Descarga la aplicación para disfrutar aún más
Vista previa del material en texto
LECTURAS Serie Filosofía O RECTO» FioV DUQUE ARISTÓTELES Protréptico UNA EXHORTACIÓN A LA RÜOSOFÍA Reservados lodos los derechos, No se permite reproducir* almacenar en sistemas de recuperación de la información ni transmitir alguna parte de esta publicación» cualquiera que sea el medio empleado —electrónico, mecánico» fotocopia» grabación» etc.—, sin el permiso previo de los titulares de los derechos de la propiedad intelectual, edición bilingüe CARLOS MEGINO RODRIGUEZ O C arlos Megino Rodríguez. 2006 de la introducción, traducción y notar O Asada Editores, s .u , 2006 Jt la pratntc edición Plaza dejestu, 5 28014. Madrid Tel.1914296882 fac: 914297507 http ¡í'/www.abadaedilorei.com dueño EstudioJ oaquín Gallego producción GUADALUPE GlSBERT 1SBN- 1 3 978-84-9625B-85-3 ISBN- 10 84-96258- 85-8 depó,¡10 legal U-4.3.655-2006 preimpreiión OalubertAllé tmpreiión Lavel AB ADA EDITORES LECTURAS DE FILOSOFÍA http://www.abadaedilorei.com FRAGMENTA «Tipo? 0€(iíaatt'a> i* ’ApiaTOTéXous npoTpeTTTucói', oí/ éypaijje trpós Qepíawm tóv KuTTpíaii'' pacnXéa Xéyaii/ oti oúfiei/'t irXeítjj áyaQa írrrápxeL iTpós tó 4>LXoao<t)fjaai • ttXovtói' Te yáp irXetcrroi/ airrov ex€L,/ (¡ierre Saira- vav eis TaüTa, en fie Sóijai/ ínrápxeii/ aimp. 2“ ... Te TrpÓTTeu/ twv Seói/Twi/ ti trpoatpoupéwus' KwXúq- 8ló Set TT|i/ toútüji/ Oeojpoüirra? á-rvxíai/ 4>eúyeiv kol i/opí^en/ Tf|i/ eúfiaipo- víav oúk év Ttp ttoXXó KeKrfjoOai yíyi/eo6at páXXoi/ i) £v Tip m is rf|i/ i|>uXTF SLaKetaSar Kal yáp aúpa oú tó Xapirpg KeicoapTipéi/01/ éo- GfjTL ((kilti tls ai/ eli/ai parápioi/, áXXá tó ttii/ úyíeiai/ éxoi/ Kal oTTOvdaíatg SiaKeípei/oi/, mv pqSéi/ twv npoetpripéwjji' aú™ TTapry TÓI/ aUTÓl/ fié TpÓTTOl/ KOL lilUX^ éál/ í TT€trai8eupéinj, TTII/ TOLaÚTT|l/ Kal TÓi/ toioOtoi/ ái^pamoi/ eúfiaípoi/a TTpoaayopeuTéoi/ écrríi/, oúk ai/ Toi? éicró? f| Xaptrpáts' Kexopiy/ripévos', aÚTÓ? (infiei/ó? á£tos wv. t * Fr. t¡ Slob. 4,32.21. M Frr. 2*5: POxpnh. 666 ■ Slob 3.3.25. FRAGMENTOS ATemisonte I Pmtréptico de Aristóteles, que éste escribió aTemisonte, el rey de los chipriotas, diciendo que nadie tenía más cualidades para cultivar la filosofía; y es que, en efecto, éste tenía una enorme riqueza, de modo que podía gastar en estas cosas, y además gozaba de estimación'3. 2 <E1 amor por los bienes externos? les impide hacer alguno de los deberes que se han propuesto. Por eso, se debe evitar la desgracia que vemos en esos hombres y pensar que la felicidad no depende tanto de poseer muchos bienes como del estado en que se encuentra el alma. Pues nadie diría que es dichoso el cuerpo adornado con un vestido reluciente, sino el que tiene salud y se halla en buen estado, aun cuando no tenga ninguna de las cosas que acabamos de mencionar; y del mismo modo, si un alma ha sido educada, a tal alma y a tal hombre habría que llamarlo feliz, no al que está espléndidamente provisto de cosas externas, no siendo él mismo de ninguna valía'*. Como tam- 5o ARISTÓTELES oúSe yáp urrrov, eáv <)jáXia xp^aa «cal ctk6ut|v éxil ffoAtrreAfi <|xzu\o9 t5v, tov Taoirrov á£ióv nro? vop.í£op.€v eívai, áAA’ éáv StaKetpevo? fj cnrou8aíü)S, toütov páAAov énaivoupev. 3 Xtapl? 8é twv eipquévwv auppaívet toí? jirjSevó? á£íoi? oucriv, oTav Tvxü>ai xoprjyía?, Kai twv Siá Trj? áya&ov irAéovo? á£ta airrói? elvat Tá KTqpaTa- <oirep> irávTwv aícJXLOTOv. uxnrep yáp €L ti? t<2v oíkctwv <t<3v> aírrou x^tpwv eÍT), KaTayéXacrro? áv yevotTo, tov aÚTÓv Tpótrov oí? irAéovo? á£íav ttjv KTfjcnv cívai cruppépriicev rr}? i8ta? 4>úaea)?, áSAíou? toútou? éívai Séí vopíCetv. 4 Kai touto kot’ áXqQetav oütiu? €X€t* tíkt€i yáp, oí? (})T)aiv tj Trapotpía, KÓpo? pév ü(3piv, áuaiSeuoía Sé pet é£oucría? ávotav. tóí? yáp StaKeipévoi? Tá irepi tt|v ijiuxnv KaKw? outc itAouto? out loxu? outc kóAAo? Túiv áyaGoiv é<mv áXX’ oow uep áv atrrat paXXov ai StaSeaei? Ka0’ úireppoXfiv uiráp^axTi, toooútî peíCw Kai TTXetü) tov K€KTT|pévov pXáTrrouatv, <éáv> aveu <})povqaeto? irapayévwvTar tó yáp pf| TratSi páyaipav toüt ecrn tó pf) toi? 4>aúXot? ttjv é^ouaíav eyxeiptCetv. 5 Trjv Se (fjpóvqcriv anavTe? áv ópoAoynaetav ¿k tou pavOávetv yíyveoBai <Kai> Cqrciv wv Tá? Suvápei? <|>iAocro(f)ía TreptetXT^v, ükrre irá>? oúk ánpo(f)aaícrT(D? <j>iAoorcx{>Tyr€OV cari Kai .... 6* ...<<4>iAoao4>eÍv» XéyeTai Kai tó Ciyrelv qútó touto eÍTe xptj 4>iXoao4>elv eiTe pq, Kai tó Tqv cfaXóíKxfwv 0ewpíav peTiévai. Fr. 6i Ale*. Aphr. m Top. 149.9. FRAGMEKTOS 5 1 poco pensamos que sea de algún valor un caballo tal que. aun teniendo bridas de oro y un lujoso arnés, sea vulgar, sino que alabamos más al que se halla en buenas condiciones. 3 Además de lo dicho, ocurre a quienes no tienen ninguna valía que, cuando alcanzan a poseer una fortuna, consideran sus posesiones incluso más valiosas que los bienes del alma, y eso es lo más infame de todo. Pues igual que resultaría ridículo que alguien fuera inferior a sus sirvientes, se ha de considerar miserables del mismo modo a quienes les resulta más valiosa su hacienda que su propia naturaleza’5. 4 Y esto es verdaderamente así, pues, como dice el proverbio, la saciedad cría insolencia16, y la incultura con poder, insensa tez. En efecto, para quienes tienen en mal estado las cosas del alma no son bienes ni la riqueza, ni la fortaleza, ni la belleza, sino que cuanto mayor es el exceso en que poseen estas condi ciones, tanto más intensa y frecuentemente trastornan a su pro pietario, si no van acompañadas de sabiduría*7. Pues «al niño, ningún cuchillo»’*, es decir, no entregar el poder a los viles. 5 Y todos coincidirán en que la sabiduría surge de aprender e indagar aquellas cosas cuya posibilidad <de ser aprendidas e indagadas> la ha otorgado la filosofía, de modo que hay que cultivar la filosofía inexcusablemente... *9. 6 ... se denomina «cultivar la filosofía» tanto a examinar esto mismo, si es menester cultivar la filosofía o no, como a dedicarse a la especulación filosófica. 5® MISTATELES 7' [ ’E tt€ Í 6 ’ dvOpúiTOL? S L aX ey ó (ie0a , dXX’ oüx'i t ó í s r n v 0e ía v jioTpau r f jf f £a)f¡s TTpóxeipov I x o u a i , 6e i a u p p iy v w a t T a i s TO iaú- T a i s TrapatcX iíoeai T a s irp o s t ó v ttoXl t ik ó v K ai ttpoktlkóv p ío v TTpoTponás. w8e ow Xéytu|i€v] 8“ H a ínTOKeípeva Tipos tóv píov fip.iv otov <tó> aúpa rai. <tó> Tiepi tó aúpa raScaré p ópyavá Ttva ÚTTÓKetTai, toutiúv 8’ émKÍv- Suvós eaTiv p xp^aLS, Kai uXéov QáTepov áuepyáCeTai tois pf) SeóvTdis aírroLS XP^pévoLS. Sel toívuv ópéyeaGat tt)S émaTtÍpiis KTaaGaí t ’ aúrfiv Kai xppo0ai aíiTfi upoaqKÓi/Tbis, Si fjs návTa toOto cu 0riaópe0a, 4>t.Xoao4>qTéoi'' áp’ fjpLv, ci péXXopev óp0¿s TioXiTeúecr0ai Kai tóv éaimiv flíov 6tá£eiv w^Xípws.] 9 ”Eti toívvv áXXai pév eícnv al uoioOaai eracrrov tójv év Tip pitp TiXeoveicTTipdTwv éiucrrftpai, aXXai 8’ ai xpúpevai toótois, Kai áXXai pev ai írmipeToOaai, eTepai S' ai émTdTTOuoat, év ais éo- tiv (¿s av ijyepovLKiúTÉpaLs vrrapxoúaaLS tó (aipícas ov áya0óu. ei tolvuv póvr) f| tou Kpívttv exonera TT)V ÓpGÓTTITa Kai T( TU) Xóytp Xpuipévt] Kai r¡ tó oXov dyaGóv Gewpovaa, títls cotí <j)iXoao<j)ía, Xpfjofkn iráatv kol érnTárreLv raTa <j>úaLv Sírva Tai, [<j>iXoao(j)TiTéov ¿k navTÓs Tpónou,] (¿s póvTis 4>iXoao(j)ías tt|v óp0ijv Kpícnv Kai Tr|V ávapdpTTiTOv émTaKTLKTiv (jjpóvqaLV év éairrfj n€pi€xoúaT)s. IO* **~ [ ”Av(i)0ev 8’ dpxópevoi óttó toO rfjg «jiúaeuis pouXrtpaTos ém Ttiv aÚTTiv upoTpoirfiv npoxü)poOp€V OÚTüXjí.] * Fr. 7; lamb. fruir. 36.27-37.3 Púlelli. ** Frr. 8-91 lamb. Prolr 37.3-22 P. Fr. IOi lamb. Pratr 4.9.1-3 P, FRAGMENTOS 53 7” [Y puesto que dialogamos con hombres y no con los que tienen en posesión una suerte de vida divina*1, se deben mez clar tales exhortaciones con las invitaciones a la vida pública y activa. Digamos, pues, lo siguiente.] 8 [Las cosas que sirven de base para nuestra vida, como el cuerpo y las cosas relativas al cuerpo, nos sirven a modo de ins trumentos, pero su uso es peligroso, y producemás el efecto contrario en los que los usan indebidamente. Se debe, por tanto, aspirar al conocimiento*2, adquirirlo y usarlo conve nientemente, pues por medio de él tendremos en buen orden todas esas cosas. Debemos, entonces, cultivar la filosofía, si vamos a participar con rectitud en los asuntos públicos y llevar nuestra vida con provecho23.] 9 Hay, además, unas ciencias que producen cada uno de los beneficios de la vida y otras que se sirven de las primeras-, hay unas subordinadas y otras directivas; y en estas últimas reside, como si tuvieran más capacidad rectora, lo que es realmente bueno. Por tanto, si sólo la ciencia que tiene la rectitud de ju i cio, que usa la razón y que estudia la totalidad del bien, que es la filosofía, puede por naturaleza24 servirse de todas <las demás ciencias> y dirigirlas, hay que cultivar la filosofía de cualquier modo, puesto que sólo la filosofía contiene en sí el recto juicio y una sabiduría25 directriz infalible26. 10 [Comenzando desde el principio, desde el propósito de la naturaleza, procedamos con la invitación misma <a la filosofía> del modo siguiente.] 54 ARISTÓTELES II* T<úi/ YLyvopéuüJi' tq peu átró tlwjs Stauoías ra i Téxuqs yíyve- Tai, oíou oiKÍa Kal ttXolou (áficjxDTépwu yáp toútwu a ín a Téxuq tls étm Kai Stáuota), tó 5e Siá \&v oúSepiás, áXXá 8tá <j>úaii/‘ Cqbiv yáp Kai c)>ut¿üia aÍTÍa cfiúais, Kai raTá fyvaiv ytyveTat iTáuTa Ta ToiauTa. áXXá piju Kai 8iá túxtiu cuta yíyueTai túu irpaypáTwv ooa yáp pf|Te 6tá T é x ^ v piíre Siá <J>úatv pqT’ éi; áuáyicns yíyveTai, Tá íroXXá toútwu Siá TÚxqu yíyveaGat 4>aii€v. 12 Tcüu peu oúu ÓTTÓ túxt|9 yiyuoiiévüH' oüSév cuera tou yíyueTat, oú8’ éoTi tl tcXos aÚTOLS" tols 8’ airó Texi'nS' yiyuopéuoLS' éuecm Kai tó réXo? Kai tó ou cuera (áei yáp ó tt|u Téxuqu ¿X ^ áiroSuioei aoi Xóyou 8l‘ ou éypatpe Kai ou cuera), rai toúto [oti] péXnóu écrriu f] tó Sló toíito yLyuóp.evou. Xéyco 8’ oowu raff aúrrp t) T€xun tté<|>UKeu aÍTÍa rai pf| raTá aupPe(lT|KÓs' úyteías pév yáp iaTpud)u páXXou ij uócrou Kupíüis áu Beíripeu, otraSopucriu 8’ ot- KÍas, áXX’ oú toG KaTafíáXXetu. tráu apa euerá tou yíyueTat tó raTá Téxiaiu, rai touto TéXo? aÚTqs' tó (léXTurrou, tó péuToi Sló Ti>xr|U oú yíyueTat cuera tou* CTuppaíq péu yáp av rai óitó túxt)S ti áya0óu, oú pqu áXXá ye raTá Tqu túxtii' Kai raSócrou airó TÚxr)5 oúk áyaGóu, áópLOTOU 8’ áei tó yLyvópevóv écrri kot’ aúTqu. 