Descarga la aplicación para disfrutar aún más
Vista previa del material en texto
EDUCACIÓN BÁSICA ALTERNATIVA MINISTERIO DE EDUCACIÓN Comunicación TEXTO Augdaiyaku Tajimat pujut augdaiyaku Ciclo Intermedio 2 MINISTERIO DE EDUCACIÓN Dirección General de Educación Básica Alternativa, Intercultural Bilingüe y de Servicios Educativos en el Ámbito Rural (Digeibira) Dirección de Educación Básica Alternativa (DEBA) Augdaiyaku 2 Tajimat pujut augdaiyaku Segundo grado - Ciclo Intermedio Texto de Comunicación © Ministerio de Educación Calle del Comercio 193, San Borja Lima, Perú Teléfono: 615-5800 www.gob.pe/minedu Primera edición: julio de 2020 Tiraje: 231 ejemplares Elaboración de contenidos Clotilde Zoraida De Freitas Espinoza y Pancho Tanques Atchut Diseño gráfico Julio César García Acuña Cuidado de edición de contenidos Clotilde Zoraida De Freitas Espinoza, Narda Fanny Sanchez Abad, Pedro Christian Pachas Vivanco Diagramación Wendy Drouard Olivas Ilustraciones Julio César Chujutalli Palomino Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N.° 2020-06832 Se terminó de imprimir en noviembre de 2020 en: Gráfica Biblos S.A. Calle Morococha 152 - Surquillo Todos los derechos reservados. Prohibida la reproducción total o parcial de este documento sin permiso del Ministerio de Educación. Impreso en el Perú / Printed in Peru Papijám Educación Básica Alternativa áidau: Shiig aneasam kumpámjame papí Educación Básica tumabiu asaámin. Ministerio de Educación juna papín ewegmín idaítugmawai bakíchik papín nuwigtu portafoliun. Papínmak ame batsátkamugmish wajúkuita númamtin áwai, regiónjuminish nacionalnumash, nuwigtú takát iníbau áwai bátsatkamugminish aentsúsh wajúkua áinawa nunu dekaátatabau, jatánum kuwitaámabau, wajúkua áinawa, ii pujámush wajúk kuwitamka pujámuita, takát wéantu, aentstí kuwitaámamka pujámu nuniaku shiig aúgdaisa pujámu, papiján áidauti antúgdaika pujámu nuniaku aentstí antúgdaika pujámu pachísa chicháamu. Tuja Portafolionmak waínnawai papinún takát awa nunú, takát áwa duka desempeño, capacidades nuwigtu competencias ainawai currículo Nacional de la Educación Básica takamaína nunú. Jújai wajúkua aents atí taji nunú, utúgchat wantína nunú, takát competencias takasá wégamunum. 3 Este texto será utilizado por otros estudiantes. Por favor, cuídalo y no escribas en él. Estructura del texto Nombre de la unidad Número de la unidad Preguntas para recoger saberes previos Preguntas relacionadas al ámbito que interrelaciona los aprendizajes Conocimientos, Competencias transversales, Enfoques transversales priorizados en la unidad y Proyecto de la unidad Pregunta retadora para la unidad Tabla de aprendizajes de la unidad Imagen motivadora Ubica los temas de las áreas en situaciones reales y cotidianas e incentiva el diálogo. A lo largo del desarrollo de las unidades encontrarás el ícono Actividad, cuyo propósito es orientar la acción a realizar. Ícono Actividad 1 Portafolio de evidencias 4 Secuencia sugerida para el desarrollo de la sesión Momentos sugeridos para acompañar el proceso de lectura Proyecto de aprendizaje Caja de glosario Actividades variadas para aplicar en contexto lo desarrollado en clase. Hay actividades individuales, en pareja y grupales. Dinamizador relacionado al enfoque transversal Actividades para desarrollar Ícono que indica realizar la actividad en el portafolios de evidencias. 5 Presentación de los enfoques transversales Los enfoques transversales orientan en todo momento el trabajo pedagógico en el aula e imprimen cracterísticas a los diversos procesos educativos1. En el material educativo cada enfoque transversal se encuentran representados por un personaje. Cada personaje que representa un enfoque transversal tiene tres mensajes que se presentan a continuación. Enfoque transversal Dinamizador relacionado Mensajes relacionados a los enfoques transversales Enfoque de igualdad de género El género es parte de nuestra identidad, no debe existir discriminación por género. Aishmag nuigtu nuwa taji duka ii wantinbauwai, nuniu asa emechu ninimaitsui. El género nos hace particulares como personas pero todos somos iguales ante la ley Aishnag nuigtu nuwa taji duka iwainkagtawai, betek ayamkanmak ainaji. Ante la ley todos los seres humanos somos iguales sin discriminación alguna Aentsti aidautik iina ayamjutpau abaunmak betek ainaji, tupandayamuk nuigtu eme niniashbauk atsumainai. Enfoque de derechos Hagamos respetar nuestros derechos individuales y colectivos Makichkitish nuigtu kuwashtatish ayamjutpamu antugbau aagmi Construyamos una sociedad que respeta las normas y leyes Iina pujutaijin ayamjutpamu umikbauk atugkamu amainai. Una sociedad justa es la que respeta los derechos y en la que cada uno cumplen sus deberes. Puju aidau mamikish ayamjutpamu umiuk. Dita takatjjnish umina nuwai Enfoque de orientación al bien común El diálogo asertivo es el mejor camino para resolver conflictos en la búsqueda de un país más justo. Chicham shiig anentaimja chichamua auwai utugchat akuish shiig anentaiyai epegkeamu. La humanidad necesita de personas solidarias para ser un mejor lugar para vivir Juju nugka juwig atsumnawai aentsti aidauti shiig atugdaika pujamu ati tusa Busquemos en nuestros actos el beneficio de nuestra comunidad, nuestro país y nuestro planeta. Egakagmi pujut pegkeg iina batsamtaiji emtikatin. Enfoque inclusivo o atención a la diversidad Todas las personas merecemos ser tratadas con igualdad de oportunidades Ashi aentsti aidauti betek eme aneasa diyamu amainai, aentsaik takatjinishkam. La educación es un proceso que se enriquece cuando participan personas diversas. Unuimatak shiig paantu wantinui tikich aidau unuimatnum pachimbaunum. Los espacios de aprendizaje con personas diversas nos ayudan a comprender mejor el mundo que nos rodea Tikich aidaujai pachinka aujbauk yaijatui iina pujutaijin batsatu dekamunum. 1 Currículo Nacional de la Educación Básica. 6 Enfoque transversal Dinamizador relacionado Mensajes relacionados a los enfoques transversales Enfoque de búsqueda de la excelencia La participación de todos nos ayuda a encontrar la mejor solución a problemas comunes. Ashi ijuntsa takamunmak yaijatui utugchat au wainka ijuntuja epegbaunum. El éxito no llega superando a los demás sino a ti mismo Ii unuimaja paantu nakbauk tikichin depettsui duka ii unuimagbau iwainamui. Aunque ya hagamos las cosas bien, siempre las podemos hacer mejor Ii unuimagbau pegkeg iwainakuik aan senchi iwainamainai ii dekamu. Enfoque intercultural Nuestro país se ha contruido a partir de la diversidad cultural, allí está su mayor riqueza Iina paisinig batsatui kuwashat aents aidau, awi awai pujut pekeg aidau. Somos una sola cultura humana con distintas identidades locales y nacionales. Makichik pujut weantu ainaji aentstik, tujash iina pujutaijig shiig kuwashat akanjamu ainawai. La humanidad se conforma por la diversidad cultural y se desarrolla con el diálogo intercultural Aents aidauk wantinui niina pujutaijin nuigtu eemui tikich pujutai aidaujai chichasa wegak. Enfoque ambiental Respetemos y cuidemos el medio ambiente en el que vivimos Ajantusa diisagmi nuigtu kuitamkagmi iina nugke, ikam ayau iina pujutaijin. Nuestras pequeñas acciones para cuidar el medio ambiente son grandes para el planeta. Ii aidauti ikam kuitamkami tusa tabauk nugkanmak shiig muuntai. Hagamos uso racional de los recursos naturales, seamos responsables con el futuro Shiig kuitamsa takasagmi iina ikamjin ayauk, atak waitiamu asai tusa. Si bien en cada unidad se trabajan los siete enfoques transversales, en nuestro material educativo se va priotizan algunos de ellos. Mostramos a continuación un cuadro que sintetiza dicha información. Ámbitos Unidades Enfoque transversales priorizados Derechos y ciudadanía Unidad 1 Enfoque de derechos, Enfoque de igualdad de género, Enfoque de búsqueda de laexcelencia Derechos y ciudadanía Unidad 2 Enfoque de derechos, Enfoque inclusivo o atención a la diversidad, Enfoque de orientación al bien común Ambiente y salud Unidad 3 Enfoque ambiental, Enfoque de derechos, Enfoque de orientación al bien común Ambiente y salud Unidad 4 Enfoque ambiental, Enfoque intercultural, Enfoque de búsqueda de la excelencia Territorio y cultura Unidad 5 Enfoque intercultural, Enfoque inclusivo o atención a la diversidad, Enfoque de búsqueda de la excelencia Territorio y cultura Unidad 6 Enfoque intercultural, Enfoque de igualdad de género, Enfoque de derechos 7 Tabla de contenido Ámbito Unidad Contenido Derecho y ciudadanía 1 Derecho y ciudadanía 2 Ambiente y salud 3 Ambiente y salud 4 Wika batsatkamummaya kanakuitjai 10 Proyecto de aprendizaje 28 Iina ayamjukpau antugkagmi ijunja batsamin idauti 32 Proyecto