Logo Studenta

augdaiyaku-2-awajun-intermedio-texto

Vista previa del material en texto

EDUCACIÓN BÁSICA ALTERNATIVA
MINISTERIO DE EDUCACIÓN
Comunicación
TEXTO
Augdaiyaku
Tajimat pujut augdaiyaku
Ciclo
Intermedio
2
MINISTERIO DE EDUCACIÓN
Dirección General de Educación Básica Alternativa, Intercultural Bilingüe
y de Servicios Educativos en el Ámbito Rural (Digeibira)
Dirección de Educación Básica Alternativa (DEBA)
Augdaiyaku 2
Tajimat pujut augdaiyaku
Segundo grado - Ciclo Intermedio
Texto de Comunicación
© Ministerio de Educación
 Calle del Comercio 193, San Borja
 Lima, Perú
 Teléfono: 615-5800
 www.gob.pe/minedu
Primera edición: julio de 2020 
Tiraje: 231 ejemplares
Elaboración de contenidos
Clotilde Zoraida De Freitas Espinoza y Pancho Tanques Atchut
Diseño gráfico
Julio César García Acuña
Cuidado de edición de contenidos
Clotilde Zoraida De Freitas Espinoza, Narda Fanny Sanchez Abad,
Pedro Christian Pachas Vivanco
Diagramación 
Wendy Drouard Olivas
Ilustraciones 
Julio César Chujutalli Palomino
Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N.° 2020-06832
Se terminó de imprimir en noviembre de 2020 en:
Gráfica Biblos S.A.
Calle Morococha 152 - Surquillo
Todos los derechos reservados. Prohibida la reproducción total o parcial de este 
documento sin permiso del Ministerio de Educación.
Impreso en el Perú / Printed in Peru 
Papijám Educación Básica Alternativa áidau:
Shiig aneasam kumpámjame papí Educación Básica 
tumabiu asaámin. Ministerio de Educación juna papín 
ewegmín idaítugmawai bakíchik papín nuwigtu 
portafoliun. 
Papínmak ame batsátkamugmish wajúkuita númamtin 
áwai, regiónjuminish nacionalnumash, nuwigtú takát 
iníbau áwai bátsatkamugminish aentsúsh wajúkua áinawa 
nunu dekaátatabau, jatánum kuwitaámabau, wajúkua 
áinawa, ii pujámush wajúk kuwitamka pujámuita, takát 
wéantu, aentstí kuwitaámamka pujámu nuniaku shiig 
aúgdaisa pujámu, papiján áidauti antúgdaika pujámu 
nuniaku aentstí antúgdaika pujámu pachísa chicháamu.
Tuja Portafolionmak waínnawai papinún takát awa 
nunú, takát áwa duka desempeño, capacidades 
nuwigtu competencias ainawai currículo Nacional de la 
Educación Básica takamaína nunú. Jújai wajúkua aents 
atí taji nunú, utúgchat wantína nunú, takát competencias 
takasá wégamunum.
3
Este texto será utilizado 
por otros estudiantes. 
Por favor, cuídalo y no 
escribas en él.
Estructura del texto
Nombre de la unidad
Número de la unidad
Preguntas para 
recoger saberes 
previos
Preguntas 
relacionadas 
al ámbito que 
interrelaciona los 
aprendizajes
Conocimientos, Competencias transversales, 
Enfoques transversales priorizados en la unidad 
y Proyecto de la unidad
Pregunta retadora 
para la unidad
Tabla de aprendizajes de la unidad
Imagen motivadora
Ubica los temas de las 
áreas en situaciones 
reales y cotidianas e 
incentiva el diálogo.
A lo largo del desarrollo de las unidades 
encontrarás el ícono Actividad, cuyo 
propósito es orientar la acción a realizar.
Ícono
Actividad 1
Portafolio de 
evidencias
4
Secuencia sugerida 
para el desarrollo de 
la sesión
Momentos sugeridos 
para acompañar el 
proceso de lectura
Proyecto de aprendizaje Caja de glosario
Actividades variadas para aplicar en 
contexto lo desarrollado en clase. Hay 
actividades individuales, en pareja y grupales.
Dinamizador relacionado 
al enfoque transversal
Actividades para 
desarrollar
Ícono que indica realizar 
la actividad en el 
portafolios de evidencias.
5
Presentación de los enfoques transversales
Los enfoques transversales orientan en todo momento el trabajo pedagógico en el aula e imprimen cracterísticas a los diversos 
procesos educativos1. 
En el material educativo cada enfoque transversal se encuentran representados por un personaje. Cada personaje que representa 
un enfoque transversal tiene tres mensajes que se presentan a continuación. 
Enfoque 
transversal
Dinamizador 
relacionado Mensajes relacionados a los enfoques transversales
Enfoque de 
igualdad de 
género
El género es parte de 
nuestra identidad, no debe 
existir discriminación por 
género.
Aishmag nuigtu nuwa 
taji duka ii wantinbauwai, 
nuniu asa emechu 
ninimaitsui.
El género nos hace 
particulares como 
personas pero todos 
somos iguales ante la ley
Aishnag nuigtu nuwa taji 
duka iwainkagtawai, betek 
ayamkanmak ainaji.
Ante la ley todos los seres 
humanos somos iguales sin 
discriminación alguna
Aentsti aidautik iina 
ayamjutpau abaunmak 
betek ainaji, tupandayamuk 
nuigtu eme niniashbauk 
atsumainai.
Enfoque de 
derechos
Hagamos respetar nuestros 
derechos individuales y 
colectivos
Makichkitish nuigtu 
kuwashtatish 
ayamjutpamu antugbau 
aagmi 
Construyamos una 
sociedad que respeta las 
normas y leyes
Iina pujutaijin ayamjutpamu 
umikbauk atugkamu 
amainai.
Una sociedad justa es la 
que respeta los derechos 
y en la que cada uno 
cumplen sus deberes.
Puju aidau mamikish 
ayamjutpamu umiuk. Dita 
takatjjnish umina nuwai
 
Enfoque de 
orientación al 
bien común
El diálogo asertivo es el 
mejor camino para resolver 
conflictos en la búsqueda 
de un país más justo.
Chicham shiig anentaimja 
chichamua auwai utugchat 
akuish shiig anentaiyai 
epegkeamu. 
La humanidad necesita de 
personas solidarias para 
ser un mejor lugar para 
vivir
Juju nugka juwig 
atsumnawai aentsti aidauti 
shiig atugdaika pujamu ati 
tusa
Busquemos en nuestros 
actos el beneficio de 
nuestra comunidad, 
nuestro país y nuestro 
planeta.
Egakagmi pujut pegkeg 
iina batsamtaiji emtikatin.
Enfoque 
inclusivo o 
atención a la 
diversidad
Todas las personas 
merecemos ser tratadas 
con igualdad de 
oportunidades
Ashi aentsti aidauti 
betek eme aneasa 
diyamu amainai, aentsaik 
takatjinishkam.
La educación es un 
proceso que se enriquece 
cuando participan 
personas diversas. 
Unuimatak shiig 
paantu wantinui tikich 
aidau unuimatnum 
pachimbaunum.
Los espacios de 
aprendizaje con personas 
diversas nos ayudan a 
comprender mejor el 
mundo que nos rodea
Tikich aidaujai pachinka 
aujbauk yaijatui iina 
pujutaijin batsatu 
dekamunum.
1 Currículo Nacional de la Educación Básica.
6
Enfoque 
transversal
Dinamizador 
relacionado Mensajes relacionados a los enfoques transversales
Enfoque de 
búsqueda de la 
excelencia
La participación de todos 
nos ayuda a encontrar 
la mejor solución a 
problemas comunes.
Ashi ijuntsa takamunmak 
yaijatui utugchat au wainka 
ijuntuja epegbaunum.
El éxito no llega superando 
a los demás sino a ti 
mismo
Ii unuimaja paantu 
nakbauk tikichin depettsui 
duka ii unuimagbau 
iwainamui.
Aunque ya hagamos las 
cosas bien, siempre las 
podemos hacer mejor
Ii unuimagbau pegkeg 
iwainakuik aan senchi 
iwainamainai ii dekamu.
Enfoque 
intercultural
Nuestro país se ha 
contruido a partir de la 
diversidad cultural, allí está 
su mayor riqueza
Iina paisinig batsatui 
kuwashat aents aidau, awi 
awai pujut pekeg aidau.
Somos una sola cultura 
humana con distintas 
identidades locales y 
nacionales.
Makichik pujut weantu 
ainaji aentstik, tujash iina 
pujutaijig shiig kuwashat 
akanjamu ainawai.
La humanidad se conforma 
por la diversidad cultural y 
se desarrolla con el diálogo 
intercultural
Aents aidauk wantinui niina 
pujutaijin nuigtu eemui 
tikich pujutai aidaujai 
chichasa wegak.
Enfoque 
ambiental
Respetemos y cuidemos el 
medio ambiente en el que 
vivimos
Ajantusa diisagmi nuigtu 
kuitamkagmi iina nugke, 
ikam ayau iina pujutaijin.
Nuestras pequeñas 
acciones para cuidar el 
medio ambiente son 
grandes para el planeta.
Ii aidauti ikam kuitamkami 
tusa tabauk nugkanmak 
shiig muuntai.
Hagamos uso racional 
de los recursos naturales, 
seamos responsables con 
el futuro
Shiig kuitamsa takasagmi 
iina ikamjin ayauk, atak 
waitiamu asai tusa.
Si bien en cada unidad se trabajan los siete enfoques transversales, en nuestro material educativo se va priotizan algunos de ellos. 
Mostramos a continuación un cuadro que sintetiza dicha información. 
Ámbitos Unidades Enfoque transversales priorizados
Derechos y ciudadanía Unidad 1 Enfoque de derechos, Enfoque de igualdad de género, Enfoque de búsqueda de laexcelencia 
Derechos y ciudadanía Unidad 2 Enfoque de derechos, Enfoque inclusivo o atención a la diversidad, Enfoque de orientación al bien común 
Ambiente y salud Unidad 3 Enfoque ambiental, Enfoque de derechos, Enfoque de orientación al bien común
Ambiente y salud Unidad 4 Enfoque ambiental, Enfoque intercultural, Enfoque de búsqueda de la excelencia
Territorio y cultura Unidad 5 Enfoque intercultural, Enfoque inclusivo o atención a la diversidad, Enfoque de búsqueda de la excelencia
Territorio y cultura Unidad 6 Enfoque intercultural, Enfoque de igualdad de género, Enfoque de derechos
7
Tabla de contenido
Ámbito Unidad Contenido
Derecho y ciudadanía
1
Derecho y ciudadanía
2
Ambiente y salud
3
Ambiente y salud
4
Wika batsatkamummaya
kanakuitjai 10
Proyecto de aprendizaje 28
Iina ayamjukpau antugkagmi ijunja
batsamin idauti 32
Proyecto de aprendizaje 44
Wainkagmi wajuk yapajina
minawa iina ikamji 46
Proyecto de aprendizaje 58
Dekawagmi takat kuwashat
takamu yuminum 62
Proyecto de aprendizaje 82
8
Ámbito Unidad Contenido
Territorio y cultura
5
Territorio y cultura
6
Iina namakji kuitamkagmi 86
Proyecto de aprendizaje 104
Dekawagmi iina muunji batsamas 
yutai pegkeg yuwamuji 108
Proyecto de aprendizaje 118
9
 T
sa
im
e
1 Wika batsatkamummaya 
kanakuitjai
10
Observamos con atención
• Dakumkamu augmattsata. Wajupa 
aentsush ainawa.Tuwi batsatua.
• Anentaimsam diista dakumkamu 
aina nuwish. Wajina chichainawa 
tame.
• Amina kumpagmejai anentai 
yapagtunia antugdaikatajum. 
Wajuk kanakbauwaita nunu.
¿Cómo es nuestro ámbito?
• Umiktin adaikamu daaji ausata 
nuwigtu dakumkamu.
• Agagmaunmayan chitsu nuwigtu 
chichaman ejetattjai
• Wajukaik kanakbauwaita nuna 
dekan, mina patajun ujaktasan.
Dialoguemos
¿Wajukaya iina nugkenish 
batsamainaita, utugchat atsutí takuish?
Pregunta retadora
11
12
Ta
b
la
 d
e
 a
p
re
nd
iz
a
je
s
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Se
 c
om
un
ica
 