13** ’AXXá pfju tó kotó ye <|>úcnu euerá tou yiyueTaL, rai PcXtíouos evexeu áei ouvícrraTai f| raSáitep tó 8iá Tex^S* pipetTai yáp oú * F rr . 11- 12: lam b. Pmtr. 49 .3*25 P. ** F r r . 13- 15, Iam b. Pmtr. 49 .26- 50.26 P. FRAGMENTOS 55 11 De las cosas que se generan, unas nacen de una planificación y de un arte*7, como una casa o una nave (pues un arte y una planificación es causa de estas dos cosas), mientras que otras no nacen en virtud de ningún arte, sino por naturaleza; en efecto, la naturaleza es causa de animales y plantas, y todas las cosas de esta clase nacen conforme a la naturaleza*8. Sin embargo, algu nas también surgen por azar, pues de cuantas no nacen ni por arte ni por naturaleza ni por necesidad, la mayoría decimos que surgen por azar*9. 12 De hecho, de las cosas que surgen por azar, ninguna se genera para algo, ni tiene una finalidad, pero en las que nacen del arte sí hay una finalidad y un para qué3° (pues el que posee el arte siempre te dará razón de por qué y para qué escribió), y este para qué es mejor que lo generado por su causa31. Hablo de cuantas cosas el arte es, en su naturaleza, causa por si mismo y no por accidente: pues podemos considerar legítimamente a la medicina más como <causa> de la salud que de la enfermedad, y a la arquitectura como <causa> de la casa, pero no de su derribo3*. Por tanto, todo lo que es obra del arte, se genera para algo, y es esta finalidad suya lo mejor, mientras que lo que es obra del azar no se genera para ningún fin. Pues podría resultar del azar incluso algo bueno, pero por su relación'con el azar y en tanto que resulta de éste, no es bueno, sino que lo generado por azar es siempre algo indeterminado33. 13 Sin embargo, lo que es conforme a la naturaleza se genera para algo, y está constituido siempre para algo mejor o igual a lo que es obra del arte; pues la naturaleza no imita al arte., sino éste a la naturaleza, y existe para auxiliar a la naturaleza y suplir 56 ARISTÓTELES tt|i> t\ 4>úois' dXX’ aÚTf| tt|u <)>úcnv, ral ecTiií gttl T(¡j jloq- 0eLv ko 'l Ta TrapaXenTÓ|i€ra tí\s (jwetüS di/aTrXrjpoDu, tó \ikv yáp eoiKeu aúrf) SwanGai 8l’ aÚTfjs r| <|>úcfls émTeXeív Kal poriSeías' oúSei' SeíaSat, Tá 8é fióXis rj TrauTeXéi? dSuvaTeív, oloi' aÚTÍKa Kal irepi rá? yei/eaeis' cuta péu St̂ttou túu arTeppárau els ótroíau <áu> éfnrécqi yf\v aueu t̂ uXaicft? yíwdxsiv, I ulq Sé TTpoaSeÍTaL Tf¡s yeüjpyucr)? Téxt'GS" TrapairXriaíws Sé Kal tüv ¿cjiaii; Ta pév Si' aírr- &v amoav áiroXapPdwec tt)u <J>úaiu, áuGpüiiros' Sé ttoXXwu Sel Tai Tzyyiav Trpós' aanripíav KaTd Te tt)U irpoíniu yeveatu Kal TrdXiv KaTa ttju íxrrépav Tpô TÍt». 14 Ei toíi'uv rj Téxi'Ti pi peí Tai ttíu <t>úau\ ótío Taúnis T|KoXoú0T|Ke Kal Tais Téxvais tó ttji/ yéveaii/ ánaoav cuera tou yíyveaGai. tó yáp ópGcüs' yiyvópei/ou ánav eveKá tou ytyuecQat Geírpeu áu. oú- kow tó ye raXias1, óp0¿>s‘ Kal tó fiéu yiyuópeuou yíyucTat, yéyoi/e Sé tó yeyouós tó ye pfju kotó <j>úaiu airau koXüjs, eíirep tó Trapa tjjúoiu 4»auXou Kal Tip KaTá <j)úaiu <évavríov f) ow rotó <|>úaiv> yéueais cuera tou yíyucTai. 15 Kai tovt tSoi ti? áu rai d<t>’ érácTTou tiüu cu r¡pív pepiLu- olov ei KaTauooí? tó pXéijxipou, ÍSois áu ¿ s oú pá-rnu dXXá pory 0eias x “ Ptv tcju óppdTiuu yéyoueu, ottws duáirauaíu Te TTapéxíl Kai KlüXÚr) TÓ TTpOOTTÍTTTOlTTa TTpOS TT)U áj)ll/. OÜKOÜU TOÚTÓU COTLU ou cuera yéyoué tl Kai ou cuera Set yeyouéuai- otou ei ttXolou cuera rrjs koto 0áXarrau KopiSf)? éSei yiyueaGai, Siá touto koI yéyoue. f r a g m e n to s 57 sus deficiencias3*. En efecto, la naturaleza parece ser capaz de completar por sí misma y sin precisar de ayuda algunas cosas, pero otras <parece completarlas> con dificultad o ser del todo incapaz de hacerlo, como por ejemplo, en relación con las ger minaciones: algunas semillas germinan sin cultivo, cierta mente, cualquiera que sea la tierra en que caigan, mientras otras precisan además del arte agrícola; y de forma semejante ocurre entre los animales: algunos alcanzan la plenitud de su naturaleza por sí mismos, mientras que el hombre precisa de muchas artes para su supervivencia, tanto en su nacimiento, primero, como de nuevo en su posterior crianza35. 14 Si el arte, pues, imita a la naturaleza, de ésta proviene para las artes que toda su producción se genere para algo. En efecto, podemos admitir que todo lo que se genera con éxito, se genera para algo. Ahora bien, lo que se genera con belleza, se genera con éxito; y lo que es generado o se genera, si es gene rado o ha sido generado todo ello conforme a la naturaleza, lo es con belleza, si es que, en efecto, lo que es contrario a la naturaleza es vil y <opuesto a lo que es conforme a la natura leza^ Así pues, la generación <conforme a la naturaleza> se produce para algo36. 15 Y esto lo puede ver cualquiera también en cada una de las partes que nos constituyen: por ejemplo, si observas el párpado, puedes ver que no se ha formado sin razón, sino para auxilio de los ojos, a fin de procurarles descanso y de apartar las cosas que entorpecen la vista. Por tanto, lo mismo es aquello para lo cual algo se ha generado y aquello para lo cual debe generarse; por ejemplo, si una nave debía construirse para el transporte por mar, por esa razón también es por la que ha sido construida37. 58 Ar is tó te l e s 16* Kal nf)v Tá ye Cúa tüjv <J>úaei <re Kat KaTá <(juctiv> yeyevq- |i.évu>v éañv tjtoi TTÚVTa tó TTapcLiTau f) Tá péXTiora icai Tipiiá- TaTa- Sia(J)épeL yáp oúSév eí tl? aÚTwv Tá troXXá napá 4>úoiv oíeTat yey€vf|ü9ai, 8tá ti va <|>0opáv «ai poxGTipíav.TtpuírraTov 8é ye tíüv évTaúGa ¿(¿kov av0po>TTÓg étmv, tiiore SfjXov otl <J>úaei Te Kal kqtó <|jíxjlv yéyove. 17" El toívuv iravró? áe't tó téXos ¿ otl 0éXnov (evesa yáp toü téXous TictvTa yíyveTai Tá ytyvópeva, tó 8’ ou évera (JéXTiov Kal péXncrrou ttóvtwv), TéXos 8é KaTá <j>úatv toút' étmv 0 kotó tt|v yéveaiv Tié<})UKev vototov éTTiTeXeia0ai Trepaivopévris tí¡s yevé- aetüS' tnivex^?' oúkouv trpóiTOV pev tó kotó tó aúpa tüjv ávGpÚTrwv Xappávet TeXoj, ütJTepov 8e tó kotó tt|v l|juxiÍv, Kaí ttüjs del tó toú peXTÍovos TéXos úcrrepíCet tí}s yevéaews’ oúkouv t|)uxñ crtóparos ütJTepov, Kal twv rfis i^ux^s TeXeuTaíov r\ 4»póviyjis- toúto yáp üototov ópdipev yLyvópevov cjjúaei tois ávSptúTrois” 810 Kal tó yqpas dvTnroieiTai toútou póvou tüjv áyaSaiv 4>póvTyais apa T15 KaTá tj>úaiv f|ptv écm tó TéXo?, Kal tó <j>povéiv éaxaTov oú xáptv yeyóvapev. oúkouv eí yeyóvapev, Sq- Xov otl Kal éapev évera toú tjjpovfjaaí tl Kal paMv. 18*" Tí 6í) tout’ étrrlv tüv óvtojv oú xdpiv fj tjjúacs qpás éyévvqoe Kal ó 8eós; toúto Tluflayópas épüj™pevos,«Tó 0eáoaa0ai» •« •4* Fr. 16: Iamb. ftolr. 50.87-51.6 P. Fr- I7-. Iamb. Prolr. 51.16-53.5 P. Frr- iS-tgs Iamb. ftofr, 51.6-15 P. FRAGMENTOS 59 16 Además, los animales están entre los seres nacidos por naturaleza y conforme a ella3®, si no todos39, al menos los mejores y más perfectos; pues nada importa si alguien piensa que la mayoría de ellos han sido generados contra la natura leza por alguna degeneración y vicio40. Y el hombre es el más perfecto de los animales de aquí41, de modo que resulta evi dente que ha sido generado por naturaleza y conforme a ella42. 17 Por tanto, si el fin de cada cosa es siempre mejor <que la cosa misma> (pues todas las cosas que se generan, se generan para un fin, y aquello para lo que <se generan> es mejor e incluso lo mejor de todas las cosas), y el fin conforme a la naturaleza es lo que, en la generación, es por naturaleza lo último en realizarse cuando la generación es llevada a cumpli miento sin interrupción, entonces, lo relativo al cuerpo alcanza primero su fin en los hombres, y después lo relativo al alma, y el fin de lo que es mejor es siempre, de algún modo, posterior en la generación43; luego el alma es posterior al cuerpo, y la sabiduría, la última de las facultades del alma, pues vemos que ella es por naturaleza lo último que se genera en los hombres, y, por eso, es el único de los bienes que reivindica la vejez44; entonces, una cierta sabiduría es nuestro fin conforme a la naturaleza, y ser sabios lo último para lo cual hemos nacido. Así pues, si hemos nacido, es evidente que también existimos para saber y aprender algo45. 18 ¿Cuál de las realidades, entonces, es ésa para la que la natu raleza y la divinidad4® nos criaron? Preguntado esto a Pitágo- ras, respondió: <nos criaron» «para contemplar el cielo», y 6o ARISTÓTELES « too s e d o ^ t o w „ tp i, Tóp ^ j r !< x en ,r . i' ú! z z z z z * rai * - • * - ^ 3 0 * r r * ^ " * * « < * » * dXAá toüto tó ™ 6 T° ° teoS n s 4t<I» + * » s . w ! °v t a * f e ™ , , 'r0° - ° ? ^ A T fr irpün^ ^ t „ . e( í íp ¿<m : ^ ™ “7 v.lrai^ apio™, d„ r f , rál/nu„ r t ” T£i° s 1 +pwn<ns, [Eis tqúto Sé 4»ép€t TéXos ral r, rotaSe Z o T J Z t : ^ : « Frr, 3 0 - 31, J-nib. ^ 5., 6 . ,g p r r . 3 3 - 3 3 : J«mb. Pmtr. 3 4 .5 - 1 6 P, FRASHENTOS 6l solió decir que él mismo era un contemplador de la naturaleza y que para eso había venido a la vida47. 19 Y también Anaxágoras, al ser preguntado para qué elegiría alguien nacer y vivir, dicen que respondió a la pregunta: «para contemplar el cielo y las cosas que hay en él, los astros, la luna y el so l» 48, como si todas las demás realidades no fueran de ningún valor. 3 0 Entonces, y según este argumento al menos, Pitágoras dijo con razón que todo hombre ha sido creado por la divinidad49 para conocer y contemplar. Pero que lo conocido sea el mundo o algún otro ser natural50, habrá quizá que indagarlo más tarde; ahora nos es suficiente en principio con esto: si, en efecto, la sabiduría es ün conforme a la naturaleza, lo mejor de todo será ser sabio. 