de aprendizaje 44 Wainkagmi wajuk yapajina minawa iina ikamji 46 Proyecto de aprendizaje 58 Dekawagmi takat kuwashat takamu yuminum 62 Proyecto de aprendizaje 82 8 Ámbito Unidad Contenido Territorio y cultura 5 Territorio y cultura 6 Iina namakji kuitamkagmi 86 Proyecto de aprendizaje 104 Dekawagmi iina muunji batsamas yutai pegkeg yuwamuji 108 Proyecto de aprendizaje 118 9 T sa im e 1 Wika batsatkamummaya kanakuitjai 10 Observamos con atención • Dakumkamu augmattsata. Wajupa aentsush ainawa.Tuwi batsatua. • Anentaimsam diista dakumkamu aina nuwish. Wajina chichainawa tame. • Amina kumpagmejai anentai yapagtunia antugdaikatajum. Wajuk kanakbauwaita nunu. ¿Cómo es nuestro ámbito? • Umiktin adaikamu daaji ausata nuwigtu dakumkamu. • Agagmaunmayan chitsu nuwigtu chichaman ejetattjai • Wajukaik kanakbauwaita nuna dekan, mina patajun ujaktasan. Dialoguemos ¿Wajukaya iina nugkenish batsamainaita, utugchat atsutí takuish? Pregunta retadora 11 12 Ta b la d e a p re nd iz a je s Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Se c om un ica or alm en te e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to o ra l Re cu pe ra in fo rm ac ió n ex pl íci ta e n hi sto ria s d e ca so s q ue e sc uc ha e n p er so na s q ue to m ar on e l co nt ro l d e sí m ism as (h ec ho s, pe rs on aje s, sit ua cio ne s, lu ga re s, ac cio ne s) y q ue p re se nt an v oc ab ul ar io de u so fr ec ue nt e en su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l te xt o or al Ex pl ica d e qu é tra ta la h ist or ia de l c as o qu e es cu ch a y cu ál es su p ro pó sit o co m un ica tiv o ap oy án do se en sa be re s y e xp er ie nc ias . Ad ec úa , o rg an iza y d es ar ro lla la s i de as de fo rm a co he re nt e y co he sio na da Ex pr es a or alm en te id ea s y e m oc io ne s e n to rn o a un te m a (fo rta le cim ie nt o de la a ut on om ía) , t en ie nd o en c ue nt a a su s i nt er lo cu to re s, sit ua ció n y pr op ós ito c om un ica tiv o, y a po yá nd os e en re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s. Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y pa ra ve rb ale s d e fo rm a es tra té gi ca Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s pa ra re fo rz ar lo q ue d ice o ra lm en te (e n di álo go s s ob re su au to es tim a y va lía p er so na l) cu an do in te ra ct úa c on su s i nt er lo cu to re s. In te ra ct úa e str at ég ica m en te c on di sti nt os in te rlo cu to re s Pa rti cip a en d ist in ta s s itu ac io ne s c om un ica tiv as se gú n las p au ta s d e su c ul tu ra , r es po nd e a las pr eg un ta s c on c or te sía y p re gu nt a si es q ue n o ha e nt en di do , d e ac ue rd o a las n or m as d e su c ul tu ra . Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o or al O pi na c om o ha bl an te y o ye nt e so br e pe rs on as , p er so na je s, he ch os y te m as d e lo s t ex to s n ar ra tiv os y ar gu m en ta tiv os (d iál og os y d eb at es ) e sc uc ha do s; da ra zo ne s a p ar tir d e su s s ab er es p re vio s y ex pe rie nc ias . Le e di ve rs os ti po s de te xt os e sc rit os e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to e sc rit o Pr ed ice d e qu é tra ta rá e l t ex to n ar ra tiv o y de sc rip tiv o, a p ar tir d e alg un os in di cio s c om o: fo rm a de l te xto , p ala br as , f ra se s, co lo re s y d im en sio ne s d e las im ág en es , c on tra sta la in fo rm ac ió n de l t ex to q ue le e. Id en tifi ca in fo rm ac ió n re lac io na da a su e xp er ie nc ia de v id a (c om o ilu str ac io ne s, tít ul os , f ra se s y pa lab ra s c on oc id as ) e n di sti nt as p ar te s d e te xt os n ar ra tiv os y d es cr ip tiv os d e es tru ct ur a sim pl e y co rta ex te ns ió n qu e so n di fu nd id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l t ex to In te gr a in fo rm ac io ne s o bt en id as d e di sti nt as p ar te s d el te xt o es cr ito p ar a de du cir lo s p ro pó sit os co m un ica tiv os d e te xt os e sc rit os d es cr ip tiv os , a rg um en ta tiv os y n ar ra tiv os d e e str uc tu ra si m pl e y co rta e xt en sió n di fu nd id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o. Es ta bl ec e re lac io ne s e nt re lo s t ex to s q ue le e y lo s t ex to s d e la tra di ció n or al qu e co no ce . ( M ito o le ye nd a so br e el o rig en d el p ue bl o aw ajú n) A lo la rg o de e sta u ni da d, d es ar ro lla rá s a pr en di za je s e sp er ad os p ar a es te c icl o y gr ad o de la E du ca ció n Bá sic a. E n la sig ui en te ta bl a se p re se nt a la or ga ni za ció n de lo s p ro pó sit os de a pr en di za je p rio riz ad os p ar a es ta u ni da d. 13 Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Es cr ib e di ve rs os tip os d e te xt os e n su le ng ua m at er na Ad ec úa e l t ex to a la si tu ac ió n co m un ica tiv a. Es cr ib e di ve rs os ti po s d e te xt os d e es cr itu ra si m pl e y de c or ta e xt en sió n en re lac ió n a su e xp er ie nc ia de v id a, su s i nt er es es d e ap re nd iza je y su s p ro ye ct os d e vid a te ni en do e n cu en ta e l p ro pó sit o de se r re va lo ra do e n es ta e ta pa d e vid a y co m o de sti na ta rio s a su s p ar es y fa m ilia re s. O rg an iza y d es ar ro lla la s i de as d e fo rm a co he re nt e y co he sio na da . Es cr ib e te xt os d e es cr itu ra si m pl e or ga ni za nd o se cu en cia lm en te su s e n re lac ió n a su id en tid ad pe rs on al (e da d, g én er o, o cu pa ció n, ro l f am ilia r, ex pe rie nc ia lab or al) , s us n ec es id ad es e in te re se s e n el pr oc es o ed uc at ivo q ue in ici a, e m pl ea nd o co ne ct or es d e ad ici ón (y, l ue go , a de m ás ). Ut iliz a co nv en cio ne s d el le ng ua je es cr ito d e fo rm a pe rti ne nt e. Ut iliz a ad ec ua da m en te re cu rs os o rto gr áfi co s ( m ay ús cu las y p un to y a pa rte ) d e pa ra d ar le c lar id ad a su te xt o. Te ni en do e n cu en ta la si tu ac ió n co m un ica tiv a y el p ro pó sit o co m un ica tiv o. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o es cr ito . Ev alú a si su te xt o se a ju sta a la si tu ac ió n co m un ica tiv a, a l p ro pó sit o co m un ica tiv o y ca ra ct er íst ica s d el tip o de te xt o. R ea liz a aju ste s c on e l a po yo d e ot ro s ( pa re s, fa m ilia re s, do ce nt e, e nt re o tro s.) Co no ci m ie nt os Co m pe te nc ia s tr an sv er sa le s • Co m un ic ac ió n es cr ita a p ar tir d e te xt os : A rg um en ta tiv os • N ar ra tiv os : hi sto rie ta . • De sc rip tiv os : d De sc rip ció n pe rs on al • Lit er ar io s: po em a co rto . • Di sc on tin uo s: fo rm ul ar io D N I. Co n us o de : • Co ne ct or es • Si gn os d e in te rro ga ció n y ad m ira ció n. • Ca m po se m án tic o de p ala br as g en er ad or as . Co no cim ie nt o Cu ltu ra l: M ito o L ey en da d el o rig en d el p ue bl o aw ajú n. • As um e un a vid a sa lu da bl e. • Ap re cia d e m an er a cr íti ca m an ife sta cio ne s • ar tís tic o - c ul tu ra l. En fo qu es tr an sv er sa le s • En fo qu e De re ch o y ciu da da no . Pr oy ec to d e ap re nd iz aj e "Y o sé c uá nt o va lg o" R ea liz a un a de sc rip ció n re sa lta nd o y va lo ra nd o su s c ua lid ad es p er so na le s. 14 Batsatkamujun diyajai Lina pujutji 1. Tapukuykunata kutichisaq: a. Wajukenawa. Junash tuwi takainawa. 3. Kay tapukuykunamanta rimarisunchik: a. ¿Ame mamikium nunu shiig papasam augmattsata.? b. ¿Wagka amesh jusha mamikiume nunu etsegkata.? c. Ame anentaibaujum chichasta juju augmattsaum nunu pachisa. 2. Dakumjamu aina nujaish amesh tuwi pachinme nunu mamikiata a. ¿Ame mamikium nunu shiig papasam augmattsata.? b. ¿Wagka amesh jusha mamikiume nunu etsegkata.? Iina pujutji eme aneasa diyamunum, tikich aents aidau eme diyam ainaji. Actividad 1 Portafolio de evidencias Compartimos lo que sabemos 15 Batsatkamu iwainmamu nina pujutin TIKISH NUGKA PACHISA AUGMATTSAMI 1. Dakumjamu aina nunu ashi dista. a. Augmattsata dakumkamu. Tuiyag ainawa b. Pataimesh tuwiyampaita Amesh tikish nugkanmaya aentsush wainnukum. 2 . Tsanitaigmijai augmattsata Batsatkamujum augmattsata, tuwi pujame, wajuk ijunjagmea pujajume ame pujamunmash. Nuniamujum iwainakta.” Wika batsatkamunmayaitjai shiig wajauwaitjai, aneasan dijatnaitjai. Nuniakun jukeskaita pujutak anentaimnaitjai. Kajimatmainchau dekapnaitjai. Mina muuntug muuntush aidaunash eme aneasan dinujai, nuniau asamtai mina pujutaijuig shiig awatin agmae. Actividad 2 Portafolio de evidencias 16 Actividad 3 Portafolio de evidencias Wii akinamu Awajun asan shiig ememasan, dakujusan wekaejai, entsanum, ikam, jinkin wekaekunuk mayai shiig pegkejan mayatu asan. Aneamu ajutui batsatkamunum entsa, ikam, dase, tuna yawegbaunash emegkatjau asamtai. Imanchinu pujuu asan tikich aents wainak takagtusta tuinakui akasmatjai maniakun maaniakun nugpagnash ukajai imaniakun shiig aneasam ditajai ijuntsan pujajai. Aaja pujakun patagjaig pujajai Wisha juju nugka juiyayaitjai imanaitjai 1. Agagbauwa nunu augsata a. Agagbaush waji agaku agataina agaje. Wajina pachisag tawa. b. Agagbaush waji pachisa agagbaukita. 