or
alm
en
te
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 o
ra
l
Re
cu
pe
ra
 in
fo
rm
ac
ió
n 
ex
pl
íci
ta
 e
n 
hi
sto
ria
s d
e 
ca
so
s q
ue
 e
sc
uc
ha
 e
n 
 p
er
so
na
s q
ue
 to
m
ar
on
 e
l 
co
nt
ro
l d
e 
sí 
m
ism
as
 
(h
ec
ho
s, 
pe
rs
on
aje
s, 
sit
ua
cio
ne
s, 
lu
ga
re
s, 
ac
cio
ne
s) 
 y
 q
ue
 p
re
se
nt
an
 v
oc
ab
ul
ar
io
 
de
 u
so
 fr
ec
ue
nt
e 
en
 su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l 
te
xt
o 
or
al
Ex
pl
ica
 d
e 
qu
é 
tra
ta
 la
 h
ist
or
ia 
de
l c
as
o 
qu
e 
es
cu
ch
a 
y 
cu
ál 
es
 su
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
ap
oy
án
do
se
 
en
 sa
be
re
s y
 e
xp
er
ie
nc
ias
.
Ad
ec
úa
, o
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 
de
 fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
Ex
pr
es
a 
or
alm
en
te
 id
ea
s y
 e
m
oc
io
ne
s e
n 
to
rn
o 
a 
un
 te
m
a 
(fo
rta
le
cim
ie
nt
o 
de
 la
 a
ut
on
om
ía)
, t
en
ie
nd
o 
en
 c
ue
nt
a 
a 
su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s, 
sit
ua
ció
n 
y 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o,
 y
 a
po
yá
nd
os
e 
en
 re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s.
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 
pa
ra
ve
rb
ale
s d
e 
fo
rm
a 
es
tra
té
gi
ca
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s 
pa
ra
 re
fo
rz
ar
 lo
 q
ue
 d
ice
 o
ra
lm
en
te
 (e
n 
di
álo
go
s s
ob
re
 su
 
au
to
es
tim
a 
y 
va
lía
 p
er
so
na
l) 
cu
an
do
 in
te
ra
ct
úa
 c
on
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s.
In
te
ra
ct
úa
 e
str
at
ég
ica
m
en
te
 c
on
 
di
sti
nt
os
 in
te
rlo
cu
to
re
s
Pa
rti
cip
a 
en
 d
ist
in
ta
s s
itu
ac
io
ne
s c
om
un
ica
tiv
as
 se
gú
n 
las
 p
au
ta
s d
e 
su
 c
ul
tu
ra
, r
es
po
nd
e 
a 
las
 
pr
eg
un
ta
s c
on
 c
or
te
sía
 y
 p
re
gu
nt
a 
si 
es
 q
ue
 n
o 
ha
 e
nt
en
di
do
, d
e 
ac
ue
rd
o 
a 
las
 n
or
m
as
 d
e 
su
 c
ul
tu
ra
.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
or
al
O
pi
na
 c
om
o 
ha
bl
an
te
 y
 o
ye
nt
e 
so
br
e 
pe
rs
on
as
, p
er
so
na
je
s, 
he
ch
os
 y
 te
m
as
 d
e 
lo
s t
ex
to
s n
ar
ra
tiv
os
 
y 
ar
gu
m
en
ta
tiv
os
 (d
iál
og
os
 y
 d
eb
at
es
) e
sc
uc
ha
do
s; 
da
 ra
zo
ne
s a
 p
ar
tir
 d
e 
su
s s
ab
er
es
 p
re
vio
s y
 
ex
pe
rie
nc
ias
.
Le
e 
di
ve
rs
os
 ti
po
s 
de
 te
xt
os
 e
sc
rit
os
 e
n 
su
 le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 e
sc
rit
o
Pr
ed
ice
 d
e 
qu
é 
tra
ta
rá
 e
l t
ex
to
 n
ar
ra
tiv
o 
y 
de
sc
rip
tiv
o,
 a
 p
ar
tir
 d
e 
alg
un
os
 in
di
cio
s c
om
o:
 fo
rm
a 
de
l 
te
xto
, p
ala
br
as
, f
ra
se
s, 
co
lo
re
s y
 d
im
en
sio
ne
s d
e 
las
 im
ág
en
es
, c
on
tra
sta
 la
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 q
ue
 le
e.
Id
en
tifi
ca
 in
fo
rm
ac
ió
n 
re
lac
io
na
da
 a
 su
 e
xp
er
ie
nc
ia 
de
 v
id
a 
(c
om
o 
ilu
str
ac
io
ne
s, 
tít
ul
os
, f
ra
se
s y
 
pa
lab
ra
s c
on
oc
id
as
) e
n 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
e 
te
xt
os
 n
ar
ra
tiv
os
 y
 d
es
cr
ip
tiv
os
 d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
co
rta
 
ex
te
ns
ió
n 
qu
e 
so
n 
di
fu
nd
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 
in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
In
te
gr
a 
in
fo
rm
ac
io
ne
s o
bt
en
id
as
 d
e 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
el
 te
xt
o 
es
cr
ito
 p
ar
a 
de
du
cir
 lo
s p
ro
pó
sit
os
 
co
m
un
ica
tiv
os
 d
e 
te
xt
os
 e
sc
rit
os
 d
es
cr
ip
tiv
os
, a
rg
um
en
ta
tiv
os
 y
 n
ar
ra
tiv
os
 d
e 
 e
str
uc
tu
ra
 si
m
pl
e 
y 
co
rta
 e
xt
en
sió
n 
di
fu
nd
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o.
Es
ta
bl
ec
e 
re
lac
io
ne
s e
nt
re
 lo
s t
ex
to
s q
ue
 le
e 
y 
lo
s t
ex
to
s d
e 
la 
tra
di
ció
n 
or
al 
qu
e 
co
no
ce
. (
M
ito
 o
 
le
ye
nd
a 
so
br
e 
el
 o
rig
en
 d
el
 p
ue
bl
o 
aw
ajú
n)
A 
lo
 la
rg
o 
de
 e
sta
 u
ni
da
d,
 d
es
ar
ro
lla
rá
s a
pr
en
di
za
je
s e
sp
er
ad
os
 p
ar
a 
es
te
 c
icl
o 
y 
gr
ad
o 
de
 la
 E
du
ca
ció
n 
Bá
sic
a.
 E
n 
la 
sig
ui
en
te
 ta
bl
a 
se
 p
re
se
nt
a 
la 
or
ga
ni
za
ció
n 
de
 lo
s p
ro
pó
sit
os
 