3 1 De modo que es preciso cultivar los demás bienes51 en vista de los que nacen en uno mismo, y de ellos, los que hay en el cuerpo en vista de los que hay en el alma, y la virtud en vista de la sabiduría, pues ésta es lo más elevado53. 33 [Al mismo fin53 lleva también la siguiente argumentación.] 33 La naturaleza toda, como si estuviera dotada de razón, n^da hace al acaso, sino todo en vista de algo, y, desterrando lo casual, vela más por el para qué que las artes, ya que las artes son <como sabemos>54 imitaciones de la naturaleza. Y dado 62 ARISTÓTELES oacra ire^póimKev T̂ irep al léyya.i, otl Kaí <j>0aett)s al Téxuai fjaau pipfjpaTa. toíi 6' ávfipúiTOU auvetrnSTO? <j>Goei ék i^XG? te Ka l awnaTos, peXxíovos 6' oúcrris Tf|s ilnix^S toü aúpaTos Kai del toO {teXTÍoyos cuera ÚTTT]peToupévoL> toü x^ípovos, ral tó aúpa Tris i[)uxfis éveK elvat. tí\s t|iuxfis 6é to pév i\v exov Xóyov, tó 8' oúk éxow, óirep Kal xeípoy (Sote tó áXoyou cuera toG Xóyou I xoutos. év 8e T(p Xóyou exoim ó uoGr ¿Soté toG uoG cuera iTávT’ etuai áuayKÓÍei T) áiróSei^ij. 24* ToG 8' au voG al uoqcreis éuépyeiai, ópáoei? ouaai vot)Tíou, cíis toG ópaTLKoü eyepyeia ópáu tó ópaTá. yo^oeio? oiu Kal voG <évera> TTávQ’ alperá tol? áuSpumoLs, eíiTep Tá péu áXXa Tf|s ijiuxn? evex’ alperá, uoús 6é tó fléXTiaTou t<5u Kara t|iuxí)y tpó- uou], toG 8é PeXtíotou tó áXXa CTuuécrrqKe x“ PL,/- 35TláXtu Se Tojy Siauoiiaeioy éXeGSepai pe y rjoau oaat Sl’ auras alpETaí, SoúXais 8’ eoiralai al Sl’ áXXa tt)u yvúkxiv í áaepeíSou- aaif. KpelTTou Sé nauTaxoG tó Sl aÚTÓ toG Sl áXXo, oti Kal tó éXeGGepou toG pf] toioútou. 26 Xpwpéuwu Sr| twu upafeuiu ttí Siauoíp, kcíu airrós ÚTTOpáXXfl t ó cruptfiépoy Kal TaúTr] riyfjTai, áXX’ eireTaí ye Taúrr) kol Seiraí ye F rr . 24- 28: la m b . ÍW r . 34,17 35.18 P, FRAGMENTOS 63 que el hombre está compuesto, por naturaleza, de alma y cuerpo, y dado que el alma es mejor que el cuerpo y está siem pre lo peor al servicio de lo mejor, también el cuerpo ha de estar en función del alma. Y dado que una parte del alma está <como sabemos> dotada de razón, y la otra, que es inferior, no lo está, entonces la parte irracional está en función de la racio nal- Y como es en esta parte donde se halla el entendimiento, entonces la demostración nos fuerza a la conclusión de que todo está en función del entendimiento. 2 4 Ahora bien, las intelecciones son actos del entendimiento, es decir, son visiones de las cosas inteligibles, del mismo modo que ver las cosas visibles es acto de la vista55. Por tanto, todas las cosas deseables para el hombre lo son en función de la intelec ción y del entendimiento, si es que, efectivamente, las demás cosas son deseables en función del alma, el entendimiento es la mejor de las partes del alma, y están las demás cosas constitui das en vista de lo mejor. 25 Por otro lado, y entre los pensamientos, son libres <como sabemos> los que son deseables por ellos mismos56, y semejan tes a esclavos los que hacen descansar57 el conocimiento en otras cosas. En todos los casos, es superior lo que es por causa de sí mismo que lo que es por causa de otro, ya que también lo que es libre es superior a lo que no es tal. 26 Así, cuando las acciones son instrumento del pensamiento, aunque el que actúa anteponga su provecho y se conduzca en consecuencia, sin embargo obedece a aquél, aun cuando58 necesite que el cuerpo le sirva y se halle incluso expuesto al 6 4 ARISTÓTELES kq'l toü SiaKoníaouTos awpaTos Kal ávairífnTXaTaL ye Kal Tfj? túxt]S, t úirép íüv áTTo8í6a)OL Tas upareis c5v ó voOs icupto?, Kal Stá awpaTOS al troXXaít. 2 7 "Ocrre tüív SLavoiíaeíDu al Si’ aÚTÓ iJnXóv tó Gewpeív al pe Tal TipiajTepai Kal KpeÍTTOUs tiüv Tipos áXXa XPnCFílltüir Si’ aírrá? Sé TÍpioi al Getopíai Kal alpeTq év Taúrais toO voü f| ao<j>ía, Sló Sé TTpá£eis al kotó <j>póvricjiv¿ierre tó áyaGóv Kal TÍpLov év Tais Kara acxj>íau Geaipíais, Seaiptais 6’ oú Srjirou ttóXiv Tais Tuxoóaais* [oú yáp Tráaa áirXüis KaTdXiylKS tíjjuov, dXX’ f| toO dpxovTos acxfioO ó otos Kal Tfjs év t¿» ttovtI dpxfis. aimi Kal acKjiíiji oúvoikos Kal OLKeíliJS ai/ ÚTTOKéOlTO.] 2 8 AlaQiíaeios (tév oüv Kal voü á<j>aipe6els a o6 pío tros «(jutió yíyve- Tai TrapaTrXTÍaios, voü Sé póuou á<J>qpr|pévos éic9r|pio&Tai, áXoyías S’ áiJxnpeQels jieviúv 8‘ ev tiíí veo ópoiolrrai 6e¿. 2 9 TQi yáp tüv áXXiov 8ia<(>épop.ev íipaiv, ev póvip 6f) toútco tío pica SiaXápirct, io oúk rjv tl tuxóv Kal oú peyáXqv exov d^íav. Xóyou pév yáp Kal (jipovijcreios piKpd Tiva Kal év ¿ kclvols aiGúypaTa, oo4>ías Sé OeiopriTucris touto pév TravTeXús ápoipa, [póvois 8e péTecrn t Geols f ,] aLO0rjaeaí ye Kal óppals ttoXXüv fjSq Qtkúv Tfjs ÓKpifíeías Kal TÍjs layóos XeíireTaL avGpomos. F i t . 29 - 30 r Iam b. Protr. 36.7 20 P. FRAGMENTOS 65 azar; | por encima de estas cosas, realiza las acciones de las que el entendimiento59 es dueño, incluso la mayoría <que se reali- zan> por medio del cuerpo60 f. 27 De este modo, los pensamientos que son deseables por la sola y pura contemplación, son superiores y de más valor que los empleados para otras cosas. Las contemplaciones son valio sas por sí mismas y además es deseable en ellas la sabiduría pro pia del entendimiento, mientras que las61 dependientes de la sensatez 3 son deseables por las acciones <que de ellas derivan>, de modo que lo bueno y valioso se halla en las contemplaciones dependientes de la sabiduría, no ciertamente en unas contem placiones cualesquiera. [En efecto, no toda comprensión63 es valiosa sin más, sino que sólo la comprensión del que es sabio gobernando y la que tiene por objeto el principio del universo podría considerarse con propiedad próxima a la sabiduría]. 28 El hombre, pues, despojado de sensación y de entendi miento, se vuelve semejante a una planta; despojado sólo de entendimiento, se embrutece; mas despojado de irracionalidad, pero manteniendo el entendimiento, se iguala a la divinidad. 29 Pues lo que nos diferencia del resto de los animales, brilla sólo en esa clase de vida6+, en la que no hay nada casual y que no tenga gran valor. Hay en ellos, ciertamente, algunas peque ñas chispas de razón y de conocimiento65, pero éstas son del todo carentes de sabiduría contemplativa, [de la que sólo par ticipan los dioses]66, del mismo modo que el hombre queda inmediatamente detrás de muchos animales en lo que toca a precisión y fuerza de sensaciones e impulsos67. 66 ARISTÓTELES 30 [Kai jiót/01/ toOt’ Óm'üJS’ áyafióy áua<j>aíp€Tov, o Sf| ireptéxett' oiryxüjpoOat tt|u toí) áyaGoü ein/otav, otóatiús (iév tol? n^Tipois ÚTTOTáTTOUTOS éaUTOU KCITQ TOÜTOU TOV (JÍOU TOÜ CTTTOUSaLOU, áltó Sé tüjv úirox îpíwv Tfl túxt| (láXLCTTa 8f| TTái/Tuii' éairróv éXeuftepú- aa irro?. Si ó ral tó Gappelt' oXr)? Tfjs1 yuiópTjs' iv toútqj 81 are- Xowt’ evean T<jj píqi.l 31* ["Eti tolwju, ÉTTei Ta Suuará ral u>4>éXtpa miuTes aípoúpeGa, áiroSeiKTéou ús tú 4)iXooo4)eív áp<{>ÓT€pa Taúra írrrápxei, ral ótl rf)y xaXeirÓTTiTa ttís1 «njaeti)? ÚTToSeecrrépav exeL tou peyéGous Tfjs uKjjeXeías' Tá yáp pqku trátres iíStov TiovoOpcu.] 32“ "Oti péu ow Tá? irepl túu SiKaíojv ral túv cruptJiepóuTtüv, en 8é TTepl <t>úaeús Te Kal Tfl? aXXt|s áXqSeías ¿m anillas SuuaToi XafSeiu éapev, pgBiou émSéiíjai. _ *** 33 ’Aet yáp yUüjpLpÚTepa tó TrpÓTepa túu úorépojL' ral tó Pí Xtloj tt)u <j>tkuu tú y xeLPÓ̂ <i)y. túu yáp úpiapevijjy ral TCTaypeyuiy éiTLonÍpri páXXóv éanv n túu euaimwu, ¿ti Sé túv amaiu rj túu áfroPaivóyTiüy. Itm 8’ úpLapéya Kal TeTaypéva Táya0á túv KaKÚy páXXoy, úcnrep atipamos émenens1 áy0pÚTTou (JmiXotr rf]v aÜTT)v yáp éxeLl/ áuayKaíou aírrá apos áXXr|Xa 8ta<j>opáu. aína tc páXXoy Tá upÓTepa túu úaTépwy eKeívuu yáp áyaipoupeywy áyaipeÍTai Tá TÍ|y oúaíau éfj éraLuan/ éxouTa, piiicri peu áptQpúy, • • • • • Frr. 31: lamb. /Velr. 37.22-36 P, Fr. 32: lamb. Prolr. 37.26-38.3 P. Fr. 33. lamb. ÍVoIr. 38.3-14 P.. Comm. Motil. 81.7-16 Feiti. FRAGMENTOS 67 [Esa <vida> es, realmente, el único bien inalienable que —se coincide en ello— el concepto de bien incluye, ya que en esta clase de vida el hombre virtuoso no se supedita de ningún modo a los vaivenes del azar, sino que se libera en la mayor medida posible de todo lo sometido a él. Por tanto, se puede tener confianza si se persevera en esta clase de vida con plena convicción]. 3 I69 [Además, puesto que todos preferimos lo posible y lo útil, hay que demostrar que ambas propiedades se dan en la filoso fía, y que la dificultad de su adquisición es menor que la importancia de su utilidad, pues todos nos esforzamos con más gusto por conseguir lo más fácil]. 32 Que somos, pues, capaces de adquirir las ciencias referen tes a las cosas justas y provechosas, y además, las referentes a la naturaleza y al resto de la realidad70, es fácil demostrarlo71. 33 En efecto, siempre son mejor conocidas las cosas anterio res que las posteriores y las de naturaleza mejor que las de naturaleza peor. Pues la ciencia se ocupa más de las cosas defi nidas y ordenadas que de las contrarias, y más de las causas que de los efectos. Y es que los bienes son más definidos y ordena dos que los males, al igual que lo es el hombre cabal respecto del hombre vil, pues es necesario que la diferencia entre con trarios sea la misma73. Además, son causa las cosas anteriores en mayor medida que las posteriores, pues si se suprimen aquéllas, se suprimen las cosas que deben a ellas su entidad, como las líneas <si son suprimidos> los números, las superfi- 6 8 ARISTÓTELES éiTLircSa 5é iiqKÚi\ trrepeá Sé émTré&iív, otolx€Íci>v 5’ al óvo(m£ó- perat auXXafJaí. 