2. Agagbauwa nunu augsata 3. Jikamtak pachisa chichastajum a. ¿Jikamtai daajish wajintua? b. ¿Wajina pachisaya jikamawa.? c. ¿Wajina imannash anentainash sukagtawa agagbaush? d. ¿Waji chichama nuigtu Chijua shijash awatamua.? ¿Wagka.? 17 Lina nugke Perú Ausa aimkata 1. Ausa aimkata: a. ¿Wagka niime disa agataish ainta tame.? Disa augmattsata 1. Ausa aimkata: a. Ame wakegamu mamikiata dutikam tsanigka autaigmijai augmattsata Actividad 4 Portafolio de evidencias Niime augmatuk. Aentsush, kuntinush nuniashkush wajinkish, wajukuita nunu augmatbau. Niime diisa agatai juninai Dekas shiig mamikis niimen wajukuita nuna Etsa kashikmas etsantug jega sukuawai Daan, dutiknun ima senchi agawai. Tanishnum etsagtug waya sukuawai Paan iwainak wajukuita nuniakush wajukeawa nuna Pegkejan aukagtawai 18 Nuwa intashig sutag awamagtig, yapi chapuk iyashi watsasu, kujaptin. Papijamnai shiig jikantakan chichauwai, iman asamtai jintin aidaush wakegas ipainawai. Jeenig dukujin yainai yutai inagbaun agash jinkish imanikash wekaechauwai. Dekatkau chichasta waji augmattsatame. Wajuk wainme duka imatiksan ewaetsuk augmattsata. Actividad 5 Portafolio de evidencias Niime augmattsami Ausa aimkata 1. Dakumkamu shiig dista dutikam tsaninka autaigmijai ausata agagbau. Iina muunji najana, pee, nugku wajakbauk, yamai pujuta duwi eme anesa diinui. 1 19 2. Jikamtak pachisa chichastajum a. ¿ Agagbaush wajuk niimtina ainawa? b. ¿Wajijinia betekchuawaita? c. ¿Takastinush tuu ainawa? d. ¿Dekaskesh wajukenawa dusha ejemainkaik.? ¿Wagka? e. ¿Niime diisa augmatku agataish imanjish wainkaumek.? ¿Wajinma atsumainaita.? Aishmagkuk janchin penpemag akagken jaach nagkanbaun etea, senta jigkama itipja nunu tutaiya itipak. Nuwak jaach dakuekbaun chuchuke jigkatuamun kuntujin wegak yakayin awagkek tutupit nenawai dutika sentai jigkamawai untuchia atus. Chagkinak kaap etsesja akaneaja apuka awantua najana weni apigtuja najantaiya. Wampachik najantaiya yajag ichiaja painka anaka jujukmatai yajuja awantua najantaiya. 2 3 20 Ausami Batsatkamunmaya takaina nunu pachisa Niime diisa augmatbau agagbaunmaya Daa nuigtu dutikin. 1. Agagbauwa nunu augsata a. Augtainum mamikjamua nunu augsata: Nuwa yapagmabau. b. Niime diisa ugmatbau agagbau ausam emakum ejeta Daa nuigtu dutikin. 2. Ame tsanitaigmijai augmattsata. a. ¿Wajukau ajakuita “nuwa yapagmabaush”? b. ¿Nuwash aishijai wekaega dusha wajukuwe.? c. ¿Daa nuigtu dutikim aina dusha imankaik atsumnawak.? Bakichik nuwa duwejam intashi esajam nuji tsakaskatu, intashi esajam. Yachai jikamtak chichatan atin asamtai, aishi yapagmikta kuntunum achik emawai iwainmamaunum ejegatatus. Nuwak dushitui aika iwainmamak wekaenai aishijai ijunas. Actividad 6 Portafolio de evidencias Daa juka chichamak aentsun kuntinun, wajii daaji taku tawai. Dutikin/augmatin juka daa nuninai tusa etsegtinai nuniashkush wajukeawaki nuna. 21 Niime diisa agagbau etseju dekaji Niime augmatbau agagmi 1. Niime augmattsamu agagbauwa nunu ausata dutikam dekata wajuk agataita niime augmatbau agaja iwainaktatakuish. Actividad 7 Portafolio de evidencias Dukug Inchit Inchit dukug muuntai, bukeg jempee, intashig esajam witijiya awi patasu, wajag yapintin, ipaku usumtin. Yapig kepatin, nuji tsakaskat nujintin… Dukujuk anentan aja kuitamtan, kuntin kuitamtan, dekauwai, nunin asamtai nuwa muntsujut, aishmag datsa aidauk anentan segatatus ijuntin ainawai. Tijaji aidau ijaku jegagmak shiig awagkagtinai… Jeen pujauk kakajus igkushtaiyai. Niig tuke ajanum takak pujuwai. Ajakmauwai yutai ajanum tsapau aidaun dutiksag tsuwamatai aidaunashkam. Ajanmakek takachui, tagkunash tsakapauwai… Durante la lectura Akanja umiamu Antes de leer Adaitugbau Después de leer Takamu Daa nuigtu dutikin. takanui, jujai kakajus etsegtau aents, kuntin, wajii, atainish. 22 Actividad 8 Portafolio de evidencias Niime diisa agagbaunum wantinui daa nuigtu dutikatin 1. Agagbau ausata, dutikakumtsentsakta daa ainau nuigtu tenteata dutikin aidau. a. Ajak: Wais Ajak Wais duke samekmau numiji kagkaji bachik saijam kanawe kanauintin iman muunnak tsakachu. Duke shiig etejamu inagka uwaja ampugnum tsuwak aushkam iyaka utsagka pegkeg wetai. Iman asantai uukmau ikam wajauwai kuitamam. b. Kuntin tagkumtai: Yawa ampiji ainauwai ampiamui. Daajig Agash tsakajui. Shiig mantinai imanaitak kuishi tsupigkamui mantin asa. Nuninaitak kuntinak uwetchauwai. 2. Tsanitaigmijai chichasta agagbaunmaya daa nuigtu dutikin wainkamu 3. Tsanitaigmijai chichasta atsumnawak daa nuigtu dutikin niime diisa agatainum. Muun utuim agagta 1. Chiju ausata dutikam chicham ejeta muun utuimaik agatai aina dusha imatiksaik agagbauwait. a. Atuyap dukuji sakegta jeen nagpegkam asantai wegawai. b. Namak nijamua nuwai awajuni wakesa ashi uchijai ijuntusa yujagtaig c. Batsatkamun shiig anentuinawai. aintam ikaman chichamjukag nuwiyan numin alcalde. Algarcio atsumtai suwinak atsumamun sumagmainau asamtai. d. Etsa umi shiig kuashat chigkin tukuja iwan ayujia tuajame. 23 Aents, kuntin, wají aidau adaikamuk tuke apugtunui utuim muun. 2. Chiju agagmauwa nunu shiig esegam agagta. 3. Agkamtikamua nuanui chicham batsakam chiju najanata. a. ____________________________________________________ ____________________________________________________ b. ____________________________________________________ ____________________________________________________ c. ____________________________________________________ ____________________________________________________ d. ____________________________________________________ ____________________________________________________ Actividad 9 Portafolio de evidencias Chicham muun utuimai agakbauwa nunu ame shiig diisam yaig utuimjai agagta. Aguajun asan shiig eme dakujaji Dakujusan wekaejai, entsanum, ikam wegakun jinkin wekaekunuk mayai pegkejan mayatjai. Jatinchauwaitjai shiig pegkejam mayatu asan. Chicham muun utuimai agakbauwa nunu ame shiig diisam yaig utuimjai agagta. __________ asan shiig __________ dakujaji Dakujusan________, entsanum, _____________wegakun ____________ wekaekunuk ____________ pegkejan mayatjai. Jatinchauwaitjai shiig pegkejam ____________ asan. 24 Antes de leer ¿Imaraq tiqsichasqa qamkunapaq? ¿maypiraq tarichuawan hatun rantinata? Niime diisa augmattai 1. ¿Niime diisa agamush imankaik.? a. Eke agatsuk, Diista waji nagkaemawa wajuk nagkamamea agamainaitme: Niime disam augmattsam agagnta • ¿Niime diisa agamush imankaik.? ____________________________________________________ ____________________________________________________ ¿Jikamtakash jikamsa anentaimainnak augmata.? • ¿Wagka.? ____________________________________________________ ____________________________________________________ • ¿Iina pujutji anentainsa imanji anentaimtamu agamu chichakta.? ____________________________________________________ ____________________________________________________ Actividad 10 Portafolio de evidencias Adeagta. Agatai agakmek amekme agaumek nuniu asam tumamta waji agatjattame agagta shiig paamtu antumain. Agagtin Umiamu 25 b. Shiig anentaimjata waji wainkaume nunikam mamikiata waji agatjaume. c. Augmatbau agagtin uminbau juju diisam agagta: d. Papigmi juju disam agajam iwainakta. e. Kumpagmijai chichasta dutikam wajuk agataimpaita nunu iwajata. Actividad 11 Portafolio de evidencias Wajina agagtatja Yaki wii agagmaunmash ausati. Wii augmatmaush wajinak tawa Wajuk iwainaktajaki Wajuk iwainagtajaki Augmaun pachisnash, batsatkamunash, pataa, anentaimaujum. Pujutjum…. Jintinkagtin, pataayi nuigtu kumpaji. - Niimjun, wajukuitja, nunitaijun, waketaijun. - Iina pujutjin. Papinum agaja, dakumka, dakumkamu. Takatai iwaintuniamu: Wisha batsatkamunmaya. Ame wainbau augmattsata ¡Aents, nuigtu ikam dakumkamu. Iina muunji pujujakbau. Iina muunji pujujakbau. Wiki agatmagjatan Augmattsata shiig aneamu Iwainamu 26 Agajai niime diisam 1. Niime diisam agagta a. Yama nagkamkumek wainak papinum agagta. b. Muun utuim nuigtu yaig utuimjai agagta. c. Jintinkagtin yaimpakmatai juju aina nujai tak, shait, aidau aputuata. 2. Jintinjamin atupakmatin a. Daaji adaikamu diista agagbaujish betekashit, daa nuigti dutikin iwainaktatui wajukuita nunak. b. Shiijash agagbauwait daash, dutikin aidaush aputusmauwashik . 