de
 a
pr
en
di
za
je
 p
rio
riz
ad
os
 p
ar
a 
es
ta
 u
ni
da
d.
13
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Es
cr
ib
e 
di
ve
rs
os
 
tip
os
 d
e 
te
xt
os
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a.
Es
cr
ib
e 
di
ve
rs
os
 ti
po
s d
e 
te
xt
os
 d
e 
es
cr
itu
ra
 si
m
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 e
xt
en
sió
n 
en
 re
lac
ió
n 
a 
su
 e
xp
er
ie
nc
ia 
de
 v
id
a,
 su
s i
nt
er
es
es
 d
e 
ap
re
nd
iza
je
 y
 su
s p
ro
ye
ct
os
 d
e 
vid
a 
te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 e
l p
ro
pó
sit
o 
de
 se
r 
re
va
lo
ra
do
 e
n 
es
ta
 e
ta
pa
 d
e 
vid
a 
y 
co
m
o 
de
sti
na
ta
rio
s a
 su
s p
ar
es
 y
 fa
m
ilia
re
s.
O
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 d
e 
fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
.
Es
cr
ib
e 
te
xt
os
 d
e 
es
cr
itu
ra
 si
m
pl
e 
or
ga
ni
za
nd
o 
se
cu
en
cia
lm
en
te
 su
s e
n 
re
lac
ió
n 
a 
su
 id
en
tid
ad
 
pe
rs
on
al 
(e
da
d,
 g
én
er
o,
 o
cu
pa
ció
n,
 ro
l f
am
ilia
r, 
ex
pe
rie
nc
ia 
lab
or
al)
, s
us
 n
ec
es
id
ad
es
 e
 in
te
re
se
s e
n 
el
 
pr
oc
es
o 
ed
uc
at
ivo
 q
ue
 in
ici
a,
 e
m
pl
ea
nd
o 
co
ne
ct
or
es
 d
e 
ad
ici
ón
 (y, l
ue
go
, a
de
m
ás
).
Ut
iliz
a 
co
nv
en
cio
ne
s d
el
 le
ng
ua
je
 
es
cr
ito
 d
e 
fo
rm
a 
pe
rti
ne
nt
e.
Ut
iliz
a 
ad
ec
ua
da
m
en
te
 re
cu
rs
os
 o
rto
gr
áfi
co
s (
m
ay
ús
cu
las
 y
 p
un
to
 y
 a
pa
rte
) d
e 
pa
ra
 d
ar
le
 c
lar
id
ad
 a
 su
 
te
xt
o.
 Te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
el
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
es
cr
ito
.
Ev
alú
a 
si 
su
 te
xt
o 
se
 a
ju
sta
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
ca
ra
ct
er
íst
ica
s d
el
 
tip
o 
de
 te
xt
o.
 R
ea
liz
a 
aju
ste
s c
on
 e
l a
po
yo
 d
e 
ot
ro
s (
pa
re
s, 
fa
m
ilia
re
s, 
do
ce
nt
e,
 e
nt
re
 o
tro
s.)
Co
no
ci
m
ie
nt
os
Co
m
pe
te
nc
ia
s 
tr
an
sv
er
sa
le
s
• 
Co
m
un
ic
ac
ió
n 
es
cr
ita
 a
 p
ar
tir
 d
e 
te
xt
os
: 
A
rg
um
en
ta
tiv
os
• 
N
ar
ra
tiv
os
: 
hi
sto
rie
ta
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 .
• 
De
sc
rip
tiv
os
: d
De
sc
rip
ció
n 
pe
rs
on
al
• 
Lit
er
ar
io
s: 
po
em
a 
co
rto
.
• 
Di
sc
on
tin
uo
s: 
fo
rm
ul
ar
io
 D
N
I.
Co
n 
us
o 
de
:
• 
Co
ne
ct
or
es
• 
Si
gn
os
 d
e 
in
te
rro
ga
ció
n 
y 
ad
m
ira
ció
n.
• 
Ca
m
po
 se
m
án
tic
o 
de
 p
ala
br
as
 g
en
er
ad
or
as
. 
Co
no
cim
ie
nt
o 
Cu
ltu
ra
l: 
M
ito
 o
 L
ey
en
da
 d
el
 o
rig
en
 d
el
 p
ue
bl
o 
aw
ajú
n.
• 
As
um
e 
un
a 
vid
a 
sa
lu
da
bl
e.
• 
Ap
re
cia
 d
e 
m
an
er
a 
cr
íti
ca
 m
an
ife
sta
cio
ne
s 
• 
ar
tís
tic
o 
- c
ul
tu
ra
l.
En
fo
qu
es
 tr
an
sv
er
sa
le
s
• 
En
fo
qu
e 
De
re
ch
o 
y 
ciu
da
da
no
.
Pr
oy
ec
to
 d
e 
ap
re
nd
iz
aj
e
"Y
o 
sé
 c
uá
nt
o 
va
lg
o"
 