34 "tícrr eíuep t|>uxfi jiév auíp.aTOS' ápeivov (dpxLKÚTepov yáp Tqv <))úaiî écrrí), irepi Se aúlla T¿xrai Kai (jjpoiaíaeis eíaiv iaTpucií te icai yviivaoTiKT\ (Taúrag yáp ripeis ¿manillas TÍGepey Kai kck- TqaGaí Tiras aÚTás 4>apev)t SfjXou otl kol irepi (JniXTiv ko 'l t S s i|n>xf|S ópeTas éari t i s émpéXeia kol téx^ - Kai Swaroi Xapelv a\¡TT\v éapeu, eínep ye Kai tüju peT áyraías irXeíoras Kai ywDrai XaXem tíTéfKiji;. 35 'Opoíais Se Kai túv irepi ({niaeios- ttoXü yáp irpÓTepof árayKaioi> túi/ aiTiitiu Kai TÚu oToixeíuu eirai ĉ pómiaLv i) noy úaTeptiJi'' oü yáp TaüTa t ú u áKpww oüS’ ¿k toútojv rá irpúra tt¿<{)UK€v , áXX’ ¿^ ¿Keívtüu Kai Si’ ¿kclviiju raXXa yíyveTaL Kai auvíaTaTOL 4>auepá»s. 36™ EÍT£ yáp TTup e i f áf)p cít’ ápifipos eÍT aXAai Tu»és 4>úaeis ai- Tiai Kai tipÚTai túv áXXwv, áSúraToi' tüi> áXXwi' ti yiyvwaKeti' ¿Keívas áyvooDirras- míis yáp áv tis t) Xóyov yi/iapífoi auXXapás áyvoáv, i} TaÚTas érríoTaiTo pqSéi' túv OTOtxeúút' eíSús; 37 "Oti péi/ ow Tf|s áXT|9e£as Kai Tfjs irepi ilnjxqv ápeiris eanv émanípri Kai Siótl SuraToi Xapeiv aÚTás ¿apev, TaüG’ qiilv eiprioGüj irepi armáis. * •* * *•** * Fr. 34: Irnnb, ftutr. 38.14-22 P. •* Fr. 35: Iamb. ftolr. 38.22-39.4 P.. Comm. Malh. 81.20-24 F. Fr. 36: Iamb. íYoIr. 39.4-8 P. *•** Fr. 37: Umb. fruir. 3 9 -g-ll P. FRAGMENTOS 69 cíes si lo son las lineas, los sólidos si las superficies, y las deno minadas «sílabas» si lo son las letras73. 34 De modo que, si el alma es mejor que el cuerpo —pues es de naturaleza más imperativa— , y respecto del cuerpo hay artes y saberes como la medicina y la gimnástica —pues las considera mos ciencias y afirmamos que algunos las poseen— es evidente que también hay una disciplina y un arte para el alma y sus vir tudes, y que somos capaces de adquirirlos, si también lo somos respecto de cosas de las que nuestra ignorancia es mayor y que son más dificiles de conocer74. 35 Igualmente ocurre respecto de las cosas relativas a la natura leza, pues es más necesario que haya un conocimiento de las causas y de los elementos antes que de los seres que les suceden, ya que éstos no están por naturaleza entre los seres supremos ni derivan de ellos los primeros principios, sino que de éstos y por medio de éstosse generan y se componen manifiestamente los otros75. 3 6 Pues bien, si el fuego, el aire, el número y algunas otras rea lidades naturales76 son causas y principios de las demás cosas, conocer algo de éstas resulta imposible si aquéllos se ignoran, pues ¿cómo podría reconocer alguien una palabra si desconoce las silabas, o conocer éstas si no sabe nada de las letras? 37 Respecto de que hay una ciencia de la verdad y de la virtud del alma, y de que somos capaces de adquirir estas cosas, quede dicho esto por nuestra parte. 7 o ARISTÓTELES 38* ** *** "On Se <i<ai> ^eyurróv écm tuv áyaGuiu <sc. f| 4>póvr|aLS> sal irávTUiv kKjjeXifiamiTOi' tíÍív áXXwv, ék TtüuSe 8rjXov natre? yáp 6p.oXoyo0p.ev on Sel tóv peí/ cnrouSatÓTaTov ápxeiv Kal tóv Tqv iptknu KpdTLCTTot/, tóv Se vópov ápxovTa Kal icúpiov eívat póvov outos Se 4>póin}oís t is Kal Xóyos óttó (J)poinTaeús écrnv. 39 “Etl Sé t ís qplv Kavwv rj tls opos áKpipéírrepos tww áyaGwv irXf|L' ó 4>póuipos; 6aa yáp áv outos eXoiTo kotó tt|V éiuoTTÍpiy/ alpoúpevos, tqut’ éorlv áyaQa Kal kqkq Sé Ta évavTÍa toútois- ’Enei Sé ndirres atpouvTai páXicrra Ta KaTá Tas olKeías e^eis (tó pév yáp SiKaíws Ctf ó Slkoios, tó Sé koto tt|v áv&peíav ó -rr)v ávSpeíav exwu, ó Sé cruk|>po}v tó oüxjjpoveiv), ópotuis BfjXov oti Kal tó 4>poveiu ó <t>póiapos alpiíocTai náuToju pdXiaTa- toüto yáp épyov Taúrr)s Tfjs Suva petos. ¿ierre <J>avepóv Ótl kotó tt)v tcupiw- TÓTT}V KptOlV KpáTLOTÓU ¿OTL TÓOV áyaGÜV f| 4>pÓUT]OlS. 4-1*"* "I601 S’ áv tls tó aírró yvwptpiÓTepov ano toútiov. tó (j>pove!v Kal tó yiyvokjKeLV écrriv alpeTÓv küG’ aírró tóls dv'GpwnoLS (oúSé yáp ¿fjv Suvqtóv ws ávQpíúnoLs áveu toútujv), xpiptpóv t eis tóv ptov úndpxeL1 oúSév yáp t|plv áyadóv napayCyueTai, ó tl pq Xoyi- aapévots Kal kqtó ^póvqatv évepyfjaaatv TeXeioOTai. [ral pqv eíre tó £f¡v eüSaipówijs év tcó xaípett' écrrlv eiT ev tú Tqv ápeTqv * Fr. 381 Iamb. IVotr. 39.11-16 P., Comrn. Motil. 8 l.24.-82.1 F. (aliter) ** Fr. 39t Utub. fruir. 39.16-20 P., Comm- Math, 82.1-4 F. *** Fr. 4O1 Iamb. fruir 39,20*40.1 P., Comm. MdfA. 82.4*11 F. ***■ Fr. 4 ' 1 Proir. 41*6 -'I 5 P-. FRAGMENTOS 71 38 Pero que <la sabiduría> es el mayor de los bienes y más pro vechoso que cualquiera de los restantes, queda claro de lo siguiente: todos coincidimos en que debe imperar el más vir tuoso y el de naturaleza más capaz, pero que sólo la ley que impera debe ser soberana, la cual es una forma de sabiduría, además de expresión de ésta. 39 Asimismo, ¿qué modelo o ejemplo más exacto tenemos de lo que son los bienes que el sabio? Pues cuantas cosas elige éste, cuando las elige conforme a su conocimiento77, son bienes y sus contrarias, males. 40 Ahora bien, puesto que lo que prefieren todos en mayor medida son las cosas concordantes con sus propios modos de ser—esto es, el justo, vivir según la justicia; el que tiene hom bría, <vivir> conforme a su hombría; y el prudente, tener prudencia—, del mismo modo, es evidente también que el sabio preferirá, sobre todo, tener sabiduría, pues ésta es la función <propia> de esa facultad. Por tanto, es patente que la sabiduría es el más importante de los bienes, según el juicio de más autoridad78. 41 Se puede observar lo mismo de forma aún. más reconocible en lo siguiente: tener sabiduría y conocimiento es deseable en sí mismo para los hombres —pues no es posible vivir como hombres sin ambas cosas—, y es útil para la vida, pues nada bueno nos ocurre que no se realice tras haberlo razonado y producido según la sabiduría79. [Y ciertamente, ya consista el vivir feliz en tener gozo, en poseer la virtud o en la sabiduría. n ARISTÓTELES 1 ^ . 6 €lt’ ¿i/ Tfj 4>poî oei, rotó TaÜTa iráuTa <J>iXoao(|>qTéoi/- Taírra yáp paALcrra Kai eiXiKpu/úis 8tá to ú <j)iXoa(xt)€Íi/ t)(xtu írapa- yiy i/ eT au ] 42* To 8é Ct|Tetv ano irácnis émcnT|pr|s érepói/ t i yevéofiat Kai 8éív Xpr)oípr|v aÚTT|i/ etvai, namánaaiv áyvoowTÓ? t iv ó ? écmv óaov Si€(JTT|Kei/ é£ ápxrjs t ó áya0á Kai r á ávayKaia- 8ia<j>épei yáp TTXeicrrov. t ó peí/ y á p Si’ íÉTepov á y a m ó p e r a t ü v TrpaypaTcw , iw ái/eu £fji/ áSwaToi/, ái/ayKaia Kai awaÍTia Xerreoi/, ocia 8é 8l a í ra, kói/ áTTopaít/r) pTi8ei/ érepoi/, áya0á «típicas- oú yáp 8r) TÓ8e peí/ aipeTÓv 8iá TóSe, TÓ8e Sé 8l* áXXo, to ü t o 8' eís áneipoi/ otxeTat TTpoíói/, áXX’ LcrraTaí ttou. yeXoioi/ ow r¡8r| travTeXws t ó ít it c ív ano iraurós á 4>é\eiai> krépav trap' aÜTÓ t ó TTpáypa, Kai « t í o w fipiu <x|>eXos;» Kai « t í xpiícripovi» épwrái/. ¿ 5 áXri0¿? yáp, oirep Xéyopei/, oú8éi/ koiKev ó t o io u t o s eí8ón tcakbv myaQdv oú8é t í aiTioi/ T(p SiayiywüaKOim Kai awaÍTiov. 43 " I8ol 8’ áv tis oTt TiauTÓ? pSXXoi/ áXri0fi Taírra Xéyopev, el n s f||iás 0101/ eís paKÓpüiv vqaous t^ Siavoíij Kop-íaeiei/. éKel yáp oú- 5ei/ós xpeía oúSé tcw áXXaiv Tinos 6<}>eXos ái> yénoiTO, pónon 8é KaTaXeíireTai tó 8iavo€io0ai Kai Sewpéiu, oiarep Kai vw éXeúOepóv tj>apei/ (3íon eínai. eí Sé rain' éofiv áXr|0fi, tt¿ s oúk av aiaxwoiTO SiKaíug óotis r]p(w éijouoías yevopénris év paKápcw oÍKfjoai i/qaoig áSúuaTos eíri 8l’ kamóv-, oíikow oú pe paros ó pia0ós éori tíís éTTicrTTÍp.r|S toís áv0poÍTTOLS, oú8é piKpón tó yiyvópenov air’ aÚTÍ)S áyaGón. üiairep yáp Tf¡s SiKaioowris, cüs (J>aaLv oi ao<|>oi twv TTOirynw, év "AiSou Kopi£ópe0a rá s Swpeás, oütüús tíís <j>potny- oeius kv paKÓpwy míaois, ús eoLKei». Fr. 4 5 : lamb. Pro Ir. 52.16-53.5 P., Conun. Molli. 82.11-13 F. (alicer) Fr, 43: Umb. Prolr. 53.2-15 P- FRAOHEHTDS 73 hay que cultivar la filosofía en todos estos supuestos, pues éstos nos ocurren en mayor medida y de forma clara, a través del cultivo de la filosofía.] 42 Pero pretender que de toda ciencia resulte algo distinto <de ella misma> y que ésta deba ser útil es propio del que ignora por completo cuánto separa en origen a las cosas buenas de las necesarias, pues se diferencian en grado sumo80. En efecto, a las cosas que queremos8' en virtud de otras, y sin las cuales es impo sible vivir, se les debe llamar «necesarias» y «concausas»Ba, mientras que las que <queremos> por ellas mismas sin que de ellas se siga ninguna otra cosa, <las llamamos> con propiedad «buenas»83. Y es que esto no es deseable por aquello, y aquello en virtud de otra cosa, y prosiguiendo así hasta llegar al infinito, sino que <la serie> se detiene en algún punto84. Es ya, por tanto, del todo ridiculo demandar de cada cosa otro provecho más allá de la cosa misma, y preguntar: «¿qué provecho, entonces, tiene para nosotros?» y «¿q u é utilidad tiene?». Pues en verdad, como decimos, quien habla así no parece ser el que conoce lo bello y lo bueno ni el que distingue la causa de la concausa85. 43 Se podría ver que lo que decimos es ante todo la verdad si alguien nos condujera con el pensamiento hasta las Islas de los Bienaventurados, pues allí no puede haber necesidad de nada, ni provecho de ninguna otra cosa; sólo queda pensar y contem plar, lo que incluso ahora86 llamamos precisamente una vida libre. Y si esto es verdad, ¿cómo no se avergonzaría con justicia cualquiera de nosotros que, teniendo la facultad de vivir en las Islas de los Bienaventurados, fuera incapaz de hacerlo por culpa propia? Por tanto, no es despreciable la recompensa que reci ben los hombres de la ciencia, ni es tampoco pequeño el bien 74 ARISTÓTELES 43 “ Cíe. Hortensias, fr. IIO Grilli = AUGUST. Trin. 14.9.12; Tullius in Hor- tensio dialogo disputara, Si nobis, inquit, cum ex hac vita migrassemus, in beatorum insulis immortale aevum, ut fabulae ferunt, degere liceret, quid opus esset eloquentia, cum iudicia nulla fierent, aut ipsis etiam virtutibus? non enim fortitudine egeremus nullo proposito aut labore aut periculo, nec iustitia cum esset nihil quod adpeterelur alieni, nec temperantia quae regeret eas quae nullae essent libídines, ne prudentia quidem egeremus, nullo delectu proposito bonorum et malorum. una ígitur essemus beati cognitione naturae et scientia, qua sola etiam deo- rum est vitalaudanda. ex quo intellegi potest cetera necessitatis esse, unum hoc voluntaos, ita ílle lantus orator, cum philosophiam praedica- ret recolens ea quae a philosophis acceperat et praeclare ac suaviter explicara, in hac tantum vita, quam videmus aerumnis et erroribus ple- nara, omnes quattuor necessarias dixit esse virtutes. 