27 Dewakbau iwagbau 1. Agagbaujum ataktu patakam diista. Dewakbau iwagbau 3. Tsanitainmijai chichasta nuniakun anentai apusata ajantunisa nuigtu anenisa ata. 4. Iwajata agagbau dewakbau ame agagbaujum. a. Yama nagkamkum juni agagtajai tibaugmesh betekkaik. b. Ame agagbaujum tikich agagbaujai apatkam diista c. Nugka agagbauwa nunu diisam iwajata. Wijai aujin agagbau EHE ATSA Daajish ajawak agagbaujish. hjk hkh Agagbaush nuna agagtajai tibaunash umiawak. Agagbaunmash awak daash nuigtu dutikin shiig niime diisa agamunmash. ¿Aentsu daajish muun utuimjaig agagbauwait. Niime augmatbaush paantak ujajata. Chichamnash takasjak dutikatnunash. Dekaskek takasa agag amuakush tak. 28 Proyecto de aprendizaje Unidad 1 Ataktu patakan agajai nuniakun esejai dewakmaujun. 4. Ataktu patakam agagta nuniakum dakumkata. 5. Shiig aneasam iwainakta 6. Pataim augmattsamu iwainakta 7. Ijuntugjum iwajajum iwainaktajum. Anentaimtamu takatai aidau iwainamu – Wisha batsatkamunmayaitjai Dekaaji ina pujuti imananji, anentainashkan juajai, batsatkamu aina nuwig atus dita pujutjin emematus batsatua tusan nuniaku muun papijamin aina nujaish chichasji iina imanji pachisa, iwainakji agajaish, augmatsaish, jikamtak chichakuish. Nagkaemamu 1: Dutikatna nunu umiamu 1. Umiktsami wajuk dutikattaji nunu. 2. Anentai apusami wajuk dutikattaji. a. ¿Wagka dutikatnush umiaji. waji pegkejak dutikatji? b. ¿ Waji takasmi tame tuwi dutikattaji? c. ¿Yaki ati ijai takstinush. Wajupa akikak ati? d. ¿Waji utugchatak inkugkaishni.? e. ¿waji takakuiya takatash shijash umiktatji? 3. Atus achaintash tibauwa nunu ijuntugjum distajum. 4. Achaintash tibau eseja iwajami. 29 Nagkaemamu 2: Ijunja umitkami Nagkaemamu 3: Takat nagkamau Nagkaemamu 4: Unuimagmauji iwainamu 1. Najanata croquis nunu diisa takastin. 2. Anentai apusami wajuk dutikattaji. a. Wajuk dakumkamuita nunu distajum wajuk batsamkattawa. b. Anentaimsam augmattsatajum wajuk batsaktatjume. c. Mamiktuatajum wajuk wekaenastatua tuui ishintaish pujusattaji. Takat akandaijami mamikiami wajutin umiktatji uyumaktin aidaushkam etejami. Takatan dutikatjai tibaun nagkabau Takatan dutikatjai tibaun nagkabau Ijuntugtin Takat Dutikatin Umiktin Uyumaktin Tsawan Mamikjamu Diisa takastin. Jutika dakumka umika nunu diisa umiktatji takatai iwaintuniakuik. 30 Tsuak enketai najatuamu ati. Agatjamu iina jee kuitamami Juju umiktinnumak senchi takasji niime diisa augmatbau wajuk agataita nunu pujut batsatkamunmaya, antsaik uchi aidaujaishkam iina imanji, jasa niniamu wajukuk ainta nunin akuish. Nagkaemamu 1: Uminbau Nagkaemamu 1: Uminbau • UWajuk agamainaitme niime diisa agakmesh nunu iwainakta. • Ijunjata nunikam najanata takatai dekagdaibau iwainamu. • Dutikatjai tabauwa nunu ijuntugjum chichasjum esegajum mamikiata • Ijunjamugmijai iwainaktajum wajuk takataish iwaintunimainaita. • Akandaijatajum dutikajum mamikiatajum waji dutikattajume. 31 Wii unuimagbau dekapmabau Nagkaemamu 3: Takat nagkabau Nagkaemamu 4: Unuimagmauji iwainamu Jintinkagtin yainkamtai wii unuimagbaun tsentsaka sapagkaejai (X). • Ijunjamugmijai takatain iwainainakuig atumesh pachinkatajum • Batsatkamunmaya nuigtu muun aidaushkam ipata dita dekamujin iwainmagkatnume antsag wajinak yutainash yuajawa nunashkam. • Nagkamata takamu dutikatjai timaujum. • Takasmauji diista wajuk takasaje nunii takastajai tibaunash umikajek, wajina utugchatnash igkugkaje nuigtuash wajina unuimajaje. Dekapmamak dekamu unuimagbau ¿Wajupa unuimagja? Unuimagbau Unuimaja wegamu Yama unuibauIina chichamen chichaka etseju. Mina chichamjui augmatbau atugbaun chichaka dewatsut etsegjai. Inintainakui wii anentaibaun chichaka etsegjai. Iina chichamen agagbau aidaun auju. Duik muun batsamsamu augmatbaun atukbaun etsegjai wajinkun tawa nuna pachisan. Iina chichamen tinamak kuwashat agau. Agajai makichik ejesmamun, yantame aidaun diisan. T sa im e 2 Iina ayamjukpau antugkagmi ijunja batsamin idauti. 32 ¿Ijunja batsamnutish iina ayamjutpaush dekajik? Pregunta retadora Observamos con atención • ¿Dakumkamunmayash waji wainme? • ¿Iina ayamjutpaush pegkejashik? ¿Wagka? • ¿Wajuku nugkuaju ainawa? ¿Cómo es nuestro ámbito? • Kuwashat agagbaunmayan ausan anentain jikttatjai • Dakumkamun diisan agajan iwainaktatjai • Agagbaunmayan takastatjai:(:), Jimag pusut, (-), Tseuk japikbau, (“ “) Jiincham nanchik, globos y ( ). Dialoguemos 33 34 Ta b la d e a p re nd iz a je s Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Se c om un ica or alm en te e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to o ra l Re cu pe ra in fo rm ac ió n ex pl íci ta d e lo s t ex to s o ra le s ( an áli sis d e la le ct ur a de u n te sti m on io ) q ue es cu ch a (c om o he ch os , p er so na je s, sit ua cio ne s, lu ga re s, ac cio ne s) y qu e pr es en ta n vo ca bu lar io d e us o fre cu en te e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l te xt o or al Ex pl ica e n su te xt o or al las a cc io ne s c on cr et as d e las p er so na s, an im ale s s er es d e la na tu ra le za a p ar tir de su s s ab er es y e xp er ie nc ias a po yá nd os e co n re cu rs os n o ve rb ale s y p ar a ve rb ale s. Ad ec úa , o rg an iza y d es ar ro lla la s i de as de fo rm a co he re nt e y co he sio na da Ad ec ua su te xt o or al a la sit ua ció n co m un ica tiv a, a su s i nt er lo cu to re s y a l p ro pó sit o co m un ica tiv o re cu rri en do a su s s ab er es y e xp er ie nc ias . Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y pa ra ve rb ale s d e fo rm a es tra té gi ca Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s p ar a re fo rz ar lo q ue d ice o ra lm en te (e n ex po sic io ne s or ale s) cu an do in te ra ct úa c on su s i nt er lo cu to re s. In te ra ct úa e str at ég ica m en te c on di sti nt os in te rlo cu to re s Pa rti cip a en d ist in ta s s itu ac io ne s c om un ica tiv as se gú n las p au ta s d e su c ul tu ra , r es po nd e a las pr eg un ta s c on c or te sía y p re gu nt a si es q ue n o ha e nt en di do , d e ac ue rd o a las n or m as d e su c ul tu ra . Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o or al O pi na c om o ha bl an te y o ye nt e so br e pe rs on as , p er so na je s, he ch os y te m as d e lo s t ex to s n ar ra tiv os y ar gu m en ta tiv os , d a ra zo ne s a p ar tir d e su s s ab er es y e xp er ie nc ias . Le e di ve rs os ti po s de te xt os e sc rit os e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to e sc rit o Id en tifi ca in fo rm ac ió n re lac io na da a su e xp er ie nc ia de v id a (c om o ilu str ac io ne s, tít ul os , f ra se s y pa lab ra s c on oc id as ) e n di sti nt as p ar te s d e lo s t ex to s a rg um en ta tiv os (a rtí cu lo d e op in ió n) q ue le e de es tru ct ur a sim pl e y co rta e xt en sió n qu e so n di fu nd id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l t ex to De du ce q ui en e sc rib ió e l t ex to a rg um en ta tiv o, a q ui en e stá d iri gi do y q ue p ro pó sit o co m un ica tiv o tie ne in te gr an do in fo rm ac io ne s o bt en id as e n di sti nt as p ar te s d e te xt os a rg um en ta tiv os (a rtí cu lo d e op in ió n) d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta e xt en sió n. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o. O pi na so br e el c on te ni do d e te xt os a rg um en ta tiv os (a rtí cu lo d e op in ió n) a p ar tir d e su p ro pó sit o co m un ica tiv o y lo s d es tin at ar io s a q ui en es e stá n di rig id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. A lo la rg o de e sta u ni da d, d es ar ro lla rá s a pr en di za je s e sp er ad os p ar a es te c icl o y gr ad o de la E du ca ció n Bá sic a. E n la sig ui en te ta bl a se p re se nt a la or ga ni za ció n de lo s p ro pó sit os de a pr en di za je p rio riz ad os p ar a es ta u ni da d. 35 Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Es cr ib e di ve rs os tip os d e te xt os e n su le ng ua m at er na Ad ec úa e l t ex to a la si tu ac ió n co m un ica tiv a. Es cr ib e te xt os : T es tim on io s d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta e xt en sió n, te ni en do e n cu en ta e l p ro pó sit o co m un ica tiv o y el d es tin at ar io . C on sid er a la es tru ct ur a y las c ar ac te rís tic as d e te xt os Tr an sa cc io na le s (m en sa je s d e te xt o) . O rg an iza y d es ar ro lla la s i de as d e fo rm a co he re nt e y co he sio na da . Ad ec úa e l t ex to tr an sa cc io na l ( m en sa je d e te xt o) a la si tu ac ió n co m un ica tiv a y al pr op ós ito co m un ica tiv o. C on sid er a la es tru ct ur a y las c ar ac te rís tic as d el te xt o. Ut iliz a co nv en cio ne s d el le ng ua je es cr ito d e fo rm a pe rti ne nt e. Es cr ib e te xt os : n ar ra tiv os c om o lo s t es tim on io s y tr an sa cc io na le s d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta ex te ns ió n, te ni en do e n cu en ta e l p ro pó sit o co m un ica tiv o y el d es tin at ar io . C on sid er a la es tru ct ur a y las ca ra ct er íst ica s d el te xt o. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o es cr ito . Ev alú a si su te xt o se a ju sta a la si tu ac ió n co m un ica tiv a, a l p ro pó sit o co m un ica tiv o, c um pl e co n la es tru ct ur a y ca ra ct er íst ica s d el ti po d e te xt o na rra tiv o co m o el te sti m on io y e l t ex to tr an sa cc io na l. Re ali za a ju ste s t en ie nd o en c ue nt a las in di ca cio ne s d e su d oc en te . Co no ci m ie nt os Co m pe te nc ia s tr an sv er sa le s Co m un ic ac ió n or al y e sc rit a a pa rt ir de te xt os : • N ar ra tiv os : t es tim on io . • Ar gu m en ta tiv os : a rtí cu lo d e op in ió n. • Tr an sa cc io na le s: m en sa je d e te xt o. Co n us o de : • Co ne ct or es • Si gn os d e in te rro ga ció n y ad m ira ció n. • Ca m po se m án tic o de p ala br as g en er ad or as . • Re cu rs os o rto gr áfi co s. • Cr ea pro ye ct os d es de lo s l en gu aje s a rtí sti co s. • Ge sti on a su a pr en di za je d e m an er a au tó no m a. En fo qu es tr an sv er sa le s • En fo qu e de d er ec ho s. • En fo qu e ciu da da ni a. Pr oy ec to d e ap re nd iz aj e Re co pi lan e n un P or ta fo lio te sti m on io s do nd e se re sp et ar on lo s d er ec ho s y se fo rta le cie ro n lo s v ín cu lo s d e Co nv ive nc ia ar m ón ica e nt re e llo s. 36 2. Uyumatsuk ame anentaimau chichatta. a. Kumpajum augmatuinakuig shiig jikattsam antukta b. Tsanitaigmijai chichakagbau agtukbaujum, anentaimsam tikish anentai tita. Yutai pachisa chichasagmi Yutai weantu aidau 1. Dakumjamu aidau shiig diisam niime augmattsan agagta a. ¿Waji yutai aidauwa wainme tuwiya yutaiya ainawa.? b. ¿Juju yutai aina juna daajish dekamek. Utugsag imatiksash uminawa? c. ¿Juju yutai aina dusha wagka amesh dekame.? ¿ Wagkag umikbaush ainawa.? d. ¿Agagbaush dekaskesh wajinak jitusash augmatuaki? e. ¿Ijunak batsamin aidaush uchijinash wajuk kuitamainawa? ¿Wajuk kuitamainaita? f. ¿ Uchi ayamkesh awak? g. ¿Muun aidaush wagka maaniu ainawa Baguash? Actividad 1 Portafolio de evidencias 37 c. Amesh pachinkata chichamu antakum nunikam anentai apusata d. Dakumkamu wainam nuanuiya etegkeata iina pujutjin chichamjau. Yutai chichijam pujutan sukagtin aidau Shiig yutai yuwa jamamtuchu pujusmi 1. Dakumkamu aina nunu diisam agagta a. Waji agatku agataimpaita b. Agagbau dekas jitusa takastinush tukita c. Agagbaush dekaskesh wajina augmatua. 2. Chichasta tsanitaigmijai. d. Wagka jimag dakumkamush wantinua e. Waji utujimsa diyamush amainaita mamiksa pachisa augmatmaujaish f. Jamantuchu pujamuch yutai yuwamujaish wajinma yapajinua 3. Umintsami wajintu iniastatji g. Wajintuk inimainaita. h. Wajintu aipakainta iniamash. i. Wajinak nuniktajai tumaminta. Actividad 2 Portafolio de evidencias 38 Actividad 3 Portafolio de evidencias Pegkeg yuwa jamamtuchu pujusagmi 1. Ijuntuja ausajum chichastajum a. ¿Waji agaku agataimpaita. Waji pachisaik agagbauwaita? b. ¿Agagbaush wajima dutikatsag agagbauwaita.? Pegkeg yuwaku jamamtuchu batsamsami Etsa, Atuyap, Ijisam ugkuch, muun augtainum ajuinawai, Ausagmi wajina pachisag chichainawa. Inchit: ¡ipak!… wajukaume ¡yapim iyajajama! Najaibau tajame. Ipak: waji najaimame Suwa: daig najautujui. Tijis: Wisha antsanuk daig najamakui waitiajai wagkas aniag Ipak: Auk dai akau time senchi azúcar, galleta yuwa shiig yukumpashbaunum aniawai time. Kuja: Wika senchi umutai umaknuk senchi azúcar enketua yumintsak awasamu shiig awatinuwe nuniu asan senchi azúcar enketua uminujai. Tuyas: wagka azucar yuamunmash daish najamti. Tsanitaijijai chichasag dekas ampijattainum shiyakaje. Dai akaun kumpamawag dui nagkamawaje inibaun Ampijatnushkam shiig aneas ashi jintias ujake. “Ame wajuk yuwame nunu pujutnak sukagtawai. Tsama dainum jata pujusmatai daik najamawai shiig kuitamchamunum nuigtu senchi azúcar yuwamunum antsag dai autusu atsamunum dekashbaunum kuitanchamunun dai shiig kuitamata takuik yumainai vitaminas, minerales, hierro nuigtu calcio: yujag, ugkuch aina nunu, leche neje. Dekamainai shiig yuwa 39 1. Tsanitaigmijai augmatbau pachisa chichasam iwainakta a. ¿ Aentsjish yaa ainawa.Wajintu chichainawa? b. ¿Dekas wajina shiig jitusash augmatua? c. ¿Waji chicham agaku apututai wainme? d. ¿Agagbau daajish wajintu aputumainaitme? pujashbaunmak dai besemainai Yapu: yamaik dekaajai, imanika azúcar yuashkunuk nuigtu daijun tsawantai nijaknuk daijuk pegkeg atatui. Etsa: Nuniakuig yumaitsui galleta nuigtu umubaitsui gaseosa. Shakai : shiig pegkeg yuwa pujamuk yaijatuapi pegkeg jamamtuchu pujutan! Shawit ¡Tsamanai besegchatin pegkeg atin Suwa: see kuwashat,ampijatin yamai nagkamas yutaig yapajinattawai. Adaptado de El Heraldo, Informes Especiales. Salud (08 de noviembre de 2017 Yutai pegkeg pachisa chichasmi Aneagta: Augdaimu agagmau aukuik shiig aneasa wakesa augnawai agakuishkam kuashtakesh agaka emakchamu, chichamash sutajush waumak antunu agagkmau asamtai. Augdaimu agagbau ujaniamu. Wagka tikish agagbau augmag nuig aentjish ame Wagka tikish agagbau agma nuwish aenstjish agagbaunmash wantinua. Wajina pachisaya chichamu agagbauwa tuke tunawa chichastajum tsanitaigmijai, 40 Wajukuita augdaimu agagbau tawa nuna nime iwainakta Wagka agagmu augdaimu tawa. nunak tawai jimag atsa kuwashat aentsjai augdaimun. Tajame wagakume dekapnaimunum Amek dekame Luisa wajii wainkam tujutipa Actividad 4 Portafolio de evidencias 41 Juniisag. Aitak junisa chichamu Waugtusa. Augmatu pujashbau waumak chichamu Actividad 5 Portafolio de evidencias Iina tsanitaijijai chichamu Chicham agaku apututai apugtamu chichamunum. 1. Wajuk augdaiwa diista Iina tsanitaiji chichamu Iwainau. Chichaka emak wajinak tawa nunak iwainaki ebau. ¡Dukuwa daig najaujawai! ¡Wemi dain akauwai! 1 Kuja: Watsaja jatain diigkama diabetisa ejetujiaje Sakejak: Amesh jatindaitme dekas wika diabética. Kuja: Dekamek wajuk kuitamamkattame. Sakejat: Idaibau atii azúcar yuwamuk tikich yumittsak aidaushkam. Kuja: Ajayai pegkeg pujustatakuik. 2 42 1. Atumek chichastajum a. ¿Wajinu yapajinua. waji ainawa takastinush? b. ¿Wagka mamiknaisa nujaig chichamu tawa. Wajukeaku chichataita.? c. ¿Wajuk iwainmamainaita.? Inkunisa augnaimu iwainakjai, nuniakun tajai juju agagbau signos ortograficos (:), globos ( ), comillas Jiincham nanchik, (“ “) y guiones Tseuk japikbau (--). Nagkaemakiu augmatbaunmak juju aina juju agkantak ukumaitsui. Takasa minag nunu dista wajuk batsakaik inimji. Yamai dekami Jiincham nanchik nuigtu tseuk japikbau apujut dekamu Tikich tabau aidau Aneagta: Augdaimu dusha augtaiyai agagbaushkam, aitak chichamushkam, tuwash duka ima senchi chichatai shinamuji dakumsa. • Augdaimu agagbauk ajumainai kampatum: “Etsejami ashi antukagti” “Atus atii” “Chichamash wajuk juwawa. “Yutai pegkeg yuwa jamamtuchu batsatbau” “Atsa juwaji” “Dutikamu ati yamaik afiche najanami” • ¡Wajuku ainaji! • Awajuni yutai • Bukin iju tsaigkamu • Basamkamu yugkunamu • Atus, ewaesa chichashbau • Aja, jamamtuchu ami. 3 4 43 Anentai sukagtamu Wajukunma pujusmea Wajukunum pujusaya chichawa Aentsji ya aidaujaiya chichainawa. Yajaiya chichame Jintiasa ujamu • Dekamainai wajuk chichakaya batsatua yaa aents aidaujaiya chichastatji. Nuniu asa kakajus nunak tawa tusa shiig antundaikattaji. ¡Takat ajutui! Dekajai ¡Nagtsemami ¡Eje tamek! Dutikatin: “Pegkeg yuwa batsatku jamamtuchu pujut” Augdaimu agagbaun iwainaka etsegbau Juju umiktin augdaimu agagbau iwainaka ujaniamu jamamtuchu pujut. Iwainakuik chicham shiig agagbau antumain, waji nagkaemawa nunu pachisa agagbau atatui. Pegke yuwa batsatku jamamtuchu ata tabau iwainag atsa iwainakbau. 44 Wii unuimagbau dekapmabau Jintinkagtin yainkamtai wii unuimagbaun tsentsaka sapagkaejai (X). Nagkaemamu : Dutikatna nunu umiamu Augdaimu agagmu iwainamu a. Mamikiaji wajukunma agagmaush iwainaktatji dutika shiig iwajamunun iwainaktasa. b. Chichasa uminji iwaimmamau ati tusa CEBA ashii ijunjamunum. c. Chicham etsegtai CEBA najanamunum tsawantan mamikiawai augdaimu etsegbaun antuktinme tusa. Nagkaemamu 2: Augdaimu agagmu iwainaktinum iwainmawai d. Mamikiaji augdaimu agagbau dutika etsegtawai. e. Augdaimu agagbaush wagka agataita nuna iwainawai f. Mamikiaji tuwi iwainaktatji nunika iwainmaji.