 R
ea
liz
a 
un
a 
de
sc
rip
ció
n 
re
sa
lta
nd
o 
y 
va
lo
ra
nd
o 
su
s c
ua
lid
ad
es
 p
er
so
na
le
s.
14
Batsatkamujun diyajai
Lina pujutji
1. Tapukuykunata kutichisaq: 
a. Wajukenawa. Junash tuwi takainawa.
3. Kay tapukuykunamanta rimarisunchik:
a. ¿Ame mamikium nunu shiig papasam augmattsata.?
b. ¿Wagka amesh jusha mamikiume nunu etsegkata.?
c. Ame anentaibaujum chichasta juju augmattsaum 
nunu pachisa.
2. Dakumjamu aina nujaish amesh tuwi pachinme nunu 
mamikiata
a. ¿Ame mamikium nunu shiig papasam augmattsata.?
b. ¿Wagka amesh jusha mamikiume nunu etsegkata.?
Iina pujutji eme 
aneasa diyamunum, 
tikich aents aidau 
eme diyam ainaji.
Actividad 1
Portafolio de 
evidencias
Compartimos lo que sabemos
15
Batsatkamu iwainmamu nina pujutin
TIKISH NUGKA PACHISA AUGMATTSAMI
1. Dakumjamu aina nunu ashi dista.
a. Augmattsata dakumkamu. Tuiyag ainawa
b. Pataimesh tuwiyampaita Amesh tikish nugkanmaya 
aentsush wainnukum.
2 . Tsanitaigmijai augmattsata 
 Batsatkamujum augmattsata, tuwi pujame, wajuk 
ijunjagmea pujajume ame pujamunmash. Nuniamujum 
iwainakta.” Wika batsatkamunmayaitjai shiig 
wajauwaitjai, aneasan dijatnaitjai. Nuniakun jukeskaita 
pujutak anentaimnaitjai. Kajimatmainchau dekapnaitjai. 
Mina muuntug muuntush aidaunash eme aneasan 
dinujai, nuniau asamtai mina pujutaijuig shiig awatin 
agmae.
Actividad 2
Portafolio de 
evidencias
16
Actividad 3
Portafolio de 
evidencias
Wii akinamu
Awajun asan shiig 
ememasan, dakujusan 
wekaejai, entsanum, ikam, 
jinkin wekaekunuk mayai 
shiig pegkejan mayatu 
asan.
Aneamu ajutui 
batsatkamunum 
entsa, ikam, dase, 
tuna yawegbaunash 
emegkatjau asamtai.
Imanchinu pujuu asan 
tikich aents wainak takagtusta tuinakui akasmatjai 
maniakun maaniakun nugpagnash ukajai imaniakun 
shiig aneasam ditajai ijuntsan pujajai.
Aaja pujakun patagjaig pujajai
Wisha juju nugka juiyayaitjai imanaitjai
1. Agagbauwa nunu augsata 
a. Agagbaush waji agaku agataina agaje. Wajina 
pachisag tawa.
b. Agagbaush waji pachisa agagbaukita.
2. Agagbauwa nunu augsata
3. Jikamtak pachisa chichastajum 
a. ¿Jikamtai daajish wajintua?
b. ¿Wajina pachisaya jikamawa.?
c. ¿Wajina imannash anentainash sukagtawa 
agagbaush?
d. ¿Waji chichama nuigtu Chijua shijash awatamua.? 
¿Wagka.?
17
Lina nugke Perú
Ausa aimkata
1. Ausa aimkata: 
a. ¿Wagka niime disa agataish ainta tame.?
Disa augmattsata 
1. Ausa aimkata: 
a. Ame wakegamu mamikiata dutikam tsanigka 
autaigmijai augmattsata Actividad 4
Portafolio de 
evidencias
Niime augmatuk. Aentsush, kuntinush nuniashkush 
wajinkish, wajukuita nunu augmatbau.
Niime diisa agatai juninai
Dekas shiig 
mamikis niimen 
wajukuita nuna
Etsa kashikmas 
etsantug jega 
sukuawai
Daan, dutiknun 
ima senchi 
agawai.
Tanishnum 
etsagtug waya 
sukuawai
Paan iwainak 
wajukuita 
nuniakush 
wajukeawa 
nuna
Pegkejan 
aukagtawai
18
Nuwa intashig sutag awamagtig, yapi chapuk 
iyashi watsasu, kujaptin.
Papijamnai shiig jikantakan chichauwai, iman 
asamtai jintin aidaush wakegas ipainawai.
Jeenig dukujin yainai yutai inagbaun agash jinkish 
imanikash wekaechauwai.
Dekatkau 
chichasta waji 
augmattsatame.
Wajuk wainme 
duka imatiksan 
ewaetsuk 
augmattsata.
Actividad 5
Portafolio de 
evidencias
Niime augmattsami
Ausa aimkata
1. Dakumkamu shiig dista dutikam tsaninka autaigmijai 
ausata agagbau.
Iina muunji najana, 
pee, nugku 
wajakbauk, yamai 
pujuta duwi eme 
anesa diinui.
1
19
2. Jikamtak pachisa chichastajum 
a. ¿ Agagbaush wajuk niimtina ainawa?
b. ¿Wajijinia betekchuawaita?
c. ¿Takastinush tuu ainawa?
d. ¿Dekaskesh wajukenawa dusha ejemainkaik.? 
¿Wagka?
e. ¿Niime diisa augmatku agataish imanjish 
wainkaumek.? ¿Wajinma atsumainaita.?
Aishmagkuk janchin penpemag 
akagken jaach nagkanbaun etea, 
senta jigkama itipja nunu tutaiya 
itipak.
Nuwak jaach dakuekbaun 
chuchuke jigkatuamun kuntujin 
wegak yakayin awagkek tutupit 
nenawai dutika sentai jigkamawai 
untuchia atus.
Chagkinak kaap etsesja akaneaja 
apuka awantua najana weni 
apigtuja najantaiya.
Wampachik najantaiya yajag 
ichiaja painka anaka jujukmatai 
yajuja awantua najantaiya.
2
3
20
Ausami Batsatkamunmaya takaina 
nunu pachisa
Niime diisa augmatbau agagbaunmaya Daa 
nuigtu dutikin.
1. Agagbauwa nunu augsata
a. Augtainum mamikjamua nunu augsata: Nuwa 
yapagmabau.
b. Niime diisa ugmatbau agagbau ausam emakum 
ejeta Daa nuigtu dutikin.
2. Ame tsanitaigmijai augmattsata.
a. ¿Wajukau ajakuita “nuwa yapagmabaush”?
b. ¿Nuwash aishijai wekaega dusha wajukuwe.?
c. ¿Daa nuigtu dutikim aina dusha imankaik 
atsumnawak.?
Bakichik nuwa duwejam intashi esajam nuji 
tsakaskatu, intashi esajam.
Yachai jikamtak chichatan atin asamtai, 
aishi yapagmikta kuntunum achik emawai 
iwainmamaunum ejegatatus.
Nuwak dushitui aika iwainmamak wekaenai 
aishijai ijunas.
Actividad 6
Portafolio de 
evidencias
Daa juka chichamak aentsun 
kuntinun, wajii daaji taku tawai.
Dutikin/augmatin juka daa nuninai 
tusa etsegtinai nuniashkush 
wajukeawaki nuna.
21
Niime diisa agagbau etseju dekaji
Niime augmatbau agagmi 
1. Niime augmattsamu agagbauwa nunu ausata 
 dutikam dekata wajuk agataita niime augmatbau 
 agaja iwainaktatakuish.
Actividad 7
Portafolio de 
evidencias
Dukug Inchit
Inchit dukug muuntai, bukeg jempee, intashig esajam 
witijiya awi patasu, wajag yapintin, ipaku usumtin.
Yapig kepatin, nuji tsakaskat nujintin…
Dukujuk anentan aja kuitamtan, kuntin kuitamtan, 
dekauwai, nunin asamtai nuwa muntsujut, aishmag 
datsa aidauk anentan segatatus ijuntin ainawai. Tijaji 
aidau ijaku jegagmak shiig awagkagtinai…
Jeen pujauk kakajus igkushtaiyai. Niig tuke ajanum 
takak pujuwai. Ajakmauwai yutai ajanum tsapau 
aidaun dutiksag tsuwamatai aidaunashkam. Ajanmakek 
takachui, tagkunash tsakapauwai…
Durante la lectura
Akanja umiamu
Antes de leer
Adaitugbau
Después de leer
Takamu
Daa nuigtu dutikin. 
takanui, jujai kakajus 
etsegtau aents, kuntin, 
wajii, atainish.
22
Actividad 8
Portafolio de 
evidencias
Niime diisa agagbaunum wantinui daa nuigtu 
dutikatin
1. Agagbau ausata, dutikakumtsentsakta daa ainau 
nuigtu tenteata dutikin aidau.
a. Ajak: Wais
 Ajak Wais duke samekmau numiji kagkaji bachik 
saijam kanawe kanauintin iman muunnak tsakachu.
 Duke shiig etejamu inagka uwaja ampugnum tsuwak 
aushkam iyaka utsagka pegkeg wetai.
 Iman asantai uukmau ikam wajauwai kuitamam.
b. Kuntin tagkumtai: Yawa ampiji ainauwai ampiamui. 
Daajig Agash tsakajui. 
 Shiig mantinai imanaitak kuishi tsupigkamui mantin 
asa. Nuninaitak kuntinak uwetchauwai.
2. Tsanitaigmijai chichasta agagbaunmaya daa nuigtu 
dutikin wainkamu
3. Tsanitaigmijai chichasta atsumnawak daa nuigtu dutikin 
niime diisa agatainum.
Muun utuim agagta
1. Chiju ausata dutikam chicham ejeta muun utuimaik
agatai aina dusha imatiksaik agagbauwait.
a. Atuyap dukuji sakegta jeen nagpegkam asantai 
wegawai.
b. Namak nijamua nuwai awajuni wakesa ashi uchijai 
ijuntusa yujagtaig
c. Batsatkamun shiig anentuinawai. aintam ikaman 
chichamjukag nuwiyan numin alcalde. Algarcio 
atsumtai suwinak atsumamun sumagmainau 
asamtai.
d. Etsa umi shiig kuashat chigkin tukuja iwan ayujia 
tuajame.
23
Aents, kuntin, wají 
aidau adaikamuk 
tuke apugtunui 
utuim muun.
2. Chiju agagmauwa nunu shiig esegam agagta.
3. Agkamtikamua nuanui chicham batsakam chiju 
najanata. 
a. ____________________________________________________
____________________________________________________
b. ____________________________________________________
____________________________________________________
c. ____________________________________________________
____________________________________________________
d. ____________________________________________________
____________________________________________________
Actividad 9
Portafolio de 
evidencias
Chicham muun utuimai agakbauwa nunu ame shiig 
diisam yaig utuimjai agagta.
 Aguajun asan shiig eme dakujaji
Dakujusan wekaejai, entsanum, ikam wegakun
jinkin wekaekunuk mayai pegkejan mayatjai.
Jatinchauwaitjai shiig pegkejam mayatu asan.
Chicham muun utuimai agakbauwa nunu ame shiig 
diisam yaig utuimjai agagta.
 __________ asan shiig __________ dakujaji
Dakujusan________, entsanum, _____________wegakun
____________ wekaekunuk ____________ pegkejan 
mayatjai.
Jatinchauwaitjai shiig pegkejam ____________ asan.
24
Antes de leer
¿Imaraq tiqsichasqa 
qamkunapaq? 
¿maypiraq 
tarichuawan hatun 
rantinata?
Niime diisa augmattai 
1. ¿Niime diisa agamush imankaik.?
a. Eke agatsuk, Diista waji nagkaemawa wajuk 
nagkamamea agamainaitme:
Niime disam augmattsam agagnta
• ¿Niime diisa agamush imankaik.? 
____________________________________________________
____________________________________________________ 
¿Jikamtakash jikamsa anentaimainnak augmata.? 
• ¿Wagka.? 
____________________________________________________
____________________________________________________ 
• ¿Iina pujutji anentainsa imanji anentaimtamu agamu 
chichakta.? 
____________________________________________________
____________________________________________________ 
Actividad 10
Portafolio de 
evidencias
Adeagta. Agatai agakmek amekme agaumek 
nuniu asam tumamta waji agatjattame agagta 
shiig paamtu antumain.
Agagtin Umiamu
25
b. Shiig anentaimjata waji wainkaume nunikam 
mamikiata waji agatjaume.
c. Augmatbau agagtin uminbau juju diisam agagta:
d. Papigmi juju disam agajam iwainakta.
e. Kumpagmijai chichasta dutikam wajuk agataimpaita 
nunu iwajata.
Actividad 11
Portafolio de 
evidencias
Wajina 
agagtatja
Yaki wii 
agagmaunmash 
ausati.
Wii augmatmaush 
wajinak tawa
Wajuk 
iwainaktajaki Wajuk iwainagtajaki
Augmaun 
pachisnash, 
batsatkamunash, 
pataa, 
anentaimaujum. 
Pujutjum….
Jintinkagtin, 
pataayi nuigtu 
kumpaji.
- Niimjun, wajukuitja, 
nunitaijun, 
waketaijun.
- Iina pujutjin.
Papinum agaja, 
dakumka, 
dakumkamu.
Takatai 
iwaintuniamu: 
Wisha 
batsatkamunmaya.
Ame wainbau 
augmattsata ¡Aents, 
nuigtu ikam 
dakumkamu.
Iina muunji 
pujujakbau.
Iina muunji 
pujujakbau.
Wiki 
agatmagjatan
Augmattsata 
shiig aneamu
Iwainamu
26
Agajai niime diisam 
1. Niime diisam agagta
a. Yama nagkamkumek wainak papinum agagta.
b. Muun utuim nuigtu yaig utuimjai agagta.
c. Jintinkagtin yaimpakmatai juju aina nujai tak, shait, 
aidau aputuata.
2. Jintinjamin atupakmatin
a. Daaji adaikamu diista agagbaujish betekashit, daa 
nuigti dutikin iwainaktatui wajukuita nunak.
b. Shiijash agagbauwait daash, dutikin aidaush 
aputusmauwashik .
27
Dewakbau iwagbau
1. Agagbaujum ataktu patakam diista.
Dewakbau iwagbau
3. Tsanitainmijai chichasta nuniakun anentai apusata 
ajantunisa nuigtu anenisa ata. 
4. Iwajata agagbau dewakbau ame agagbaujum.
a. Yama nagkamkum juni agagtajai tibaugmesh 
betekkaik.
b. Ame agagbaujum tikich agagbaujai apatkam diista
c. Nugka agagbauwa nunu diisam iwajata.
Wijai aujin agagbau EHE ATSA
Daajish ajawak agagbaujish. hjk hkh
Agagbaush nuna agagtajai tibaunash umiawak.
Agagbaunmash awak daash nuigtu dutikin shiig niime diisa 
agamunmash.
¿Aentsu daajish muun utuimjaig agagbauwait.
Niime augmatbaush paantak ujajata.
Chichamnash takasjak dutikatnunash.
Dekaskek takasa agag amuakush tak.
28
Proyecto de 
aprendizaje
Unidad 1
Ataktu patakan agajai nuniakun esejai dewakmaujun.
4. Ataktu patakam agagta nuniakum dakumkata.
5. Shiig aneasam iwainakta
6. Pataim augmattsamu iwainakta
7. Ijuntugjum iwajajum iwainaktajum.
Anentaimtamu takatai aidau iwainamu – Wisha 
batsatkamunmayaitjai
 Dekaaji ina pujuti imananji, anentainashkan juajai, 
batsatkamu aina nuwig atus dita pujutjin emematus 
batsatua tusan nuniaku muun papijamin aina nujaish 
chichasji iina imanji pachisa, iwainakji agajaish, 
augmatsaish, jikamtak chichakuish.
Nagkaemamu 1: Dutikatna nunu umiamu
1. Umiktsami wajuk dutikattaji nunu.
2. Anentai apusami wajuk dutikattaji.
a. ¿Wagka dutikatnush umiaji. waji pegkejak dutikatji?
b. ¿ Waji takasmi tame tuwi dutikattaji?
c. ¿Yaki ati ijai takstinush. Wajupa akikak ati?
d. ¿Waji utugchatak inkugkaishni.?
e. ¿waji takakuiya takatash shijash umiktatji? 
3. Atus achaintash tibauwa nunu ijuntugjum distajum.
4. Achaintash tibau eseja iwajami.
29
Nagkaemamu 2: Ijunja umitkami
Nagkaemamu 3: Takat nagkamau
Nagkaemamu 4: Unuimagmauji iwainamu
1. Najanata croquis nunu diisa takastin. 
2. Anentai apusami wajuk dutikattaji.
a. Wajuk dakumkamuita nunu distajum wajuk 
batsamkattawa.
b. Anentaimsam augmattsatajum wajuk batsaktatjume.
c. Mamiktuatajum wajuk wekaenastatua tuui ishintaish 
pujusattaji.
 Takat akandaijami mamikiami wajutin umiktatji 
uyumaktin aidaushkam etejami.
 Takatan dutikatjai tibaun nagkabau
 Takatan dutikatjai tibaun nagkabau
Ijuntugtin Takat Dutikatin Umiktin Uyumaktin Tsawan Mamikjamu
Diisa takastin. Jutika dakumka umika nunu diisa 
umiktatji takatai iwaintuniakuik.
30
Tsuak enketai najatuamu ati. Agatjamu iina jee 
kuitamami
Juju umiktinnumak senchi takasji niime diisa 
augmatbau wajuk agataita nunu pujut 
batsatkamunmaya, antsaik uchi aidaujaishkam iina 
imanji, jasa niniamu wajukuk ainta nunin akuish.
Nagkaemamu 1: Uminbau
Nagkaemamu 1: Uminbau
• UWajuk agamainaitme niime diisa agakmesh nunu 
iwainakta.
• Ijunjata nunikam najanata takatai dekagdaibau 
iwainamu.
• Dutikatjai tabauwa nunu ijuntugjum chichasjum 
esegajum mamikiata
• Ijunjamugmijai iwainaktajum wajuk takataish 
iwaintunimainaita.
• Akandaijatajum dutikajum mamikiatajum waji 
dutikattajume.
31
Wii unuimagbau dekapmabau 
Nagkaemamu 3: Takat nagkabau
Nagkaemamu 4: Unuimagmauji iwainamu
Jintinkagtin yainkamtai wii unuimagbaun tsentsaka 
sapagkaejai (X).
• Ijunjamugmijai takatain iwainainakuig atumesh 
pachinkatajum
• Batsatkamunmaya nuigtu muun aidaushkam ipata 
dita dekamujin iwainmagkatnume antsag wajinak 
yutainash yuajawa nunashkam.
• Nagkamata takamu dutikatjai timaujum.
• Takasmauji diista wajuk takasaje nunii takastajai 
tibaunash umikajek, wajina utugchatnash igkugkaje 
nuigtuash wajina unuimajaje.
Dekapmamak 
dekamu unuimagbau
¿Wajupa unuimagja?
Unuimagbau
Unuimaja 
wegamu
Yama 
unuibauIina chichamen 
chichaka etseju.
Mina chichamjui 
augmatbau 
atugbaun chichaka 
dewatsut etsegjai.
Inintainakui wii 
anentaibaun 
chichaka etsegjai.
Iina chichamen 
agagbau aidaun 
auju.
Duik muun 
batsamsamu 
augmatbaun 
atukbaun etsegjai 
wajinkun tawa nuna 
pachisan.
Iina chichamen 
tinamak kuwashat 
agau.
Agajai makichik 
ejesmamun, 
yantame aidaun 
diisan.
 T
sa
im
e
2 Iina ayamjukpau antugkagmi ijunja 
batsamin idauti.
32
¿Ijunja batsamnutish iina ayamjutpaush 
dekajik?
Pregunta retadora
Observamos con atención
• ¿Dakumkamunmayash waji 
wainme?
• ¿Iina ayamjutpaush pegkejashik? 
¿Wagka?
• ¿Wajuku nugkuaju ainawa?
¿Cómo es nuestro ámbito?
• Kuwashat agagbaunmayan ausan 
anentain jikttatjai
• Dakumkamun diisan agajan 
iwainaktatjai
• Agagbaunmayan takastatjai:(:), 
Jimag pusut, (-), Tseuk japikbau, (“ “) 
Jiincham nanchik, globos y ( ). 
Dialoguemos
33
34
Ta
b
la
 d
e
 a
p
re
nd
iz
a
je
s
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Se
 c
om
un
ica
 