44 OúSev ouu Scluóu, a,v pf| «JxiívriTaL xpiFÍM-TI ouaa p.qS' tütfiéXipos' oú yáp (iKjjéXLpop dXX’ áya0r)u aürqi/ eívaí 4>apeu, oúSé 81’ eTepot- áXXá 81’ éauTÍ]L' aípetaOat airrrit' irpocnÍKet. (íicnrep yáp el? ’OXup- tríaî aiiTiis eveica Tf¡? 0éas áiroSTipoOpev, Kal ei pTjSéo péXXot TiXeíoi' áir’ aÚTfjs' éaeo0aL (aÚTT) yáp r| Sewpía KpeÍTTtoi' itoXXüív Fr, 44t Iamb. Protr. 5315-54.5 P. FRAGMENTOS 75 que proviene de ella, pues, según afirman los sabios entre los poetas87, así como recibimos en el Hades los dones de la justicia, así también, como es de suponer, recibiremos los de la sabidu ría en las Islas de los Bienaventurados. ._ 88 4 3 a CICERÓN, Hortensia, fr. IIO Grilli « San AcuSTÍN, Sobre ¡a Trinidad, 14.9.12; Disertando Tulio [Cicerón] en su diálogo Horiensio, dice: «Si nos Fuera permiLido, cuando nos marchemos de esta vida, llevar una vida inmortal en las Islas de los Bienaventurados tal como nos cuentan las leyendas, ¿qué necesidad tendríamos de la elocuencia —si no habría juicios— o incluso de las virtudes mismas? En efecto, no necesitaríamos la fortaleza, al no estar expuestos al trabajo o al peligro; ni la justicia, pues no habría nada ajeno que pudiera apetecerse; ni templanza que dominara deseos que no existirían. Ni siquiera necesitaríamos pruden cia, al no estar expuestos a la elección entre bienes y males. Por tanto, seríamos bienaventurados con una sola cosat el conocimiento de la naturaleza y la ciencia en virtud de la cual < sabemos que> sólo ha de ser alabada la vida de los dioses. De lo cual puede deducirse que las demás cosas están sujetas a la necesidad, y sólo ésta a la voluntad». Así pues, el gran orador, cuando propagaba la filosofía—repitiendo la que había recibido de los filósofos y exponiéndola de forma brillante y atractiva—, dijo que sólo en esta vida, que vemos llena de miserias y errores, son necesarias las cuatro virtudes sin excepción. 44 No es nada extraño, pues, que <la sabiduría> no se revele como útil ni provechosa, pues no pretendemos que sea prove chosa, sino buena, ni tampoco conviene que sea preferida por otra causa sino por ella misma. Pues igual que viajamos a Olim pia por el espectáculo mismo, aun cuando nada más vaya a haber fuera de él —pues su misma contemplación es mejor que numerosas riquezas—, y no contemplamos las Dionisías8fl para 76 ARISTÓTELES écrn. xpTluáTwv), Kai tú Aiovúcna 6é 0eiopoupev o¿x ws Xiyliópevoí Ti napa TÚjv ímoKpiTÚ» áXAá ral TTpoaSéuTes-, ffoXXá? t áXAas 0éa? éXoípeB’ <av> áim ttoXXüi/ xpnpáTtov olma Kai tt|V Seuipíav toO TTauTog TrpOTijipTéoy TrávTüJV rwv Sokoúvtíijv eívat xpticrí|iiüv. oú yáp 8t|ttou ém pév ávGpÚTTous <tovs pev> pLpoupévous' yúvaia Kai SoúXou?, toüs Sé paxopévous Kai 0éovra?, Sel tropeúecrGaL peTá TToXXfig 0110118% cuera toO 0eáoaa9ai airro%, ttju' 5fe t¿ u óvtüjv 4>úcth/ Kai Tf)i/ áXríBeiav oúk oícaGaL 8eiu Qewpéiv á|iio9i. 45’ [Outío pév ovv ano tou pouXiípaTos t% cjiúaeiüs émóvres irpoe- Tpéijíapev éni tó <})poveIu tój en’ áyaQóv 0’ útrápxov Kai Si’ atrró Tipiov, Kai* pr|Sév áir’ aúroO xpr¡aLPov yíyueTai % tipos tóv ávQpwmvov flíov.] 4.6** ’AXAá pqu oti ye Kai ut4>eXeías tós peyíoras f|pív irpós tov ávBpúmvov píou napéxeTai T| 0eüjpTyn.K"n <j>póvr|ais-, eíprpei tis pqSíws ánó Tüji* Texvwv. ukmep yáp t<5v laTpwv oaoi Kopi|ioi Kai tuv nepi t t )v yupvacrn.KTiv oi TrXeicnoi crxeSov ópoXoyouaiv oti Sel to% pé- XXoiTas áyaGoü? íaTpous éaeoQai Kai yupuacrrás' nepi <f)úaeü)s ép- neípous elvaL, o'útü) k o í t o u ? áyaGoüs i/opo0éTas epueípous eivai Sel t % ijjúaetDS, Kai tioXú ye páXXou ¿ k c iv iijv . oi pév yáp Tris toü aiópaTOS ápeTÍjs eíai Srjpioupyoi póvov, oi Se trepi Tás Tf|s ipux% ápeTás óî res Kai nepi nóXeuis eúSaipoiáas Kai KaKoSaipovías SiSdíeiu npoanotoúpewx noXü Si] paXXov npoaSéomai î Xoaoijjías. 47"* KaOánep yáp év Tais óXXais Texvai? Tais SqpioupyLrais ánó t % <|)úaeiüs eüpiiTai Tá peXTLcrra túív ópyávwv, oíov év TeicToviicf) • Fr. +5. l»mb. /Vutr. 54 .5-9 P. •• Fr. 46: lamb. fWtr. 54 -10-22 P. « * Fr. 47. lamb. Prolr. 54 -22- 55-6 P. FRAGMENTOS 77 conseguir algo de los actores, sino que incluso los pagamos, y preferiríamos muchos otros espectáculos en lugar de numerosas riquezas, así también hay que estimar más la contemplación del universo que todas las cosas tenidas por útiles. Y es que, desde luego, no es correcto viajar con mucho esfuerzo para ver a unos hombres imitando a mujeres y esclavos, y a otros luchando y corriendo, y luego no creer que se debe contemplar la natura leza y la verdad de las cosas sin compensación. 459° [Así pues, avanzando a partir del propósito de la naturaleza, hemos exhortado a tener sabiduría, puesto que es algo bueno y valioso por sí mismo, aun cuando nada útil resulte de ella para la vida humana]. 46 No obstante, que la sabiduría teorética proporciona también a nuestra vida humana los mayores beneficios, se descubrirá fácilmente atendiendo a las artes. En efecto, igual que todos los médicos competentes y la mayoría de los maestros de gimnasia convienen en que es preciso para los que van a ser buenos médi cos y maestros de gimnasia que sean expertos en lo tocante a la naturaleza, así también se precisa que los buenos legisladores sean expertos en naturaleza91, y mucho más que aquéllos. Pues los primeros sólo son artífices de la excelencia del cuerpo, mientras los segundos, que lo son de las excelencias del alma y pretenden enseñar acerca de la felicidad e infelicidad de la ciudad, tienen además una mucha mayor necesidad de la filosofía93. 47 Pues así como en las otras93 artes, las productivas, se descu bren atendiendo a la naturaleza los mejores instrumentos: por ejemplo, en el <arte> de la construcción, la plomada, la regla y 78 ARISTÓTELES aTáSjiq rai kow¿i> Kai. TÓpvos (tú jiév iiSan tú Sé í}>ojtl Kai Tais aúyaly t&v áicrivciW' Xq<J>0évTa) irpós d Kpívoi/Tes tó KaTá Tqu aloBriau' ÍKawüs eú0ú rai. Xeíov fiaoavíCopev, ópoíais' Sé raí tóu ttoXitlkóu éxeLV TLvá? opous Sel airó Tf|s' 4>0oeiüg airrfjs' Kai t% áAr|0eías', upó? oü? Kpiuéi tí Bíkoloi/ Kai tí raXóu Kai tí cruji<j>époi'. óxTTTep yáp €Kel T(í»i/ ópyáwin' TaÜTa Sia<j>épei návTwi', oütío Kai tvónost KÓXXicrros ó (iáXiOTa kqtq ij>úoii> Keípevo?. 48* Toíjto 8’ oúx oíóu Te jj_n 4>tXoao<j>fjaairra [SúuaaBai] iToiely pqfié yviDpíoavra tt|U áXrjBeiai'- Kai tüv péu aXXioi' Texwíii' tó t ’ ópya^a kol toíí? Xoyiapoü? toü? áKpipeaTÓTOiiS' oíjk air' aÚTÚju w TTpwTüH' XapóuTes' axeSóu taaou', dXX’ árro rüv SeuTépaiu Kai TpÍTwv kol ttoXXootwp, Toó? Sé Xóyous e£ éjiiTeipías' XapPdi'oucri ■ tw Sé <j>iXoaó<jxi> pomo Tt¿v óXXüjv áif aírruiv twu áKpi(3tot> r) piptioís- éoTiv aÚTÚi/ ydp écrri Bea-njs, dXX’ oii jiLjiqjj.áTün'. ±9 " "Qatiep ow oúS’ oiKoSópo? áyaBóg éaTLt/ o u t o ? o c t t ij rauóia pév jj.f) xpíjTaL jXTjSé t w v áXXaiv pTjSevi tíSu t o io ú t u i ̂ ópyáiAirt', ¿Tépoi? S’ oiKoSoprtpaai TTapapdXXtou, ójioíw? iaws rav ei ti? rj vópous TÍ0T|TaL TróXeaiT» ij Trpdnyj irpá̂ eLs dTTopXémüu Kai pijioú- pew'os TTpos ÉTépa? írpá^ei? rj iroXiTeías ávBpwirívas AaKeSaipo- víiov rj Kpr|TLüU rj tivídv dXXur t o io ú t w v , o ú k dyaBós' i'opo0éTr|? oúSe OTTouSaios” oú ydp éî SexeTai jxtj KaXoO pípripa raXói/ eívai, prjSé Beíou K ai Pepaíoo tt|u <j>úcm> dBdvaTov kol (Jéfkuou, áXXá Srj- * Fr. 48: Iamb. JVoIr. 55-8*14 P, *» Fr. 49 ; Iamb. Pnlr. 55.14 35 P. FRAOHEHTDS 79 el compás —pues algunos fueron descubiertos a partir del agua, y otros a partir de la luz y de los rayos del sol—, en función de los cuales comprobamos lo que juzgamos como suficiente mente recto y liso según nuestra percepción, de igual modo, es preciso que el políticotenga unas pautas9* procedentes de la naturaleza misma y de la realidad, en función de las cuales juz gue algo como justo, como bello o como provechoso. Pues igual que en este caso aquellos instrumentos95 aventajan a todos los demás, así también la [ley]96 más bella será la que más se fundamente en la naturaleza. 48 Y no es posible hacer esto97 si no se cultiva la filosofía ni se conoce la verdad; y es que, entre los dedicados a las otras artes, quienes extraen sus instrumentos y sus cálculos más exactos no de las primeras entidades mismas9*, sino de las segundas, ter ceras y aún de las últimas, poseen un saber aproximado y extraen sus razonamientos de la experiencia. Entre los demás, sólo al filósofo le corresponde la imitación de las propias entidades exactas, pues es un contemplador de ellas, no de sus « « » QQimitaciones . 49 Por tanto, así como no es bueno el arquitecto que no usa la regla ni ninguno de los otros instrumentos de esta clase, sino que compara <sus medidas> con las de otros edificios, del mismo modo, es muy posible que si alguien otorga leyes a las ciudades o lleva a cabo políticas mirando e imitando otras políticas o constituciones humanas como la de los Lacedemo- nios, la de los Cretenses u otras semejantes, no sea un legisla dor bueno ni competente; pues no es posible que haya una imitación bella de lo que no es bello, ni inmortal y duradera de lo que no es de naturaleza divina y duradera, sino que 8o ARISTÓTELES Aoi> OTL tlÓVOU TÚV SqpiOUpyÚV TOU (|)lX0OÓ4>0U KOI VÓH.01 péPaiOL icai TTpá̂ eig eiaiv ópQal Kai KaXaí. 5 o* *• *** Mówos yáp trpos rf|L' (jjútnv pXémou £fj Kai irpós’ tó tetov, Kai KaGaTrepavei Kupepvr|TT|s tis óyaDos é£ áLSÍü)i> Kai povípuip áua- 4iáji€L,os' toD píau Tas ápx¿5 óppei Kai koO’ éairrÓL». 