º Nagkaemamu 3: Augdaimu agagmaush wajina tawa nunu etsegtaji a. Iwaintaji jintinkagtin nuigtu muun CEBA ajin aidau. b. iIna patayi batsatbaunmashkam iwainaji. c. Iwainaka inagnaka nimainak ijunjau iniaji. “Pegkeg yuwawaja batsatbau shiig jamamtuchu pujamu” Umiktin: Iwainagtatji CEBA, batsatkamu augdaimu agagbau juju pachisa agagtatji Yujag pegkeg yuwaku jamantuchu batsatbau. Proyecto de aprendizaje Unidad 2 45 Dekapmamak dekamu unuimagbau ¿Wajupa unuimagja?Unuimagbau Unuimaja wegamu Yama unuibau Iina chichamen chichaka etseju. Mina chichamjui augmatbau atugbaun chichaka dewatsut etsegjai. Inintainakui wii anentaibaun chichaka etsegjai. Iina chichamen agagbau aidaun auju. Duik muun batsamsamu augmatbaun atukbaun etsegjai wajinkun tawa nuna pachisan. Iina chichamen tinamak kuwashat agau. Agajai makichik ejesmamun, yantame aidaun diisan. T sa im e 3 Wainkagmi wajuk yapajina minawa iina ikamji. 46 ¿Wagka amesh aentsu imanjish ajantusa diyaji tame? Pregunta retadora Observamos con atención • ¿Dakumkamu augmattsata. Wajukeu wainme ikamash? • ¿Amina tsanitaigmijai anentai yapagtunia antugdaikataju? ¿Ikam aina nuish wajukeak aniawai tame? • ¿Umiktinuk nuna dekami tau tajai. ¿Waji takastinuk ainta utugka dekame nunin atinush? ¿Wagka? ¿Cómo es nuestro ámbito? • Agatan nuigtu augtan chicham jujai agatan s, k. • Waitkaniamu nuigtu imanchau niniamu augmatbau. • Aentsu imanji ajantsa ditchamu augmattan. Dialoguemos 47 48 Ta b la d e a p re nd iz a je s Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Se c om un ica or alm en te e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to o ra l Re cu pe ra in fo rm ac ió n en lo s t ex to s o ra le s ( en tre vis ta ) q ue e sc uc ha (h ec ho s, pe rs on aje s, sit ua cio ne s, lu ga re s, ac cio ne s) y q ue p re se nt an v oc ab ul ar io d e us o fre cu en te e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l te xt o or al De du ce c ar ac te rís tic as im pl íci ta s, ac cio ne s de la s p er so na s, an im ale s, se re s d e la na tu ra le za e n lo s te xt os o ra le s ( en tre vis ta ) q ue e sc uc ha a p ar tir d e las in fo rm ac io ne s e xp líc ita s. Ad ec úa , o rg an iza y d es ar ro lla la s i de as de fo rm a co he re nt e y co he sio na da Ad ec úa su te xt o or al a la sit ua ció n co m un ica tiv a, a su s i nt er lo cu to re s y a l p ro pó sit o co m un ica tiv o re cu rri en do a su s s ab er es y e xp er ie nc ias . Ex pr es a or alm en te id ea s y e m oc io ne s e n to rn o a un te m a, te ni en do e n cu en ta a su s i nt er lo cu to re s, sit ua ció n y pr op ós ito c om un ica tiv o, y a po yá nd os e en re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s. Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y pa ra ve rb ale s d e fo rm a es tra té gi ca Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s pa ra re fo rz ar lo q ue d ice o ra lm en te c ua nd o in te ra ct úa c on su s i nt er lo cu to re s. In te ra ct úa e str at ég ica m en te c on di sti nt os in te rlo cu to re s Pa rti cip a en d ist in ta s s itu ac io ne s c om un ica tiv as se gú n las p au ta s d e su c ul tu ra , r es po nd e a las pr eg un ta s c on c or te sía y p re gu nt a si es q ue n o ha e nt en di do , d e ac ue rd o a las n or m as d e su c ul tu ra . Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o or al O pi na c om o ha bl an te y o ye nt e so br e pe rs on as , p er so na je s, he ch os y te m as d e lo s t ex to s o ra le s es cu ch ad os ; d a ra zo ne s a p ar tir d e su s s ab er es y e xp er ie nc ias . Le e di ve rs os ti po s de te xt os e sc rit os e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to e sc rit o Id en tifi ca in fo rm ac ió n re lac io na da a su e xp er ie nc ia de v id a (c om o ilu str ac io ne s, tít ul os , f ra se s y pa lab ra s c on oc id as ) en d ist in ta s p ar te s d e lo s t ex to s d es cr ip tiv os q ue le e de e str uc tu ra si m pl e y co rta ex te ns ió n qu e so n di fu nd id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l t ex to De du ce q ui en e sc rib ió e l t ex to d es cr ip tiv o de e xp os ici ón e sp ec ial iza da , a q ui en e stá d iri gi do y q ue pr op ós ito c om un ica tiv o tie ne in te gr an do in fo rm ac io ne s o bt en id as e n di sti nt as p ar te s d e te xt os d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta e xt en sió n. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o. O pi na so br e el c on te ni do d e te xt os d es cr ip tiv os d e ex po sic ió n es pe cia liz ad a a pa rti r d e su p ro pó sit o co m un ica tiv o y lo s d es tin at ar io s a q ui en es e stá n di rig id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. A lo la rg o de e sta u ni da d, d es ar ro lla rá s a pr en di za je s e sp er ad os p ar a es te c icl o y gr ad o de la E du ca ció n Bá sic a. E n la sig ui en te ta bl a se p re se nt a la or ga ni za ció n de lo s p ro pó sit os de a pr en di za je p rio riz ad os p ar a es ta u ni da d. 49 Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Es cr ib e di ve rs os tip os d e te xt os e n su le ng ua m at er na Ad ec úa e l t ex to a la si tu ac ió n co m un ica tiv a. Ad ec úa e l t ex to d es cr ip tiv o: e nt re vis ta , e xp os ici ón e sp ec ial iza da a la si tu ac ió n co m un ica tiv a y al pr op ós ito c om un ica tiv o. C on sid er a la es tru ct ur a y las c ar ac te rís tic as d el te xt o. O rg an iza y d es ar ro lla la s i de as d e fo rm a co he re nt e y co he sio na da . Es cr ib e te xt os n ar ra tiv os (n ot ici a) d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta e xt en sió n, te ni en do e n cu en ta e l pr op ós ito c om un ica tiv o y el d es tin at ar io . C on sid er a la es tru ct ur a y las c ar ac te rís tic as d el te xt o. Ut iliz a co nv en cio ne s d el le ng ua je es cr ito d e fo rm a pe rti ne nt e. Ut iliz a ad ec ua da m en te r ec ur so s o rto gr áfi co s ( sig no s d e in te rro ga ció n y ad m ira ció n) p ar a da rle cla rid ad a su te xt o. Te ni en do e n cu en ta la si tu ac ió n co m un ica tiv a y el p ro pó sit o co m un ica tiv o. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o es cr ito . Ev alú a si su te xt o se a ju sta a la si tu ac ió n co m un ica tiv a, a l p ro pó sit o co m un ica tiv o, c um pl e co n la es tru ct ur a y ca ra ct er íst ica s d el ti po d e te xt o na rra tiv o: la n ot ici a. R ea liz a aju ste s t en ie nd o en c ue nt a su s pr oc es os m et ac og ni tiv os y la s i nd ica cio ne s d e su d oc en te . Co no ci m ie nt os Co m pe te nc ia s tr an sv er sa le s Co m un ic ac ió n or al y e sc rit a a pa rt ir de te xt os : • De sc rip tiv os : e nt re vis ta . • De sc rip tiv os : e xp os ici ón e sp ec ial iza da • N ar ra tiv os : n ot ici a. Co n us o de : • Co ne ct or es • Si gn os d e in te rro ga ció n y ad m ira ció n. • Ca mpo se m án tic o de p ala br as g en er ad or as . • As um e un a vid a sa lu da bl e. • Ge sti on a su a pr en di za je d e m an er a au tó no m a. En fo qu es tr an sv er sa le s • En fo qu e de te rri to rio . • En fo qu e cu ltu ra . Pr oy ec to d e ap re nd iz aj e Es cr ib e lo a pr en di do a tr av és d e un re po rte p er io dí sti co (n ot ici a) 50 Dakumkata ipakusumat nuwa jimtun mijan ajamu ayamtai CEBA chichainak batsatu. Wainjai wajuk waitkaniamush nagakaemawa Waitkaniamu. Anentaimsam Wajuk batsatu tame. Wagka. Etsegkata. • Tsuwak kuwashat utsamunum iina nugke yapajinui, jata iina pujutaijin minawai. • Amina tsawantai nagkaetama nunu pachisam chichastajum. Amina shiig awatamchau nunu mamikiata nuigtu amesh dusha wajuk yapagmain tame. • Chichastajum tikish nugkanum senchi utugchatnum pujuina dusha wajuk pujuinakua aninawa. tsanitaigmijai chichainakuishkan jasa antugkata. Ausamesh waji antukume Jintinkagtin augkuig jasam jitusam antukta Actividad 1 Portafolio de evidencias Antes de leer Dakumkamum diisan ijunjamunum augmatji 51 Ipak Suwa Yuja yujakua jegawajui Waiwashi jeen, nunikag juwakajui, nunikmatai. Waiwash (Kunam) awebau ajanum shiig ujaka kampatun shaak jukitajum tusa dutikam jeganta diyan tun shaa wajau nunitai anumas tuu wekaewa eme yuashtatag jama tusa ashi tsupiju dutika chagkinum chimpia ukukiu dutika wakettsag diikma piyag ukagag aun wainkau awi tima jama tunayidau dutikawag jukiag minikma chagkina anagke tsujig shaa akakeak, aanin nai wapusae dusha shijash chagkinnash anai takatsua. Dutika busakbau asa jeganak yaja jukiu dutikak ajanak udupek ukuak tsawak tuntui awatu tug, tug, tug, wapus dai tujutbaume awaju imatjutai kaiju ii timag nuna antugchamasha tusa ayanteagtatukama dupaa antimaku nunikag. Chichaidau kaijai. Dekas wajukeakuik aentsu waketaish amainaita tunayidau, kai emkau wika dekas najaneawainjash suwash tutai untsu wika ipakuash dakujaku utsumtai aintag dekas nunikmi tusan suwa wajasu nunik esagman tsakaja wegak nejeka wajasu nuniak, kaiju wajainipa ishamainai tikishmagta tau tama timishmag jutagchinak chickashkaju nejeka wajasu. Duik muun augbatbau amesh atukta. Actividad 2 Portafolio de evidencias Durante la lectura Aentsjin papi augbaunum mamikiajai 52 Ijunjamugmijai chichasta iinu pachisam. Ame anentaibaujum chichakta nuigtu.antugkata tikich aidau chichainakuishkam 1. ¿Wajina pachisaya agagbaush chichawa Agagbau daajish wagkag agatjamuita.? 