or
alm
en
te
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 o
ra
l
Re
cu
pe
ra
 in
fo
rm
ac
ió
n 
ex
pl
íci
ta
 d
e 
lo
s t
ex
to
s o
ra
le
s (
an
áli
sis
 d
e 
la 
le
ct
ur
a 
de
 u
n 
te
sti
m
on
io
) q
ue
 
es
cu
ch
a 
(c
om
o 
he
ch
os
, p
er
so
na
je
s, 
sit
ua
cio
ne
s, 
lu
ga
re
s, 
ac
cio
ne
s) 
y 
qu
e 
pr
es
en
ta
n 
vo
ca
bu
lar
io
 d
e 
us
o 
fre
cu
en
te
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l 
te
xt
o 
or
al
Ex
pl
ica
 e
n 
su
 te
xt
o 
or
al 
las
 a
cc
io
ne
s c
on
cr
et
as
 d
e 
las
 p
er
so
na
s, 
an
im
ale
s s
er
es
 d
e 
la 
na
tu
ra
le
za
 a
 p
ar
tir
 
de
 su
s s
ab
er
es
 y
 e
xp
er
ie
nc
ias
 a
po
yá
nd
os
e 
co
n 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
a 
ve
rb
ale
s.
Ad
ec
úa
, o
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 
de
 fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
Ad
ec
ua
 su
 te
xt
o 
or
al 
a 
la 
sit
ua
ció
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s y
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
re
cu
rri
en
do
 a
 su
s s
ab
er
es
 y
 e
xp
er
ie
nc
ias
.
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 
pa
ra
ve
rb
ale
s d
e 
fo
rm
a 
es
tra
té
gi
ca
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s p
ar
a 
re
fo
rz
ar
 lo
 q
ue
 d
ice
 o
ra
lm
en
te
 (e
n 
ex
po
sic
io
ne
s 
or
ale
s) 
cu
an
do
 in
te
ra
ct
úa
 c
on
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s.
In
te
ra
ct
úa
 e
str
at
ég
ica
m
en
te
 c
on
 
di
sti
nt
os
 in
te
rlo
cu
to
re
s
Pa
rti
cip
a 
en
 d
ist
in
ta
s s
itu
ac
io
ne
s c
om
un
ica
tiv
as
 se
gú
n 
las
 p
au
ta
s d
e 
su
 c
ul
tu
ra
, r
es
po
nd
e 
a 
las
 
pr
eg
un
ta
s c
on
 c
or
te
sía
 y
 p
re
gu
nt
a 
si 
es
 q
ue
 n
o 
ha
 e
nt
en
di
do
, d
e 
ac
ue
rd
o 
a 
las
 n
or
m
as
 d
e 
su
 c
ul
tu
ra
.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
or
al
O
pi
na
 c
om
o 
ha
bl
an
te
 y
 o
ye
nt
e 
so
br
e 
pe
rs
on
as
, p
er
so
na
je
s, 
he
ch
os
 y
 te
m
as
 d
e 
lo
s t
ex
to
s n
ar
ra
tiv
os
 y
 