5 i ” “EaTL (Jt€P OW CüpT)TLKT| 7)86 ij émOTTÍpTl, TTOpéXei S’ T||ÍÍV TÓ SripioupyeiL' kot' avrfiv anaína. áknrep yáp rj «(ii? TrotqTtKT) péi/ Kai Sripioupyós otóerós ean (pórou yáp a£nf|s épyop cotí tó Kpíueiv Kai 6r|Xoúv eraaTov túv ópaTÚv), f)p.tv 5e irapéxet tó irpárreLv tl 8l' aÚTTji/ Kai PorjGei Trpos Tas TTpá̂ eLs rjiiLV Tá péyiora (axeSói» yáp óklioitol irauTeXíós av rp a ' arepqBévres ainris), oütw 5fjXop oTi Kai ttís émanífiTis tetüpriTLKfjs oucn̂ s pvpía irpárropeu kclt' airrf|V opus filiéis, Kai Tá péu Xappái/opeL' Ta 8e 4>eúyo|iei' túv TipaypáTüiv, Kai oXus tráuTa Ta áyaGá 8t’ aúrfiu icrúpeGa. 5 2 *" Aei 8í| pri XeXiiteuaL tól» peXXoLTa uepi toútul' ¿íeTa^eiu, otl ttojutcl rá áyaGá Kai tó irpós tói/ f3íov ú<f>éXi|ia tols áî púrroLS éu tú xpíjoflciL Kai TTpáTTeiv éotlu, áXX’ oúk év tíI> yiyvúoKeLL' póvow oírre yáp iryiaLvopeu tcíj yi/upíCeiv Tá TTotTyriKá tt|s úyLeías, áXXá tú Trpoâ peaOaL tols aúpaau'" o áre ttAoutoupel' tú yLyvúaKeiv ttAoutov, áXXá tú KCKTrjoten noXXf)y oúoíair oúSe, tó iráin'uv pé- * Fr. 50r Iamb. PhIr. 55.26-56.3 P. *• Fr. 5 í: Iamb. Prvlr 56.2-12 P. *** Fr. 52r Iamb. Comm. AíolJi. 7 g .i5 "8 o .l F. FRAGHENTOS 8l resulta evidente que, de los artífices, el filósofo es el único cuyas leyes son duraderas100 y sus políticas correctas y buenas. 50 Pues es el único que vive con la mirada puesta en la natura leza y en lo divino, y, como un buen piloto, amarra los princi pios de su vida a las cosas eternas y permanentes, echa ahí el ancla y vive según su propio criterio. 51 Esta ciencia101 es, pues, teorética, pero nos permite ser artí fices de todas las cosas de acuerdo con ella. Pues así como la vista no es productora ni artífice de nada —pues su única fun ción es la de distinguir y mostrar cada cosa visible—, pero nos permite obrar gracias a su apoyo y nos presta la mayor ayuda en nuestras acciones —pues estaríamos casi del todo inmovilizados si nos viéramos privados de ella—, del mismo modo, es evidente que, aunque esta ciencia es teorética, realizamos no obstante miles de acciones de acuerdo con ella: aceptamos <realizar> unas, evitamos otras y, en general, obtenemos todo lo bueno gracias a ella. 5« Es preciso, entonces, que quien va a investigar acerca de estas cuestiones no olvide que todas las cosas buenas y prove chosas para la vida del hombre dependen del uso y de la acción, y no sólo del conocimiento; pues no estamos sanos por cono cer las cosas que procuran la salud, sino por aplicarlas a nues tros cuerpos, ni somos ricos por conocer la riqueza, sino por poseer una gran hacienda; y lo más importante de todo, tam poco vivimos bien por conocer algunas propiedades de los seres, sino por obrar bien, pues en esto consiste verdadera mente ser feliz'” . En consecuencia, conviene que también la 82 ARISTÓTELES •yLOTov, ei Cü)[i€i/ tú) ytyi/üxjKeu' árra tíSv óutüiv, áXXá t¿í irpáT- tcil» eu- tó yáp eíiSaipoveív áXr)0üi? toOt ’ ¿ cttíl'. ¿ierre TTptxrqKEi leal tt)1' 4 >(.Xoa(x}>Lai/, etirep écrñv üKjjeXtpo?, Tyrot Típâ iL' el mi t ü v áyaOúv fj xp^capov eí? tú? ToiaÚTa? -npá£et?. 52“ CtC. fin. 2.13.39-4O: Primum (se. a phüosophia semovendas sen- tentias) Aristippi Cyrenaicorumque omnium, quos non est veritum ín ea voluplate quae máxime duicedine sensum moveret summum bonum ponere, contemnentes islam vacuitatem dolorís. hi non viderunt, ut ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum canem, sic homi- nera ad duas res, ut ait Aristóteles, ad íntellegendum et ad agendum esse natum quasí mortalem deum. 53* *• Oú Sf] Sel 4>eúyetv 4>LXoao4)íai), etTtep éoTiu q péu cJiiXoacKjjLa, ra0diTep oiópeBa, icríjaí? te icai XPWIS crotjjía?, ti Sé ockJho tuív peyíaTüji/ áya&Sv oúSé Sel per» évena ttXeiv é^’ 'Hpa- KXéou? cn-qXa? kol ttoXXókl? KivSweúeiv, Siá Se 4>póur)aii/ pr|Séi> iroveiD ppSé Sairavap. q pf|D dvSpaiToSw&é? ye toO £qi> áXXá (ií| toü ¿j¡i/ eu yXíxeo6ai, ical Tai? tiüd ttoXAúd airróv ÓKoXouQeíu Só- £ol? áXXá pf) toü? ttoXXoü? áijiouD Tais aÚToü, nal t¿ pév XPPpaTa fi)T€Ív tüd Se KaXwD pqSepíav émpéXeiaL- iroieLaflai tó Trapdtrav. 54“ Kal nepl peí/ w^eXeia? leal peyéQou? tov rrpáypaTo? ÍKawú? átroSeSeixGai vopíCw Slóti Sé ttoXXüí pqcrrri tiLu aXXiov dyaBúiv f| Krrfjai? aÜTfj?, éK TÜvSe TreiaSeíri ti? av. * Fr. 53: iamb. finir. 40 .I-II P. *• Fr. 5 4 . J Iamb. fiolr. 40,12-15 P „ Comm Molh- 82.14-17 F. FRAGMENTOS 83 filosofía, si es provechosa, consista en una práctica de buenas acciones o bien en ser útil para tales prácticas. 52a'°3 CICERÓN, Sobre los bienesj males extremos, 2.13.29-^0: Primero, han de ser excluidas de la filosofía las teorías de Aristipo y de todos los cirenai- cos, quienes no vacilaban en fundar el sumo bien en ese placer que excita nuestro sentido con el máximo deleite, menospreciando esta carencia tuya de dolor. Ellos no vieron que así como el caballo ha nacido para correr, el buey para arar y el perro para rastrear, el hombre ha nacido, como dice Aristóteles, para dos cosas: para comprender y para actuar, como si fuera una especie de dios mortal. 53 No se debe, pues, rehuir la filosofía, sí es que la filosofía es, como pensamos, adquisición y uso de sabiduría, y la sabiduría es uno de los mayores bienes; ni tampoco se debe navegar hasta las columnas de Hércules y arrostrar múltiples peligros en busca de ganancias, y por la sabiduría, ni esforzarse ni gastar. Ciertamente, es propio de un esclavo codiciar vivir sin el deseo de vivir bien; seguir las opiniones de la mayoría sin apreciar que la mayoría siga las de él; y buscar ganancias, pero no poner ningún cuidado en las cosas buenas104. 54- El provecho y la importancia de la cosa creo que han que dado demostrados suficientemente, pero de que la adquisición de aquélla,DS sea mucho más fácil que la de los demás bienes, hay que convencerse a partir de lo siguiente. 84 ARISTÓTELES 55* Tó yáp pT)TE pioBoü napa tiíu áv9ptóiTU)v ytyt'opéi/ou toís (J)iÁoao4>oOCTL, Si’ op awróvbis oütus av SiaTTOuqoeLaf, ttoXú ye TTpO€p¿uous‘ eí? r a s aXXas T e jía s opw? ¿£; óXiyou xpóvou 0éoi>Tas TTpoeXTiXuSévai Tai? áicpifSeíais, aqpetói/ poi SoKeí Tíjs Trepi tt)ií 4nXoao4)Lai' elmt ppartúi/qs. 56** ”Eti Sé tó TráuTas 4>iXoxtüpelvén’ aÚTrj xal 0oúXea0at crxoXd- fetv á<j>epéK>us túw aXXuv ándi/Toji', oú pucpov Tetqiqptov otl peQ’ TjSoidis íí TrpoaeSpeia yíyueTat ■ irovelv yáp oúSels é0eXei ttoXüu Xpófov. Tipos Sé toíítois íí XP̂ 01? írXeÍCTTOv Sca^épei -návTW oúSé yáp SéouTai irpós t^v épyaoíav ópyávüiv oüSé tóttüjv, áXA’ OTTT) Tis át' 0fj TT)S OLKOUpéuriS TTjl' fkál'OLaU, ÓpOLCUS TTaLTaXÓOeî (ücnrep irapoücrqs airreTai Tfjs áAriOeíag, 56a PrOCL. in fue/. 28.13-22 Friedleinj St|XoI 8é TÓ 81’ éairrf|i> elwu TOÍS penoDcnv aiperrp (se. tt)v pa&vuiaTiKT)i> émtrrqpTÍv), o ral 'ApujTOTéXns' ttoú 4>t|ctiv, tó prióevóg pioOoli irpOKELpérou t o is ÍTyroüau' ópws év áXíyqi xpówt> T o o a v n ) v eníSoaiv ttjv toju pa9r¡pdTuji' Sewpíai' XaJBeív, é t i Sé tó ndn-as aúrf) (JjiXoxwpeív Kai fkiúXeaSai oxoXdCEtv twv áXXwv d<(>epéw)iis, óaoi Kai Ktrrá piKpov écpiypm̂ TO Tijs átr" aÚTT¡s ük(>eXeías, úkrre ai ye KQTaépoi'iYnkü>? exouai tt(s twv na0T)pdTü>y yi'uiaew?, áyeuaToi Tuyxdvouau' ÓVT69 tuv év aÚTois qbovúv. Fr. 55; lamb. Pmtr, 40.15 -30 P.. Comm. AfolA. 83.17-32 F. Fr. 56j lamb. Pmtr. 40.20-41.3 P „ Comm. Math 82,22-83.2 F. FRAGMENTOS 85 55 El hecho de que para los que cultivan la filosofía no haya de parte de los hombres ninguna retribución por causa de la cual trabajen tan intensamente, y que aunque hayan dedicado mucho esfuerzo a las otras artes, sin embargo, y tras poco tiempo, progresen hasta llegar lejos en la exactitud <de sus conocimientos>, me parece un signo de la facilidad de la filosofía,oí. 56 Además, el hecho de que todo el mundo guste de detenerse en ella y quiera consagrarle su tiempo abandonando las demás cosas, no es poca prueba de que su cultivo comporta placer; pues a nadie le gusta trabajar penosamente durante mucho tiempo. A esto hay que añadir que su ejercicio difiere en sumo grado de todos los demás, pues no se precisa para su práctica ni de instrumentos ni de lugares, sino que dondequiera que en el mundo habitado alguien proponga su pensamiento, podrá captar la verdad como si ésta estuviera presente por igual en cualquier lugar. S6a'CJ PROCLO, Comentarios al libro primero de los Elementos de Euclides, 28.13-22 Friedlein: Que sea deseable por si misma108 para los que se ocupan de ella, como afirma también Aristóteles en alguna parte, lo muestra el hecho de que, a pesar de no estar fijada ninguna retribución para los que la tratan de alcanzar, el estudio de las matemáticas alcance en poco tiempo semejante progreso, y, también, el hecho de que todo el mundo guste de detenerse en ella y quiera consagrarle su tiempo abandonándo las demás cosas, incluso los que se han percatado poco a poco de su uti lidad, de ahí que precisamente aquellos que son despreciativos del conocimiento de las matemáticas sean insensibles a los placeres que hay en ellos mismos. 86 ARISTÓTELES 56b Ia m b . Comm. Afof/i, 26 (8 3 .6 -2 2 Festa): veiíiTaTov oui/ ó^oXoyoufiéi'Ws écrrl túv ÉTTtTqSeupáTwv f| írepi tt)v áXiíOetat' dKptpoXoyía. peTÓ yap tt)ií <t>9opdi' ral TÓf KaTQícXixjpóu tó írepi tt)u Tptxf>f)i' sai tó Cfji' itpwTOv qvayrá- Corro (fnXooo<f>elv, eúuopiírTepoi 8é yeropéinx tós irpog f(6ovr)ií éÉeLpyáaatTo réx^ag, oíov pouaiKT|ií Kal tó? Toiaúras', irXeováoai'Te? 8é tiüi/ dvayKaíaip oírnos énexeíprpai' (tuXoaoJielv. toooOtov fié v w TrpoeXr)Xú0aoiv ék pLKpúo d<|)opp(ov év éXaxíoTiti xpówp ÍTyroüj/Tes oí te írepi Tf)o yeiopeTpíaií ra l toüs Xóyous’ Kai tó s áXXas iraiSeíag, oaov oi/fiéi» exepov yeros iv oúfiepiá tioo texwóv. KaÍTOi Kai tos peí' áXXas irávTes crweíoppiLoi npioin-es rauq) ral toüs piaQoüs toÍs éxo w l 8lSóoT€S, toüs Sé Taina irpaypaTeoopéoous oú \ióvov oú upoTpéiropeo dXXá Kai SraKioXoopeo TroXXdias, dXX' opios émSifitooi irXeloTOV, Siótl Tf¡ 4>úaei éittí TrpeopúTaTa- tó yáp Tfj yeoéaei ikrrepoo oú- oía Kai TeXeiónyn rrporiyelTai. 