2. ¿Suwa Ipakjaish wajukau ainawa.? 3. ¿Wagkag waiwashish ukukiami.? 4. ¿Yabai nuwash Ipak Suwajai yujasua anush atsuash.? 5. ¿Waiwash ukukmash wajukauk ajami? ¿Wagka? iwainakmi wajuk agagbauwaita augmatmaush. Kumpagmijai augmatmau pachisa chichasam iwainakta augmatkum. 1. ¿Aentsjish yaa ainawa. Wajintu chichainawa.? 2. ¿Waji dukita tibaunak juwakush yujasami.? ¿Wagka? 3. ¿Wajuk nagkankauwaita augmatmaush.? Actividad 3 Portafolio de evidencias Wajuk nagkama augmattaita nunu unuimagmi: Augmatbau nagkamku Utugchat augmatbau Inagnaku-Wajuk juakuita. Utugchat epegkeamu Nagkama augmatbaunmak ,aentsji, tsawan, tui nunikuita nunu agagbau atatui Utugchat nagkaekimu. 53 Wajukenak yujakmag kunampe jenish jegawajami najaneawagtatkush nunu augmattsa dakumkata. Yamai nuwash Suwa ipakjai yujasua anik yujaush atsuash. Dakumkam iwainakta. Kunam antutsuastai tusash wajintuk busakami .Wajupa aentsna pachisa augmatua nuna daaji dekami a. Nai muun b. wapus nai c. Nai jimag Suwa Tuntui waiwash Ipak shaa Dupaku Chitsu agat dekami. 1. ................nam ...............wa..................pak atus awemau.................... utitajum tusa 2. ...................kuwashat yajuak ewaekau 3. Su.................kaijai kunampe jeen je............................ 4. I....................................kuna.....................pe chichaman umig........................ cham ukukiu. Ausa antukbau iwainmaktatji. Wajuke yujasag najaneawajami nunu sapagkeata (X) 54 Agagta jimag chitsu Ipak suwajai nuigtu kunam pachisam • Agagtin umiamu • Iniibau aimkata. ¿Wajuk agagbauwe agagbau ausamag dusha.? ¿Anentaimsami waji atsumtatji agagtasaish? ¿Mamikia etegkaemi? TAKASTIN 4: Iwainaji augmattai niime • Atumek anentaimsajum dakumkajum etsegkatajum wajuk agataita Waiwash inagmaun umigkaju asa. Inagbau umitsuk intima yujasag. Kaijai kajegdaiyak. Kunamjai jiyanik 55 RENIECpa nisqanmanta internetpi qawaykuy Actividad 4 Portafolio de evidencias Chitsu agat dekami. • ¿Jintinkagtin yaimpakmatai augmatbau niime iwajajum umittsatajum.? • ¿Dekatkaush waji minittawa ejapenish, inagnakush?. • ¿Yaa muunta augmattsattaji nunu mamikiatajum? • Agamu Agakmek aneaku ata: • Chiju agakmek nagkamata utuim muunjai. • Augmattsam amuakmek tak apujata. • Augmatmau daaji aputuata • Paan chicham agagta. • Anentaimsam shiig agagta. 56 Anentaimsa dekatai • Anentaimsa dekatai Senchi chichakan. Ikam kampujanum pujuwaitjai, shiig kapantuitjai, anentaijuk bukuseayai. Uchi aidau, nuwa ejamtin aidauk wakejus yujin ainawai. Yaitja. (Teesh-2doGrado) Pataka diyaji agagbau Dista betekash agajum augmatbau inibau. • Nagkamkumesh betekak agajum • Ejapenish utugchat pachismesh agajumek • Inagnakmesh wajuk juakuita dusha augmattsaumek • Patakam agagta niime augmatbau esemain akuig shiig esegam agagta. Iwaja pataka agamu • Shiig iwajam agajam iwainakta. 57 • Iiniimau aikta. 1. ¿Wagka anentaimsa adaitanmash inimaush awa.? 2. ¿Wajuk dekame anentaimsaiyap dekataita tusamesh.? 3. ¿Unuimagmau iwainamu?. 4. ¿Augmau nagkamtsuk.? 5. ¿Wagka agagtatji anentaimsa adaitash.? Anentaimsa adaitai. • ¿Wajuk dekame anentaimsaiyap dekataita tusamesh.? • ¿Unuimagmau iwainamu?. • ¿Augmau nagkamtsuk.? Wisha yaitja Wajig ainja Daajush yaita • Ijunjatajum kumpajum aidaujai dutikajum iwainaktaju anentaimsa adaitai najanamu. • Ausata paan chichakam , kumpajum antugchamtais ataktu patakam autusta. • Ipataa ejetinme anentaimas wajina takua tawa. Yaki ejeyit duka shiig anentsajum kumpamatajum, iwaintukta dakumkata. • Tikish aidau ditash anentaimsa adaitain chichainakuig antugkata. • Ijunjajum chichastajun tsanitaigjum aidaujai wagka anentaimsa adaitaish takasume. nawan Arturu hinallaraqmi maskachkanku. awan Arturu hinallaraqmi maskachkanku. Senchi _____________ Ikam kampujanum ___________ shiig kapantuitjai, __________anentaijuk ____________. Uchi aidau,_________________ejamtin aidauk wakejus ______________ ainawai. Antes de leer Augbaunum aentsjin mamikiaja Durante la lectura Agagabau inibaun aimjai 58 Proyecto de aprendizaje Unidad 3 Unuimagbaujun iwainajai Waji dutikattaji 1. Najanattaji augtai duikmuun agagmau. 2. Augtai agagtatji. 3. Chicham tsanishjai agatan 4. Augmattsaktajai nuigtu dakumkagtuktatjai. Wajuk Umintsattaji Ijunja aniashkuish jimag jimag kanaka. Babikiattaji takastinun uyumatkatin. Yaa aidauwa pujusagtatua iwainmamummash. Papijam datsa, muun, ipamu batsatkamunmaya nuigtu jintinkagtin. Wajuti iwainaktatji Umiktin nuigtu takastin amuka. 59 Dekapmamak dekamu Anentaimtugbau Unuimagjai Atsumajai yainbaum Eke unuimashjai Ujaniajai chichakan mina chichamjui Pachinak chichawai nuniashkush antawai nuigtush chichawai. Chichawai aents chichamun antujuk nuigtu tikich tabaun antawai. Aents chichakbau shiig antukta tabaunum atsumajai. Utugchat dekapeajai antamunum. Iyashin umuchiu shiig chichau Pachinkan chichamunum shiig chichajai, iyashun umushkan. Pachinkan chichajai nuigtu chichakun iyashun umushkin chichajai. Pachinkan chichamain dekapeasai nuigtu iyashun umushkin chichamain dekapeasai. Agagbau aidaun wainjai. Wainjai agagbau paan tabaujin nuigtu tumainjin esejai. Yainkagmatai chicham paantu taun wainjai. Chicham paantu taun wainmain dekapeasjai. Aujai kuawashat chicham agagbaunmina chichamjui Agajai paantu antumain aidaun. Agagbau aidau annetai paantu taun wainjai nuigtu tabaujin etsegjai. Etsegjai agagbau anentai paantu taun yainkagmatai. Mamiksan agamain dekapeasjai. Agajai kuwashat agatai aidau mina chichamjui Agajai makichik ejesmamun, yantame aidaun diisan. Agajai agatai aidaun antumainun Agajai agatai aidaun yainkagmatai. Mamiksan agamain dekapeasjai. 60 Awagki diyamu Takastin umikbau. Apujata tsentsagbauwa juwi ame unuimagbau. Mamikiamu ¿Wajupa unuimagja? unuimagbau Yama unuibau Eke unuimachu Atugjai mina tsanitaig chichakui. Atugbaun agajai tikich aidaush dekatnume tusan. Agagbau aidaun atugbaun agajai paantu nuigtu yupichu antumainun. Wii anentaibaun chichajai. Wii tabuan tajai. Shiig chichamun atugbaun dewatsuk agagjai. 61 Wii unuimagbau dekapmabau Autoevaluación. Mamikjamu ¿ Wajupa juwikja ? Tuke Nuniktatkun Nuniachu Unuimaku takamunum pachinka takajai. Anentai apugjai shiig papi agamu ati tusan. Wii umiktajai tibaunak umiajai. Shiig aneasan Iwainmamjai papi ijunja takamunum. Papi agagbaun inintsatnume tusan wakegajai. Iniajai mina tsanitaig aidaun papi chichasa agagbaun. T sa im e 4 Dekawagmi takat kuwashat takamu yuminum 62 ¿Amesh aentsu imanjin ajantusa diyamush pegkejai tamek? Pregunta retadora Observamos con atención • ¿Dakumkamu augmattsata. Wajupa aents ainawa. Tuwi batsatua? • ¿Anentaimsam diista dakumkamu aina nunu. Wajinas chichaina tame? ¿Wagka nuniawastai tame? • ¿Umiktinuk nuna dutikattjai tau tajai. Waji takastinuk ainta Utugka dekame nunim atinush. Wakagpa? ¿Cómo es nuestro ámbito? • Agagbaunmayan chitsu nuwigtu chichaman ejetatjai - wa. • Agatan nuwigtu augtan chicham jujai agatan. • Waitkaniamu nuwigtu imanchau niniamu augmattan. Dialoguemos 63 64 Ta b la d e a p re nd iz a je s Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Se c om un ica or alm en te e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to o ra l Re cu pe ra in fo rm ac ió n en lo s t ex to s o ra le s ( an áli sis o ra l d e un a in fo gr af ía) q ue e sc uc ha (h ec ho s, pe rs on aje s, sit ua cio ne s, lu ga re s, ac cio ne s) y q ue p re se nt an v oc ab ul ar io d e us o fre cu en te e n su co nt ex to so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l te xt o or al De du ce c ar ac te rís tic as im pl íci ta s, ac cio ne s de la s p er so na s, an im ale s, se re s d e la na tu ra le za e n lo s te xt os o ra le s ( an áli sis o ra l d e un a in fo gr af ía) q ue e sc uc ha a p ar tir d e las in fo rm ac io ne s e xp líc ita s. Ad ec úa , o rg an iza y d es ar ro lla la s i de as de fo rm a co he re nt e y co he sio na da Ex pr es a or alm en te id ea s y e m oc io ne s e n to rn o a un te m a, te ni en do e n cu en ta a su s i nt er lo cu to re s, sit ua ció n y pr op ós ito c om un ica tiv o, y a po yá nd os e en re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s. Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y pa ra ve rb ale s d e fo rm a es tra té gi ca Ut iliz a re cu rs os n o ve rb ale s y p ar av er ba le s pa ra re fo rz ar lo q ue d ice o ra lm en te c ua nd o in te ra ct úa c on su s i nt er lo cu to re s. In te ra ct úa e str at ég ica m en te c on di sti nt os in te rlo cu to re s Pa rti cip a en d ist in ta s s itu ac io ne s c om un ica tiv as se gú n las p au ta s d e su c ul tu ra , r es po nd e a las pr eg un ta s c on c or te sía y p re gu nt a si es q ue n o ha e nt en di do , d e ac ue rd o a las n or m as d e su c ul tu ra . Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o or al O pi na c om o ha bl an te y o ye nt e so br e pe rs on as , p er so na je s, he ch os y te m as d e lo s t ex to s n ar ra tiv os y in str uc tiv os so br e el c ui da do d el a gu a es cu ch ad os ; d a ra zo ne s a p ar tir d e su s s ab er es p re vio s y ex pe rie nc ias . Le e di ve rs os ti po s de te xt os e sc rit os e n su le ng ua m at er na O bt ie ne in fo rm ac ió n de l t ex to e sc rit o Id en tifi ca in fo rm ac ió n re lac io na da a su e xp er ie nc ia de v id a (c om o ilu str ac io ne s, tít ul os , f ra se s y pa lab ra s c on oc id as ) en d ist in ta s p ar te s d e lo s t ex to s n ar ra tiv os (c ue nt o) q ue le e de e str uc tu ra si m pl e y co rta e xt en sió n qu e so n di fu nd id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. In fie re e in te rp re ta in fo rm ac ió n de l t ex to De du ce q ui en e sc rib ió e l t ex to n ar ra tiv o a qu ie n es tá d iri gi do y q ue p ro pó sit o co m un ica tiv o tie ne in te gr an do in fo rm ac io ne s o bt en id as e n di sti nt as p ar te s d e te xt os d e es tru ct ur a sim pl e y de c or ta ex te ns ió n. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o. O pi na so br e el c on te ni do d e te xt os n ar ra tiv os , i ns tru ct ivo , a di vin an za s a p ar tir d e su p ro pó sit o co m un ica tiv o y lo s d es tin at ar io s a q ui en es e stá n di rig id os e n su c on te xt o so cio cu ltu ra l. A lo la rg o de e sta u ni da d, d es ar ro lla rá s a pr en di za je s e sp er ad os p ar a es te c icl o y gr ad o de la E du ca ció n Bá sic a. E n la sig ui en te ta bl a se p re se nt a la or ga ni za ció n de lo s p ro pó sit os de a pr en di za je p rio riz ad os p ar a es ta u ni da d. 65 Co m pe te nc ia s Ca pa ci da de s D es em pe ño s Es cr ib e di ve rs os tip os d e te xt os e n su le ng ua m at er na Ad ec úa e l t ex to a la si tu ac ió n co m un ica tiv a. Ad ec úa e l t ex to in str uc tiv o (in str uc cio ne s) y el te xt o lit er ar io (a di vin an za ) a la sit ua ció n co m un ica tiv a y al pr op ós ito c om un ica tiv o. C on sid er a la es tru ct ur a y las c ar ac te rís tic as d el te xt o. O rg an iza y d es ar ro lla la s i de as d e fo rm a co he re nt e y co he sio na da . Es cr ib e te xt os in str uc tiv os (i ns tru cc io ne s) y lit er ar io s ( ad ivi na nz a) o rg an iza nd o se cu en cia lm en te su s id ea s e m pl ea nd o alg un os c on ec to re s. Ti en e en c ue nt a la sit ua ció n co m un ica tiv a y el p ro pó sit o co m un ica tiv o. S e ap ro xim a en su e sc rit o a lo q ue tr at a de in fo rm ar o c om un ica r c on su te xt o a lo s le ct or es d e su c on te xt o so cio cu ltu ra l. Ut iliz a co nv en cio ne s d el le ng ua je es cr ito d e fo rm a pe rti ne nt e. Ut iliz a ad ec ua da m en te r ec ur so s o rto gr áfi co s p ar a da rle c lar id ad a su te xt o. Te ni en do e n cu en ta la sit ua ció n co m un ica tiv a y el p ro pó sit o co m un ica tiv o. Re fle xio na y e va lú a la fo rm a, e l co nt en id o y co nt ex to d el te xt o es cr ito. Ev alú a si su te xt o se a ju sta a la si tu ac ió n co m un ica tiv a, a l p ro pó sit o co m un ica tiv o, c um pl e co n la es tru ct ur a y ca ra ct er íst ica s d el ti po d e te xt o in str uc tiv o (in str uc cio ne s) y lit er ar io (a di vin an za ). Re ali za aju ste s t en ie nd o en c ue nt a las in di ca cio ne s d e su d oc en te . Co no ci m ie nt os Co m pe te nc ia s tr an sv er sa le s Co m un ic ac ió n or al y e sc rit a a pa rt ir de te xt os : • Di sc on tin uo s: in fo gr af ía. • N ar ra tiv os : c ue nt o. • In str uc tiv os : i ns tru cc io ne s. • Lit er ar io s:a di vin an za s. Co n us o de : • Si gn os d e in te rro ga ció n y ad m ira ció n. • Ca m po se m án tic o de p ala br as g en er ad or as . • Co no cim ie nt o de la C ul tu ra . • As um e un a vid a sa lu da bl e. • Ge sti on a su a pr en di za je d e m an er a au tó no m a. En fo qu es tr an sv er sa le s • En fo qu e Am bi en te . • En fo qu e sa lu d. Pr oy ec to d e ap re nd iz aj e Es cr ib e ad ivi na nz as so br e lo a pr en di do . 66 Chichamjumka pujuk pachisa chichasagmi Dakumkamu diisam augmattsata. Waji dakumkamunmash wainjume • ¿Wajukenawa.? ¿ Wagka.? • ¿Amesh wajuk anentaime dakumkamu diyakmesh.? ¿Wagka.? Actividad 1 Portafolio de evidencias _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ 67 Agagbau diistajum. Diyaji agagbau aidau. Chichainaji iina Tsanitaijijai • ¿Agagbaunmash waji augji.? • ¿Wajina awemae tawa.? ¿ Wagka.? • ¿Imankaik chichaman ujajata dusha.? Ijumdaegag dita antukbauji chichainawai. Makichik etejag etsejui tsanitaijin emtin. Augdaibaunum Antes de leer Dakumkamu diis ijunjamunum augmatui. Etsa antuke untsumainaun abogado wakae ijunbau atatui tabaun. Ujajime ashii muun aidautigmin abogado awetugne chicham ujanitain wakattajai agkan chichamjumka pujutan pachisan ijunjatasan tusa. Pamuk tawai. Anemtikajigme muuntug aidauwa yamai aga ipanbau nuigtu jega ijuntai iwagbau atatui. Batsatkamu pamukji tawai. Adeagta: Ajandaisa ninismi chichainamunum Ajantusa dismi tsawanchakam Antugkami iina tsanitaiji chichakui Paan chicham jiki chichakmi. 68 Iik etegnaijaji ujaniktasan. Jintinkagtin ujapawai chichamjumka agkan pujutan. Augdaisa nagkanbaunum Chichaji chicham ujaniamu antukbau Agaji chicham ujaniamu shiig awatamkamu. Tsanitaijijai ujaninawai diita antukbaujin. Chicham etsegbau Actividad 2 Portafolio de evidencias 69 Chicham agagmau diisam ausata. Chicham ausa Iinimau aimkata ¿Wajina pachisag agagtin tame.? ¿Wajuk dekame.? ¿Yaa aidaun agatjae.? ¿Wagka ausattame.? ¿Wajukeamunma atsumnawa.? Chichamjumka pujuk pachisa augji Pataka diiyaji ii chichamunum pachinkamu. Augnaibau Ehe Atsa Kumpag aidau chichainakui antugkamkag Dakamsan antinkui chichakmakag Chicham ujaniamu etejamun paan chichakmakag Antes de leer Dakumkamu diis ijunjamunum Unuimamu Tikish pujut Chichame Agamu Pujut Tikishdau 70 Chichamjumat: Chichamjumatash dekamek Waji aidau dekame chichamjumatash Durante la lectura Aentsjin papi augbaunum mamikiajai Ausata diipasam, patakam augkum jikam ausata Duik muun augbatbau amesh atukta. Ujaniamu 1 Uchi papijam aidau. Abogado yacha chichamjumka pujutan yachan ipamjai ujapakti agkan chichamjunta pujutan tusan achutin 9 sampitin juju mijantin etsa tegai tattawai ijuntainum. Nunu tsawanta dui kaunawagmi megkaekashmi takuktajum, umutai abogado ujapaktatanu ajamsami. Ayamtai pamukji. Ujaniamu Uchi aishmag nuwaush papijam Tutinumia. Abogado ujapakme agkan chichamjumka pujutan. Aents muun, uchi, nuwa, tikisnumia akush ajantusa eme anentsa antugdaimainai tujame. Papijam 71 Pataka agagmau ausa iniimau aikta. • ¿Wajina pachisaya augmatua.? • ¿Wagka agkantaikme.? • ¿Wajinma uchish muunjaish betekaita.? Agagmaunum egakta chicham patapataka agagmau. Apakta pataka agagmau dekamu. Ujaniamu 1 Ujaniamu 2 Ujaniamu Ujaniamu 1 Ujaniamu 2 Abogado yacha ipajai. Uchi nuwigtu muun agkan chijamjumata nuna. Achutin megkaetsuk kaunami. Aents, nuwa uchi, muuntush akushkam iman ainaji. 72 Wajinma yapajinua ujaniamu 1 ujaniamu 2. Ujaniamu Ujaniamu 1 Ujaniamu 2 Yana agatjae Wajuti atatua Tuwi atatua Wajina ujapawa Ya ainau agaje Wajina pachisaya ujapawa. Kuitamanka pujutan. Manika depekmabaun. Agkan chichaka pujutan pachis. Nugka ayamjutan. 73 ¿Tujai maak juwame.? ¿Wagka.? Ujaniamunum agaju pataka etsejui. Aikum nunu kugminujai apatkam diista nuniakum ujakta wajuk takasume. Antugkata jintinkagtin esemain akuig esegati. Ujaniamunum tsawantan patapataka agawai. 74 Batsatkamunmak chicham ujaniamuk inatai aents emtika ujawai umintsati tusa. Waji yapajimainaitme ujaniamunmash. Despues de leer Ausamun papijamin aidaun ujajai _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ 75 Aminash ujaniamush imankaik. Wagka. Apa, dukuchum, muun yacha, iniasta chichamjumka agkam pujamu. • Yaa jintiuwaita chichaka agkan pujutnash. • Yaa aidauwa chichakash agkantash pujumainaita tawa. Wagka. • Kumpagmijai augmattsata. Kumpagmijai ujanikta jeemin ujapakaja nunu. Agkan chichaka pujamu. _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ 76 • Agagmau ausata Antes de leer ¿Imaraq tiqsichasqa qamkunapaq? ¿maypiraq tarichuawan hatun rantinata? Aentsuk, uchi nuwa, aishmag, muun nuwa, aishmag, muuntuch ainakush waitkamaitsui agkan waitkascham batsamainai, pamuk adaimamunmash ditash adaikamu amainai. Daa aidau ausata. Agagta tesakmaunum. abogado muun
Compartir