ar
gu
m
en
ta
tiv
os
, d
a 
ra
zo
ne
s a
 p
ar
tir
 d
e 
su
s s
ab
er
es
 y
 e
xp
er
ie
nc
ias
.
Le
e 
di
ve
rs
os
 ti
po
s 
de
 te
xt
os
 e
sc
rit
os
 e
n 
su
 le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 e
sc
rit
o
Id
en
tifi
ca
 in
fo
rm
ac
ió
n 
re
lac
io
na
da
 a
 su
 e
xp
er
ie
nc
ia 
de
 v
id
a 
(c
om
o 
ilu
str
ac
io
ne
s, 
tít
ul
os
, f
ra
se
s y
 
pa
lab
ra
s c
on
oc
id
as
) e
n 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
e 
lo
s t
ex
to
s a
rg
um
en
ta
tiv
os
 (a
rtí
cu
lo
 d
e 
op
in
ió
n)
 q
ue
 le
e 
de
 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
co
rta
 e
xt
en
sió
n 
qu
e 
so
n 
di
fu
nd
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 
in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
De
du
ce
 q
ui
en
 e
sc
rib
ió
 e
l t
ex
to
 a
rg
um
en
ta
tiv
o,
 a
 q
ui
en
 e
stá
 d
iri
gi
do
 y
 q
ue
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
tie
ne
 in
te
gr
an
do
 in
fo
rm
ac
io
ne
s o
bt
en
id
as
 e
n 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
e 
te
xt
os
 a
rg
um
en
ta
tiv
os
 (a
rtí
cu
lo
 d
e 
op
in
ió
n)
 d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 e
xt
en
sió
n.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o.
O
pi
na
 so
br
e 
el
 c
on
te
ni
do
 d
e 
te
xt
os
 a
rg
um
en
ta
tiv
os
 (a
rtí
cu
lo
 d
e 
op
in
ió
n)
 a
 p
ar
tir
 d
e 
su
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
lo
s d
es
tin
at
ar
io
s a
 q
ui
en
es
 e
stá
n 
di
rig
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
A 
lo
 la
rg
o 
de
 e
sta
 u
ni
da
d,
 d
es
ar
ro
lla
rá
s a
pr
en
di
za
je
s e
sp
er
ad
os
 p
ar
a 
es
te
 c
icl
o 
y 
gr
ad
o 
de
 la
 E
du
ca
ció
n 
Bá
sic
a.
 E
n 
la 
sig
ui
en
te
 ta
bl
a 
se
 p
re
se
nt
a 
la 
or
ga
ni
za
ció
n 
de
 lo
s p
ro
pó
sit
os
 
de
 a
pr
en
di
za
je
 p
rio
riz
ad
os
 p
ar
a 
es
ta
 u
ni
da
d.
35
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Es
cr
ib
e 
di
ve
rs
os
 
tip
os
 d
e 
te
xt
os
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a.
Es
cr
ib
e 
te
xt
os
: T
es
tim
on
io
s d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 e
xt
en
sió
n,
 te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 e
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
el
 d
es
tin
at
ar
io
. C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 d
e 
te
xt
os
 Tr
an
sa
cc
io
na
le
s 
(m
en
sa
je
s d
e 
te
xt
o)
.
O
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 d
e 
fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
.
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 tr
an
sa
cc
io
na
l (
m
en
sa
je
 d
e 
te
xt
o)
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
al 
pr
op
ós
ito
 
co
m
un
ica
tiv
o.
 C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 d
el
 te
xt
o.
 
Ut
iliz
a 
co
nv
en
cio
ne
s d
el
 le
ng
ua
je
 
es
cr
ito
 d
e 
fo
rm
a 
pe
rti
ne
nt
e.
Es
cr
ib
e 
te
xt
os
: n
ar
ra
tiv
os
 c
om
o 
lo
s t
es
tim
on
io
s y
 tr
an
sa
cc
io
na
le
s d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 
ex
te
ns
ió
n,
 te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 e
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
el
 d
es
tin
at
ar
io
. C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 
ca
ra
ct
er
íst
ica
s d
el
 te
xt
o.
 
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
es
cr
ito
.
Ev
alú
a 
si 
su
 te
xt
o 
se
 a
ju
sta
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o,
 c
um
pl
e 
co
n 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
ca
ra
ct
er
íst
ica
s d
el
 ti
po
 d
e 
te
xt
o 
na
rra
tiv
o 
co
m
o 
el
 te
sti
m
on
io
 y
 e
l t
ex
to
 tr
an
sa
cc
io
na
l. 
Re
ali
za
 a
ju
ste
s t
en
ie
nd
o 
en
 c
ue
nt
a 
las
 in
di
ca
cio
ne
s d
e 
su
 d
oc
en
te
.
Co
no
ci
m
ie
nt
os
Co
m
pe
te
nc
ia
s 
tr
an
sv
er
sa
le
s
Co
m
un
ic
ac
ió
n 
or
al
 y
 e
sc
rit
a 
a 
pa
rt
ir 
de
 te
xt
os
:
• 
N
ar
ra
tiv
os
: t
es
tim
on
io
.
• 
Ar
gu
m
en
ta
tiv
os
: a
rtí
cu
lo
 d
e 
op
in
ió
n.
• 
Tr
an
sa
cc
io
na
le
s: 
m
en
sa
je
 d
e 
te
xt
o.
Co
n 
us
o 
de
:
• 
Co
ne
ct
or
es
• 
Si
gn
os
 d
e 
in
te
rro
ga
ció
n 
y 
ad
m
ira
ció
n.
• 
Ca
m
po
 se
m
án
tic
o 
de
 p
ala
br
as
 g
en
er
ad
or
as
.
• 
Re
cu
rs
os
 o
rto
gr
áfi
co
s.
• 
Cr
ea
 pro
ye
ct
os
 d
es
de
 lo
s l
en
gu
aje
s a
rtí
sti
co
s.
• 
Ge
sti
on
a 
su
 a
pr
en
di
za
je
 d
e 
m
an
er
a 
au
tó
no
m
a.
En
fo
qu
es
 tr
an
sv
er
sa
le
s
• 
En
fo
qu
e 
de
 d
er
ec
ho
s.
• 
En
fo
qu
e 
ciu
da
da
ni
a.
Pr
oy
ec
to
 d
e 
ap
re
nd
iz
aj
e
Re
co
pi
lan
 e
n 
un
 P
or
ta
fo
lio
 te
sti
m
on
io
s 
do
nd
e 
se
 