57* O úkoüv átroSéSeiicraL Kai o r í S uootóo Kai S lóti [téy ia T o u tcoo áyaQQv Kai imiaaaBai páSioo f¡ <J)iXoaoij)ía, ¿joTe ttúutdv évera upoQúpijJS airríjs áuriXappáoeoBai á^ioo. 58* [<TÍ 6e t ó épyoo T fj? «JjpouTÍaetos' ¿orí, Kai Sum Stakopet' iTeúrres TT)ir <t>póurioio, iráXiir áXXi|ir olou ápxqt' TTOtr|odpei'OL Xéyajpeu.>] Fr. 57: Iamb. Protr. 41.2-5 P., Camal. Malh. 83,8-5 F. Fr. 5&j Hanc formulan: transitui exempli gratia cauta addidil DOring. FRAGMENTOS 87 56b '°9 JÁ M B U C O , Sobre la cieñan matemático universal, 26 (8 3 .6 -2 2 Festa): Hay acuerdo en considerar la exactitud sobre la verdad com o la más reciente de las ocupaciones. E n efecto, tras la catástrofe y la in u n d ación , <los hombres> se vieron obligados a pensar p rim ero en su sustento y en sobrevivir! y cuando consiguieron tener mayores recursos, produjeron las artes al servicio del placer, com o la música y similares; y una vez que dispusieron en abundancia de las cosas necesarias, em p ren d ieron entonces el cultivo de la filosofía . Y quienes investigan la geom etría, <la ciencia de> los cálcu los110 y las demás disciplinas, han logrado ahora, partiendo de pequeños com ienzos y en brevísim o tiem po, un progreso tan grande com o ningún otro pueblo en ninguna de las artes. Sin embargo, todos contribuyen a impulsar las demás <artes>, valorán dolas en público y dando rem uneraciones a los que las cultivan, pero nosotros no sólo no animamos a los que se ocupan de aquéllas"1, sino que incluso les ponem os m uchas veces trabas, p e ro , a pesar de ello, <esas disciplinas> avanzan sobrem anera, ya que son p o r naturaleza las más preeminentes; y es que lo que es posterior en nacim iento antecede en esencia y perfección. 37 Por tanto, queda demostrado que la filosofía es asequible , que es el mayor de los bienes y que es fácil de adquirir, de modo que, por todos estos motivos, merece la pena ocuparse de ella con buen ánimo. 58 1,3 [Cuál es la función de la sabiduría y por qué todos busca mos la sabiduría, lo explicaremos adoptando un nuevo punto departida]. 88 ARISTÓTELES 59* "Etl toíuw tó jiév €tm ijiuxíl túv év riplu tó 6é otójia, nal tó (i€i/ apxei tó 6’ ápxeTat, sa i tó pév xpÍFai tó S’ tnroKeiTai ú j opyavov. áel toüajv upó? tó ápxov ical tó xptipevov auuTárreTai f¡ toO ápxop.éL'Oü Kal toO ópyái'ou xpeía. 6o** *** Tfjs Se liiuxqs t ó pev Xóyo? étmv (oirep k q t ó 4>ú o lv apxei Kal KpCveL irepi qpcdv), t ó S’ eireTaí Te Kal iré«j>UKev ápxeaGar váv 8’ eu SiaKetTai r o t ó t t íp oÍKeCav ápeTqv t ó yáp TeTuxqKévai Taúrns' áyaOóv éort. Kal p,qi> OTaw y’ eyil tó pdAicrra Kal KupujmiTa Kal TtpttáraTa tt)l> ápeTrív, tót' eü SiÓKeiTar toO (ieXTÍoPo? apa <))úaeL peXTLan̂ éar'ív f) rotó 4>úcni> ápeTrc péXTioi' Be tó rotó (jiúoiv ápxiKtÓTepoi' Kal pSXXou riyepouiKÓu, ús ávBpomos irpóg tó aXAa £t£a' oúkow 4fuxñ aüjpaTos1 péXTLOL' (dpxiKtüTepou yáp), i|nJX% Se tó Xó- you ixov Kal Siái'oiav- écrri yáp toioCtow o KeXeúei Kal KtüXúei, Kal Beív tí pq Selv <j>qai irpÓTreiv. 6a**** "Ht is ttot’ oul1 eoTiv dpeTT| toútou toG pépovs, dvayKatou elaai Ttámtúv alpeTaiTáTr|L> áirXdig Te Tiáoi Kal ripív Kal yáp áv * Fr. 59: lamb. ftulr.+I.T5'ao P. •* Fr. 6o-, lamb. Prülr- 4-1*20-24 P* *** fr, 6l- lamb. Protr. 4J-24"42-I P* •*** Fr. 62= lamb. Protr, 42-I-4 P- FRAGMENTOS 89 59 Ciertamente, una parte de nosotros es alma y la otra, cuerpo; la una gobierna y la otra es gobernada; y la una hace uso y la otra sirve como instrumento. Ahora bien, siempre el uso de lo gobernado y del instrumento está dispuesto en fun ción de lo que gobierna y hace uso. 60 Del alma, una parte es razón —la que por naturaleza gobierna y decide sobre nosotros—, y otra, la que obedece y corresponde por naturaleza ser gobernada. Todo se halla bien dispuesto"* si está conforme a la excelencia que le es propia, pues haber logrado ésta es un bien"5. 61 Efectivamente, cuando las partes más importantes, de mayor autoridad y más valiosas alcanzan su excelencia, enton ces se hallan bien dispuestas; por tanto, mejor aún que lo mejor por naturaleza es su excelencia natural;además, si mejor es lo de naturaleza más dominante y con mayor capacidad rec tora, como lo es el hombre respecto de los demás animales, entonces, el alma es mejor que el cuerpo —pues es más domi nante— y, dentro del alma, lo es lo que tiene razón y pensa miento, pues eso es lo que ordena y prohíbe, y dice lo que hay que hacer y lo que no. 6a Cualquiera que sea entonces la excelencia de esta parte <del alma>, tiene por fuerza que ser, en sentido absoluto, la más deseable de todas para todos los seres y también para nosotros, pues se podría sostener, pienso yo, que esa parte somos nos otros"6, o en exclusiva o en el mayor grado. 90 ARISTÓTELES toüt, olpai, 0eÍT| tis, ús qTot póuou tí jiáXurra éa|ieu tó (lÓptOU TOÜTO. 63* vEtl toívuv otüv o TT€<j>uKev épyov éraaTou (if) icará aup- peprirag aXXá Ka0’ aÚTÓ Xeyópguou ráXXurr’ diroTeXq, tótc ral toOt ’ áyaBóu eíuai Xeicréou, tciútt|1' t ’ ápeTqu SeTéou icupuo- Tcm|v, ra0’ rjî eraorou airró toDto Trétfiuicei' áirepyáCeaQai. 64** Tou fLev ow ow&étou ral pepurroD iTXeíou? Kal Siá(()opoí eiatu euépyeiai, tou 8é tt)v 4>úcflv óttXoD ical pf| irpó? ti tt|U ovaíav éxodos píau ávayraloy eíuat tt)v ra0’ airró laipitos- ápeiriu. Et péu ouu óttXoüv ti Có) óu éanu ó avOpamo? Kal rara Xóyou Kal uoDu TéTarrat airroO q oúaía, oúk áXXo e<rri.v aÚToü epyou tí póuq t| dKpipeaTáTT| óXií0ei.a ral tó rrepl tCív outoiu áXqOeúeiv el 5’ éoTlu €K TrXeLÓuiDU SuudpeLúu crupTrê UKÓS', 8f|Xóu écmu ¿9 átj/ ov TTXetw Tré((>UKeu ÓTroTeXelaBai, del toútüju tó péXnaTOU <tó> épyou éoríu, olou laTpiKOÜ úyíeia ral KuftepVT¡Tou oioTqpía. péÁ- tlov 6’ oú8ei> éxopcu XéyeLU épyou Tfjí Siauoíag tí tou Siauooupé- uou rf\s tjjuxqs f(pwv áXqGeías. dXqBeia apa tó icupiÚTaTOU épyou €OtI TOU popíou TOÚTOU TÍ}g IpUXTÍS. 66 " “ Toüto 6é Spg raT’ émonipTiT' árrXdjj, paXXou 6é kotó tt|U pd- XXou émcmípr]u, toútt) 8’ écrri. 0ecopía tó KupuÓTaTou TeXos. otou * Fr. 63: lamb. Prolr. 42.5-9 P. ** Fr. 64: lamb. Protr. 42.9-13 P. Fr. 65: lamb. ftolr. 42.13-23 P. Fr, 6 6 : lamb. Prvtr. 42.23-29 P- FRAGMENTÓS 9 1 6 3 Pues, en efecto, cuando algo cumple del más bello modo la denominada función natural de cada cosa no por accidente sino por sí mismo, entonces se debe decir que es también un bien, y considerar como suprema esa excelencia en virtud de la cual cada cosa lleva a cabo por naturaleza esa misma función. 64 Pues múltiples y diversas son las actividades”7 de lo com puesto y divisible, pero lo que tiene una naturaleza simple y una entidad no relativa, es necesario que tenga una sola exce lencia que le sea propia. 65 Por tanto, si el hombre es un animal simple y su entidad está determinada por la razón y el entendimiento, su función propia no puede ser otra que la pura y más exacta verdad"8, así como decirla respecto de los seres; pero si es una combinación de múl tiples facultades, es evidente que la mejor función de aquel al que le corresponde por naturaleza llevar a cabo un mayor número de ellas, es siempre su función propia, como, por ejemplo, la salud es la del médico o la seguridad la del piloto. Ahora bien, si no podemos nombrar ninguna función mejor del pensamiento o de la parte pensante de nuestra alma que la verdad, entonces la verdad es la función suprema de esta parte del alma. 66 Esta realiza esa <función>, en general, mediante la ciencia, y en especial, mediante la ciencia mayor"9, de modo que su fin supremo es la contemplación110. Pues cuando de dos seres, uno es deseable por causa del otro, es mejor este último y más 92 ARISTÓTELES yáp Suolv oi/tolv QÓTepoi/ Siá QáTepoi/ alpeTOU rj, (IéXtlói/ éaTt TOUTO KOL paXXov aipeTÓL’ Si’ onep aípeTÓu écm icaí 0áTepoi/, óloi/ TjSoi'n peí' tiüp r)Séüjy, úyíeia Sé t£ i/ íiyi€ii/wv TaíiTa yáp TTOiq- tlkq XéyeTai Toímoi/. 67* OiiKoui/ Tfjs <t>poi/i}0€ii)s, tíu (j/apei/ Súwapiv eíi/ai rou KupuoTá- t o u twv éi/ Tipil/, o ú k écrrii/ aípeTÚTepoi/ oúSév, ú s é^is trpós é^iv KpiveoOar ró yáp yi í̂oariKOv pepos Kai x^pis xai auyKeípei/oi/ péXnói/ écm TíáoTis TTjs i|>ux>Í5. t o ú t o u S’ émonípr) dpeTT). O úk apa ¿ o t I v epyoi/ aÚTfjs oúSepía tw i/ r o t o pepos Xeyo- péi/ui/ ápeTtüv iraadiv yáp écm peXTÍüiv, t o Sé TTOLOÚpevou TéXos áei Kpeirrói/ écm tt}s ttoloúotis enicmÍpTis' oúSé pfiv/ anacía Tfjs (Jiuxñs' ápeTfi o ü tiüs epyoi/ oúS’ f| eüSaipoi/ía. ei yáp Icmn noui- Ttiaí, ¿Tépa érépüiv écrmi, éionep oinoSopucri o l k ío s , íjTis oúk ¿a t i pepos Tfjs o l k ío s . n pévToi (j/poi/Ticns pópioi/ Tfjs ápeTrjs écm nal rfjs eúSaipoi/ías* rj yáp éK Taimas tí Taúrni/ 4>apéi/ eli/ai TÍ|i/ eúSaLpoi/íai/. O úkoúi/ K ai KaTá t ó i/ Xóyoi/ t o Ot o v áSúi/aTov eTi/ai [t tji/] énianípiiv TTOLryiTKTji/' péXTioi/ yáp Sei t ó TéXos eli/ai toó yiywo» pévou- oúSéi/ Sé péXnoi/ eli/ai ^poi/ríaems, nXf)i/ ei t i tóji/ eipr|- •M Fr. 67: lamb. Protr. 4.3.1-5 P. Fr. 68= lamb, JVofr, 43.5-14 P. Fr- 69L lamb- Protr, 43>l4‘ 20i P. FRAGMENTOS 93 deseable porque por su causa es deseable también el otro; así por ejemplo, el placer lo es más que las cosas placenteras, o la salud que las cosas sanas, pues a éstas se les dice productoras de aquéllas. 67 Nada bay, pues, más deseable que la sabiduría, de la que afirmamos que es la facultad de lo supremo que hay en nos otros, al juzgar un modo de ser respecto de otro, pues la parte cognoscitiva, tanto por separado como en combinación, es mejor que el resto del alma1*1, y su excelencia es la ciencia111. 68 Ninguna de las virtudes denominadas «particulares»113 es, por tanto, la función de aquélla,zí; pues es mejor que todas ellas, y el fin producido es siempre superior a la ciencia que lo produce; por consiguiente, ni toda virtud del alma es función en tal sentido, ni tampoco la felicidad. En efecto, si <la sabidu- ría> fuera una <ciencia> productiva, lo sería de cosas diferen tes de ella misma, como de la casa lo es la arquitectura, que no es una parte de la casa. Pero la sabiduría es parte de la excelen cia <del alma> y de la felicidad, pues afirmamos que la felicidad proviene de ella o bien que es ella misma. 