re
sp
et
ar
on
 lo
s d
er
ec
ho
s y
 se
 fo
rta
le
cie
ro
n 
lo
s v
ín
cu
lo
s d
e 
Co
nv
ive
nc
ia 
ar
m
ón
ica
 e
nt
re
 e
llo
s.
36
2. Uyumatsuk ame anentaimau chichatta.
a. Kumpajum augmatuinakuig shiig jikattsam antukta
b. Tsanitaigmijai chichakagbau agtukbaujum, 
anentaimsam tikish anentai tita.
Yutai pachisa chichasagmi
Yutai weantu aidau
1. Dakumjamu aidau shiig diisam niime augmattsan 
agagta
a. ¿Waji yutai aidauwa wainme tuwiya yutaiya 
ainawa.?
b. ¿Juju yutai aina juna daajish dekamek. Utugsag 
imatiksash uminawa?
c. ¿Juju yutai aina dusha wagka amesh dekame.? ¿ 
Wagkag umikbaush ainawa.?
d. ¿Agagbaush dekaskesh wajinak jitusash 
augmatuaki?
e. ¿Ijunak batsamin aidaush uchijinash wajuk 
kuitamainawa? ¿Wajuk kuitamainaita?
f. ¿ Uchi ayamkesh awak?
g. ¿Muun aidaush wagka maaniu ainawa Baguash?
Actividad 1
Portafolio de 
evidencias
37
c. Amesh pachinkata chichamu antakum nunikam 
anentai apusata
d. Dakumkamu wainam nuanuiya etegkeata iina 
pujutjin chichamjau.
Yutai chichijam pujutan sukagtin aidau
Shiig yutai yuwa jamamtuchu pujusmi
1. Dakumkamu aina nunu diisam agagta
a. Waji agatku agataimpaita
b. Agagbau dekas jitusa takastinush tukita
c. Agagbaush dekaskesh wajina augmatua.
2. Chichasta tsanitaigmijai.
d. Wagka jimag dakumkamush wantinua
e. Waji utujimsa diyamush amainaita mamiksa pachisa 
augmatmaujaish
f. Jamantuchu pujamuch yutai yuwamujaish wajinma 
yapajinua
3. Umintsami wajintu iniastatji
g. Wajintuk inimainaita.
h. Wajintu aipakainta iniamash.
i. Wajinak nuniktajai tumaminta.
Actividad 2
Portafolio de 
evidencias
38
Actividad 3
Portafolio de 
evidencias
Pegkeg yuwa jamamtuchu pujusagmi
1. Ijuntuja ausajum chichastajum
a. ¿Waji agaku agataimpaita. Waji pachisaik 
agagbauwaita?
b. ¿Agagbaush wajima dutikatsag agagbauwaita.?
Pegkeg yuwaku jamamtuchu batsamsami
Etsa, Atuyap, Ijisam ugkuch, muun augtainum 
ajuinawai, Ausagmi wajina pachisag chichainawa.
Inchit: ¡ipak!… wajukaume ¡yapim iyajajama! Najaibau 
tajame. 
Ipak: waji najaimame 
Suwa: daig najautujui. 
Tijis: Wisha antsanuk daig najamakui waitiajai wagkas 
aniag
Ipak: Auk dai akau time senchi azúcar, galleta yuwa 
shiig yukumpashbaunum aniawai time. 
Kuja: Wika senchi umutai umaknuk senchi azúcar 
enketua yumintsak awasamu shiig awatinuwe nuniu 
asan senchi azúcar enketua uminujai. 
Tuyas: wagka azucar yuamunmash daish najamti. 
Tsanitaijijai chichasag dekas ampijattainum shiyakaje. 
Dai akaun kumpamawag dui nagkamawaje inibaun 
Ampijatnushkam shiig aneas ashi jintias ujake. 
“Ame wajuk yuwame nunu pujutnak sukagtawai. 
Tsama dainum jata pujusmatai daik najamawai shiig 
kuitamchamunum nuigtu senchi azúcar yuwamunum 
antsag dai autusu atsamunum dekashbaunum 
kuitanchamunun dai shiig kuitamata takuik yumainai 
vitaminas, minerales, hierro nuigtu calcio: yujag, 
ugkuch aina nunu, leche neje. Dekamainai shiig yuwa 
39
1. Tsanitaigmijai augmatbau pachisa chichasam 
iwainakta
a. ¿ Aentsjish yaa ainawa.Wajintu chichainawa?
b. ¿Dekas wajina shiig jitusash augmatua?
c. ¿Waji chicham agaku apututai wainme?
d. ¿Agagbau daajish wajintu aputumainaitme?
pujashbaunmak dai besemainai 
Yapu: yamaik dekaajai, imanika azúcar yuashkunuk 
nuigtu daijun tsawantai nijaknuk daijuk pegkeg atatui. 
Etsa: Nuniakuig yumaitsui galleta nuigtu umubaitsui 
gaseosa. 
Shakai : shiig pegkeg yuwa pujamuk yaijatuapi pegkeg 
jamamtuchu pujutan! Shawit ¡Tsamanai besegchatin 
pegkeg atin 
Suwa: see kuwashat,ampijatin yamai nagkamas yutaig 
yapajinattawai.
Adaptado de El Heraldo, Informes Especiales. Salud (08 
de noviembre de 2017
Yutai pegkeg pachisa chichasmi
Aneagta: Augdaimu agagmau aukuik shiig aneasa 
wakesa augnawai agakuishkam kuashtakesh agaka 
emakchamu, chichamash sutajush waumak antunu 
agagkmau asamtai.
Augdaimu agagbau ujaniamu.
Wagka tikish agagbau augmag nuig aentjish ame
Wagka tikish agagbau agma nuwish aenstjish 
agagbaunmash wantinua.
Wajina pachisaya chichamu agagbauwa tuke tunawa 
chichastajum tsanitaigmijai,
40
Wajukuita augdaimu agagbau tawa nuna nime 
iwainakta
Wagka agagmu augdaimu tawa. nunak tawai jimag atsa 
kuwashat aentsjai augdaimun.
Tajame 
wagakume 
dekapnaimunum
Amek 
dekame 
Luisa
wajii 
wainkam 
tujutipa
Actividad 4
Portafolio de 
evidencias
41
Juniisag. Aitak junisa 
chichamu
Waugtusa. Augmatu 
pujashbau waumak 
chichamu
Actividad 5
Portafolio de 
evidencias
Iina tsanitaijijai chichamu
Chicham agaku apututai apugtamu chichamunum.
1. Wajuk augdaiwa diista
Iina tsanitaiji chichamu
Iwainau. Chichaka emak 
wajinak tawa nunak 
iwainaki ebau.
¡Dukuwa
daig
najaujawai!
¡Wemi
dain
akauwai!
1
Kuja: Watsaja jatain diigkama diabetisa ejetujiaje
Sakejak: Amesh jatindaitme 
dekas wika diabética.
Kuja: Dekamek wajuk kuitamamkattame.
Sakejat: Idaibau atii azúcar yuwamuk tikich yumittsak 
aidaushkam.
Kuja: Ajayai pegkeg pujustatakuik.
2
42
1. Atumek chichastajum
a. ¿Wajinu yapajinua. waji ainawa takastinush?
b. ¿Wagka mamiknaisa nujaig chichamu tawa. 
Wajukeaku chichataita.?
c. ¿Wajuk iwainmamainaita.?
Inkunisa augnaimu iwainakjai, nuniakun tajai juju agagbau 
 signos ortograficos (:), globos ( ), comillas Jiincham 
nanchik, (“ “) y guiones Tseuk japikbau (--). 
Nagkaemakiu augmatbaunmak juju aina juju agkantak 
ukumaitsui. Takasa minag nunu dista wajuk batsakaik 
inimji.
Yamai dekami 
Jiincham nanchik 
nuigtu tseuk japikbau 
apujut dekamu
Tikich tabau aidau
Aneagta: Augdaimu dusha augtaiyai agagbaushkam, 
aitak chichamushkam, tuwash duka ima senchi chichatai 
shinamuji dakumsa.
• Augdaimu agagbauk ajumainai kampatum:
“Etsejami ashi antukagti”
“Atus atii”
“Chichamash wajuk 
juwawa.
“Yutai pegkeg yuwa 
jamamtuchu batsatbau”
“Atsa juwaji”
“Dutikamu ati yamaik 
afiche najanami”
• ¡Wajuku ainaji!
• Awajuni yutai
• Bukin iju tsaigkamu
• Basamkamu 
yugkunamu
• Atus, ewaesa 
chichashbau
• Aja, jamamtuchu 
ami.
3 4
43
Anentai 
sukagtamu
Wajukunma 
pujusmea
Wajukunum 
pujusaya 
chichawa
Aentsji ya 
aidaujaiya 
chichainawa.
Yajaiya 
chichame
Jintiasa 
ujamu
• Dekamainai wajuk chichakaya batsatua yaa aents 
aidaujaiya chichastatji. Nuniu asa kakajus nunak 
tawa tusa shiig antundaikattaji.
¡Takat ajutui!
Dekajai
¡Nagtsemami ¡Eje
tamek!
Dutikatin: “Pegkeg yuwa batsatku jamamtuchu pujut”
Augdaimu agagbaun iwainaka etsegbau
Juju umiktin augdaimu agagbau iwainaka 
ujaniamu jamamtuchu pujut. Iwainakuik chicham 
shiig agagbau antumain, waji nagkaemawa nunu 
pachisa agagbau atatui. Pegke yuwa batsatku 
jamamtuchu ata tabau iwainag atsa iwainakbau.
44
Wii unuimagbau dekapmabau 
Jintinkagtin yainkamtai wii unuimagbaun tsentsaka 
sapagkaejai (X).
Nagkaemamu : Dutikatna nunu umiamu Augdaimu 
agagmu iwainamu
a. Mamikiaji wajukunma agagmaush iwainaktatji dutika 
shiig iwajamunun iwainaktasa.
b. Chichasa uminji iwaimmamau ati tusa CEBA ashii 
ijunjamunum.
c. Chicham etsegtai CEBA najanamunum tsawantan 
mamikiawai augdaimu etsegbaun antuktinme tusa. 
Nagkaemamu 2: Augdaimu agagmu iwainaktinum 
iwainmawai
d. Mamikiaji augdaimu agagbau dutika etsegtawai.
e. Augdaimu agagbaush wagka agataita nuna 
iwainawai
f. Mamikiaji tuwi iwainaktatji nunika iwainmaji.º
Nagkaemamu 3: Augdaimu agagmaush wajina tawa 
nunu etsegtaji
a. Iwaintaji jintinkagtin nuigtu muun CEBA ajin aidau.
b. iIna patayi batsatbaunmashkam iwainaji.
c. Iwainaka inagnaka nimainak ijunjau iniaji. “Pegkeg 
yuwawaja batsatbau shiig jamamtuchu pujamu”
Umiktin: Iwainagtatji CEBA, batsatkamu augdaimu 
agagbau juju pachisa agagtatji Yujag pegkeg yuwaku 
jamantuchu batsatbau.
Proyecto de 
aprendizaje
Unidad 2
45
Dekapmamak 
dekamu unuimagbau
¿Wajupa unuimagja?Unuimagbau
Unuimaja 
wegamu
Yama 
unuibau
Iina chichamen 
chichaka etseju.
Mina chichamjui 
augmatbau 
atugbaun chichaka 
dewatsut etsegjai.
Inintainakui wii 
anentaibaun 
chichaka etsegjai.
Iina chichamen 
agagbau aidaun 
auju.
Duik muun 
batsamsamu 
augmatbaun 
atukbaun etsegjai 
wajinkun tawa nuna 
pachisan.
Iina chichamen 
tinamak kuwashat 
agau.
Agajai makichik 
ejesmamun, 
yantame aidaun 
diisan.
 T
sa
im
e
3 Wainkagmi wajuk yapajina 
minawa iina ikamji.
46
¿Wagka amesh aentsu imanjish 
ajantusa diyaji tame?
Pregunta retadora
Observamos con atención
• ¿Dakumkamu augmattsata. 
Wajukeu wainme ikamash?
• ¿Amina tsanitaigmijai anentai 
yapagtunia antugdaikataju? ¿Ikam 
aina nuish wajukeak aniawai tame?
• ¿Umiktinuk nuna dekami tau tajai. 
¿Waji takastinuk ainta utugka 
dekame nunin atinush? ¿Wagka?
¿Cómo es nuestro ámbito?
• Agatan nuigtu augtan chicham 
jujai agatan s, k.
• Waitkaniamu nuigtu imanchau 
niniamu augmatbau. 
• Aentsu imanji ajantsa ditchamu 
augmattan.
Dialoguemos
47
48
Ta
b
la
 d
e
 a
p
re
nd
iz
a
je
s
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Se
 c
om
un
ica
 