6 9 Así pues, y en virtud de este razonamiento, es imposible que sea una ciencia productiva, pues el fin tiene que ser mejor que lo que lo produce, y nada puede ser mejor que la sabiduría, salvo que sea alguna de las cosas mencionadas,zs; sin embargo, ninguna de ellas es una función distinta de la sabiduría misma. Por tanto, hemos de afirmar que esta ciencia es teorética, puesto que es imposible que su fin sea la producción <de algo>. 94- ARISTÓTELES péi'uii', toútüju 8’ oúSeu eTepou aÜTfjs éanv Ipyov. 0etüpTiTucT)v tll'1 apa «tiaréor eírat TaÚTT)u tíiu ¿Tucrrqprii', ¿ueÍTrep ctSúvaTov ttoltictli' eíuai tó tcXo?. 70* ** *** Tó cjjpoi'eíu apa Kai t ó Qewpelu epyov Tfjs tJ’UX'ñs ¿ o t i Kai t o Ot o ttól'T üjl' éaTiu aípeTÚTaToi' t o í ? ávAptiiiTOLS, <Áknr€p óípai tcal t ó t o l? Óppaat̂ opay, o ral é Xo lt ó t i s áv Ixeiv, ei icai p p tl péXXoi yíyvea0aL 8t’ aírró nap’ aírrr|t/ Tf|L» aju ̂eTepoî . 7i " "Eti el t i? áyaTrp TÓSe ti 8iá tó cnjppe0nKévaL erepot» aiiT<¿ ti, 8qXov 0T1 paXXoi' outo? povXiíaeTai tp paXXov wrápxet touto- oiou el Tuyxá êi ti? aipoúpevo? tó iTepLTTaTeiv otl úyteivóv, eiT) 6e páXXou aÜTÚ) úyieiuÓL' tó TpoxáCeiu Kai SuuaTÓu TrapayeueaQaL, páXXou aiptiaeTaL touto kov cXoito yvoó? 05ttoi\ él toíi/uu cotÍi/ qXt)9t)? 8ó£a <j)poirjaei opotor, eÍTiep aipeTÓu tó SofdCau áXriGui? TaÚTt( Kai kotó tüooGtom KaBóoov ópotou tt¡ <J>pouiíoet 8iá TT]i' dXtiQeLau, ei páXXov touto Tiíi «jrpoveiw inrdpxet, paXXou aípeTÓv tó (jipomu écrrat toó Sô áCe lu dXqfkü?. 7a ”Etl €i tó ópau dyaiTwpeu 8l’ éairró, ¡.Kauú? papTupel tou0’ óti náKre? tó «fipouelu Kai tó yi.yuióaKeit' écrxdTtu? áyaiTükJU'- * Fr- 70J lamb. Pralr, 43,20-85 P- ** Fr. 71- lamb. fruir. 43,27-44.9 P. *** Fr- 72. lamb. fruir. 43.25 27 P. FRAGMENTOS 95 70 Tener sabiduría y contemplar1*6 son, pues, la función <propia> del alma, y esta función es la cosa más deseable de todas para loshombres, al igual que lo es, pienso, para los ojos el ver, de lo cual alguien elegiría ser capaz, aun cuando en vir tud de ello no fuera a producirse ningún otro resultado aparte de la vista misma. 71 Además, si uno desea una cosa por causa de alguna otra que resulta de ella, está claro que querrá más aquella de la que se sigue en mayor medida el mismo resultado; por ejemplo, si se da el caso de que alguien decidiera pasear porque es sano, pero le resultara más sano correr y le fuera posible hacerlo, preferiría esto último y lo preferiría tan pronto como se diera cuenta de ello. Asimismo, si la opinión verdadera se asemeja a la sabiduría -si es que opinar con verdad es realmente deseable en el sentido y en la medida en que es semejante a la sabiduría por su contenido de verdad—, y si esto último pertenece en mayor medida a la sabi duría, será preferible tener sabiduría a opinar con verdad1*7. 72 Además, si deseamos ver por el ver mismo, esto es testimo nio suficiente de que todos los hombres desean en extremo poseer sabiduría y conocimiento. 96 ARISTÓTELES 73* to yáp Crju dyairúvTe? tó cjipoveli' Kai tó yvtúpíCeiv áyaTrútri- 6l' oúSév yáp erepoi' aíiTÓ Tipuiaiv f) Siá tt)L' aíoOriCTiu Kal pdXiaTa Siá tt)w ót|íiv TaÚTT)U yáp tt]1' Súî apiv imepflaXXói'TWS ^aívamaL í()iXoült€?' aimi yáp trpbs ras aWas alaOríaeis ¿icnrep ¿mcmÍpTi t is áTexwüs éani'. 74 ’AXXá (iqu tó ye £f¡v Ttp alaGávecrGai SiaKpíveTai toü pf] Qf\v, Kal Taínr|S Trapouaíg Kal SwápeL tó Cfjv SuápiOTaL, Kal TaÚTT|S é^aipoupénis oúk écmu á^iou C’nL’ ücriTep áL'aipoupéi'ou toD f íp airroO Siá tt)u aíaGrian/. 75 Tfjs’ 8’ aiaGrjoecos t| Tfjs Sia^épei Súvapis t(£ oa^ea- t ó i t i elvai, Kal Siá t o ü t o Kal gáXicrra alpoúpeGa aúrnu* aícrOrioLS Se Tráaa Sú^apís- éoTi yveípicrrucf) Siá aiiipaTOS1, uJairep f| aKof| t o u iJjóíJjou alafláveTai Siá t ü jv iÍí t w . 76 "” Oúkoóv ei tó ¿fjv pév eaTLV alpeTÓu Siá rnv' aíaSiiaii', f| 8’ aia0r|ais yi/ aia í? ti?, K al Siá tó yi'wpíCeiu aÜTfj SúinaSai Tf|ii (JjuxÓ̂ <tó £fii'> aípoúpeQa, 77 iráXai S’ eiiTopei' oti [irep] Suoiv del páXXoi/ aipeTÓv u» gáXXoi' úndpxei Tairróir w pev aíaQqaewv tt|u cx|jii> áváyKT| páXiaG' aí- peTf)i' elrai Kal Tipíau, tqúttis Sé Kal TiSu dXXüJw átraaüii' alpeTw- • Fr. 73; Iamb. Pntr. 44,26-45.3 P. « Fr. 7+; Iamb. Pro Ir. 44.9-13 P. • « Fr. 75; Iamb. Protr- 44.13-17 P. «•* Fr. 76: Iamb. Prolr. 44.17 20 P. " « • F r . 7?; Iamb. Prolr. 44.20-26 P. FRUMENTOS 97 73 Pues deseando vivir, desean poseer sabiduría y adquirir conocimiento; en efecto, no valoran <la vida> por ninguna otra causa que por la sensación y, sobre todo, por la vista, ya que se muestran amantes de esta facultad en grado sumo, pues ésta es de forma natural, respecto de los demás sentidos, como una especie de ciencia118. 74 Pero es que, efectivamente, el vivir se distingue del no vivir por la sensación, y se define el vivir por la presencia y el poder de ésta119, pues si ésta se pierde, vivir no merece la pena, como si con la sensación se extinguiera el hecho mismo de vivir’30. 75 La facultad de la vista se diferencia de otra sensación por ser la más segura, y por eso la preferimos en el mayor grado; pero toda sensación es una facultad que conoce a través del cuerpo’31, como la audición, que percibe el sonido a través de los oídos. 76 Por tanto, sí vivir es deseable gracias a la sensación, y la sensa ción es una especie de conocimiento, y además deseamos vivir porque el alma es capaz de adquirir conocimiento a través de ella, 77 y antes decíamos que, de dos cosas, siempre es preferible aquella de la que se sigue en mayor medida el mismo resultado, entonces forzoso es que la vista sea el más deseable y valioso de los sentidos; pero aún más deseable que ésta y que todos los demás <sentidos> e incluso que la vida misma131 es la sabiduría, pues tiene más autoridad sobre la verdad; por consiguiente, todos los hombres aspiran ante todo a poseer sabiduría133. 98 ARISTÓTELES Tepa Kai <aírroü> toO £fjv ¿crnv r) tjjpóuqaLs, KupicuTépa rfjs áXr|- 0eías <ouaa>- ¿ierre tTáirres avOpojiioi tó (jjpomv (láXicrra SLükouai. 78* ** *** "Oti toll'uv tol? éXopéi/oig tóv KaTa raDv (ííoi> ral tó Cfji/ r|5éios' páXicrTa Orrápxei, SfjXof av yéraiTo évreíiflev. 79” 4>aíveTai S l t t £ i s XéyeaQaL t ó t ó peu k o t q Súrapiu t ó Sé k q t ’ éuépyeiaw ópwuTa yáp el raí <fiapev óaa t ’ lx ei Tul/ (tywv o(|tir Kai SuraTá iré(j)UKev iSéiu, Kav púoin-a ruyxáuq, Kai t ó XP(¿pera t t | Surapet Kai npoaPáXXoma tt¡v afiiu. ópoíüjs1 Be Kai t ó eTTLoraaQai ko 'l t ó yiyvükiKeu', év per1 t ó xpípOat Kai Setupeli' Xé- yopev, en Sé t ó KEKTfjaOat Tqn Súraptn Kai Tqn émcmípnL' éx€l,/- 8o"* Et toíuui' tu pév aLO0du€o0aL tó Cnn StaKpíropeu kol tó pf| Cnv, tó S’ aiaGdveaGai 8lttói\ icupíus péw tó xp>F0aL Tais aía- 0iíaeain áXXu? Sé tó 8úrao0ai (Slóttcp tjjapéi' aío0áueo0at Kai tóu Ka0eúSoTra XéyovTes, ú s lotKe), SrjXov oti kol tó ¿jin (koXou0riaei Slttüís Xeyóperan' tóv pév yáp eypriyopÓTa <j>aTéov ¿jjn áXqGws Kai KUpíiDS, tóv Sé Ka0eúSovra Siá tó 8úvaa0ai peTa(láXXei.v eis TaÚTT)v tt]V KÍvriatv, Ka0’ qu Xéyopev éypqyopérai tc koí túv TTpaypdTuv aLa0dvea0aí tlvos, Siá touto Kai ets touto pXé- ttovtcs <sc. 4>aTéov Cy\v aÚTÓv>. • Fr. 78 lamb. Fruir. 56*13-15 P ** Fr. 79 : lamb. Pmlr. 56 .15*22 P. *** Fr. 80L lamb. fruir 56.22 57.7 P FRAGMENTOS 99 78 Por lo demás, que a los que eligen la vida conforme al entendimiento les corresponde también vivir de forma suma mente placentera, resultará claro de lo siguiente. 79 Es manifiesto que «vivir» se dice en dos sentidos: uno, en referencia a la potencia, y otro, en referencia al acto13*. Afir mamos, en efecto, que son «videntes» tanto los animales que tienen vista y son capaces de ver por naturaleza, aun cuando eventualmente tengan los ojos cerrados, como los que hacen uso de esta facultad y dirigen la vista <a algo>. Igualmente ocu rre con «saber» y «conocer»; decimos, en un sentido, que es hacer uso <de la facultad intelectiva‘35> y ejercitar la contem plación, y en otro, que es poseer la facultad y tener el saber136. 80 En consecuencia, si distinguimos entre vivir y no vivir por el hecho <o no> de sentir, y sí «sen tir» tiene dos sentidos: uno propio, el de «hacer uso de los sentidos», y otro dife rente, el de «ser capaz <de usarlos>» —por eso afirmamos que siente, según parece, incluso el que decimos que duerme—, es evidente que también a «vivir» le corresponderá ser dicho en dos sentidos: en efecto, del despierto habrá que decir que vive en sentido verdadero y propio, y también del dormido, por ser capaz de volver a esa clase de actividad en virtud de la cual deci mos de alguien que está despierto y que siente alguna cosa; por esta razón y en vista de ello, <se dirá de él que vive>t3í. IOO ARISTÓTELES 81* •* ••• •••* "Oral/ ouv Xéyr|Taí tl Tairroi/ éKÓTepoi/ 6uolv ói/tou/, rj Sé 0ót€- poi/ Xeyóiteiw ̂tu TToieiu t\ tw irdoxeif, toútlü í̂áAAov áiroStüCTO- (iei/ ímápxeLV tó XexQéi', 0101/ émcrraaQai pév paXXoi/ tóp xpú|te- 1/01/ tov tt\v gTTianífiriL' éxouTos, ópav Sé tóu irpoafláXXovTa rf)v óJili/ Toíi Sui/a|xéi/ou irpoapáXXeu'. 82” Oú yáp \lóvov tó paXAoi/ Xéyopev Ka0‘ úirepoxrji/ ¿v áv eíg f¡ Xóyos, áXXá Kai rotó tó irpÓTepoú elvai tó 8’ ikjTepoL’, 0101/ tt)v úyíetav tüv úyieiviíii/ páXXou áyaflóv elwaí cfiapev, xal tó Ka0’ aírró tt)1/ 4>úau/ alpeTÓi/ toú ttoit|TIkoO- koltol tóv ye Xóyoi/ ópw- pei/ ais oúx fj éaTL Karriyopoúpei/09 áptjmli/, otl áya0óu éKÓTepoi/ eirí Te tcÜi/ üxjjeXípwi/ icai Tfjs áp€Tf¡9. Kai Cr\v apa paXXov 4>aTéoi/ t ó v éypnyopára t o ii Ka0eúSoi>TOs Kai tów éi/epyowra Tfj tliuxfi t o ü pói/ov exovros’ 6tá yáp €Kéii/ov Kai t o ü t o v £fjv 4>apev, o t l t o io u t ó s éani/ oto? ¿Keii/ms TtáaxeLi/ f) TTOieif. 84 OÚKOüv tó ye xpnoSai T ta im toüt ¿ otíi/, ótov eí pév éi/09 f| Svh/apís eoTii/, Toírr’ a irró irpá-nyi t i j , el Sé TrXaóvwu tóu ápi0pói\ • Fr. 8l . Umb. Pntr. S7 7 12 P •* Fr. 83 : lamb.
Compartir