or
alm
en
te
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 o
ra
l
Re
cu
pe
ra
 in
fo
rm
ac
ió
n 
en
 lo
s t
ex
to
s o
ra
le
s (
en
tre
vis
ta
) q
ue
 e
sc
uc
ha
 (h
ec
ho
s, 
pe
rs
on
aje
s, 
sit
ua
cio
ne
s, 
lu
ga
re
s, 
ac
cio
ne
s) 
 y
 q
ue
 p
re
se
nt
an
 v
oc
ab
ul
ar
io
 d
e 
us
o 
fre
cu
en
te
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l 
te
xt
o 
or
al
De
du
ce
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 im
pl
íci
ta
s, 
ac
cio
ne
s 
de
 la
s p
er
so
na
s, 
an
im
ale
s, 
se
re
s d
e 
la 
na
tu
ra
le
za
 e
n 
lo
s 
te
xt
os
 o
ra
le
s (
en
tre
vis
ta
) q
ue
 e
sc
uc
ha
 a
 p
ar
tir
 d
e 
las
 in
fo
rm
ac
io
ne
s e
xp
líc
ita
s.
Ad
ec
úa
, o
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 
de
 fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
Ad
ec
úa
 su
 te
xt
o 
or
al 
a 
la 
sit
ua
ció
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s y
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
re
cu
rri
en
do
 a
 su
s s
ab
er
es
 y
 e
xp
er
ie
nc
ias
. 
Ex
pr
es
a 
or
alm
en
te
 id
ea
s y
 e
m
oc
io
ne
s e
n 
to
rn
o 
a 
un
 te
m
a,
 te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 a
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s, 
sit
ua
ció
n 
y 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o,
 y
 a
po
yá
nd
os
e 
en
 re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s.
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 
pa
ra
ve
rb
ale
s d
e 
fo
rm
a 
es
tra
té
gi
ca
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s 
pa
ra
 re
fo
rz
ar
 lo
 q
ue
 d
ice
 o
ra
lm
en
te
 c
ua
nd
o 
in
te
ra
ct
úa
 c
on
 
su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s.
In
te
ra
ct
úa
 e
str
at
ég
ica
m
en
te
 c
on
 
di
sti
nt
os
 in
te
rlo
cu
to
re
s
Pa
rti
cip
a 
en
 d
ist
in
ta
s s
itu
ac
io
ne
s c
om
un
ica
tiv
as
 se
gú
n 
las
 p
au
ta
s d
e 
su
 c
ul
tu
ra
, r
es
po
nd
e 
a 
las
 
pr
eg
un
ta
s c
on
 c
or
te
sía
 y
 p
re
gu
nt
a 
si 
es
 q
ue
 n
o 
ha
 e
nt
en
di
do
, d
e 
ac
ue
rd
o 
a 
las
 n
or
m
as
 d
e 
su
 c
ul
tu
ra
. 
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
or
al
O
pi
na
 c
om
o 
ha
bl
an
te
 y
 o
ye
nt
e 
so
br
e 
pe
rs
on
as
, p
er
so
na
je
s, 
he
ch
os
 y
 te
m
as
 d
e 
lo
s t
ex
to
s o
ra
le
s 
es
cu
ch
ad
os
; d
a 
ra
zo
ne
s a
 p
ar
tir
 d
e 
su
s s
ab
er
es
 y
 e
xp
er
ie
nc
ias
.
Le
e 
di
ve
rs
os
 ti
po
s 
de
 te
xt
os
 e
sc
rit
os
 e
n 
su
 le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 e
sc
rit
o
Id
en
tifi
ca
 in
fo
rm
ac
ió
n 
re
lac
io
na
da
 a
 su
 e
xp
er
ie
nc
ia 
de
 v
id
a 
(c
om
o 
ilu
str
ac
io
ne
s, 
tít
ul
os
, f
ra
se
s y
 
pa
lab
ra
s c
on
oc
id
as
) 
en
 d
ist
in
ta
s p
ar
te
s d
e 
lo
s t
ex
to
s d
es
cr
ip
tiv
os
 q
ue
 le
e 
de
 e
str
uc
tu
ra
 si
m
pl
e 
y 
co
rta
 
ex
te
ns
ió
n 
qu
e 
so
n 
di
fu
nd
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 
in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
De
du
ce
 q
ui
en
 e
sc
rib
ió
 e
l t
ex
to
 d
es
cr
ip
tiv
o 
de
 e
xp
os
ici
ón
 e
sp
ec
ial
iza
da
, a
 q
ui
en
 e
stá
 d
iri
gi
do
 y
 q
ue
 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o 
tie
ne
 in
te
gr
an
do
 in
fo
rm
ac
io
ne
s o
bt
en
id
as
 e
n 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
e 
 te
xt
os
 d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 e
xt
en
sió
n.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o.
O
pi
na
 so
br
e 
el
 c
on
te
ni
do
 d
e 
te
xt
os
 d
es
cr
ip
tiv
os
 d
e 
ex
po
sic
ió
n 
es
pe
cia
liz
ad
a 
a 
pa
rti
r d
e 
su
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
lo
s d
es
tin
at
ar
io
s a
 q
ui
en
es
 e
stá
n 
di
rig
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
A 
lo
 la
rg
o 
de
 e
sta
 u
ni
da
d,
 d
es
ar
ro
lla
rá
s a
pr
en
di
za
je
s e
sp
er
ad
os
 p
ar
a 
es
te
 c
icl
o 
y 
gr
ad
o 
de
 la
 E
du
ca
ció
n 
Bá
sic
a.
 E
n 
la 
sig
ui
en
te
 ta
bl
a 
se
 p
re
se
nt
a 
la 
or
ga
ni
za
ció
n 
de
 lo
s p
ro
pó
sit
os
 
de
 a
pr
en
di
za
je
 p
rio
riz
ad
os
 p
ar
a 
es
ta
 u
ni
da
d.
49
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Es
cr
ib
e 
di
ve
rs
os
 
tip
os
 d
e 
te
xt
os
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a.
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 d
es
cr
ip
tiv
o:
 e
nt
re
vis
ta
, e
xp
os
ici
ón
 e
sp
ec
ial
iza
da
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
al 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o.
 C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 d
el
 te
xt
o.
 
O
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 d
e 
fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
.
Es
cr
ib
e 
te
xt
os
 n
ar
ra
tiv
os
 (n
ot
ici
a)
 d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 e
xt
en
sió
n,
 te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 e
l 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o 
y 
el
 d
es
tin
at
ar
io
. C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 d
el
 te
xt
o.
 
Ut
iliz
a 
co
nv
en
cio
ne
s d
el
 le
ng
ua
je
 
es
cr
ito
 d
e 
fo
rm
a 
pe
rti
ne
nt
e.
Ut
iliz
a 
ad
ec
ua
da
m
en
te
 r
ec
ur
so
s o
rto
gr
áfi
co
s (
sig
no
s d
e 
in
te
rro
ga
ció
n 
y 
ad
m
ira
ció
n)
 p
ar
a 
da
rle
 
cla
rid
ad
 a
 su
 te
xt
o.
 Te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
el
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
es
cr
ito
.
Ev
alú
a 
si 
su
 te
xt
o 
se
 a
ju
sta
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o,
 c
um
pl
e 
co
n 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
ca
ra
ct
er
íst
ica
s d
el
 ti
po
 d
e 
te
xt
o 
na
rra
tiv
o:
 la
 n
ot
ici
a.
 R
ea
liz
a 
aju
ste
s t
en
ie
nd
o 
en
 c
ue
nt
a 
su
s 
pr
oc
es
os
 m
et
ac
og
ni
tiv
os
 y
 la
s i
nd
ica
cio
ne
s d
e 
su
 d
oc
en
te
.
Co
no
ci
m
ie
nt
os
Co
m
pe
te
nc
ia
s 
tr
an
sv
er
sa
le
s
Co
m
un
ic
ac
ió
n 
or
al
 y
 e
sc
rit
a 
a 
pa
rt
ir 
de
 te
xt
os
:
• 
De
sc
rip
tiv
os
: e
nt
re
vis
ta
.
• 
De
sc
rip
tiv
os
: e
xp
os
ici
ón
 e
sp
ec
ial
iza
da
• 
N
ar
ra
tiv
os
: n
ot
ici
a.
Co
n 
us
o 
de
:
• 
Co
ne
ct
or
es
• 
Si
gn
os
 d
e 
in
te
rro
ga
ció
n 
y 
ad
m
ira
ció
n.
• 
Ca
mpo
 se
m
án
tic
o 
de
 p
ala
br
as
 g
en
er
ad
or
as
.
• 
As
um
e 
un
a 
vid
a 
sa
lu
da
bl
e.
• 
Ge
sti
on
a 
su
 a
pr
en
di
za
je
 d
e 
m
an
er
a 
au
tó
no
m
a.
En
fo
qu
es
 tr
an
sv
er
sa
le
s
• 
En
fo
qu
e 
de
 te
rri
to
rio
.
• 
En
fo
qu
e 
cu
ltu
ra
.
Pr
oy
ec
to
 d
e 
ap
re
nd
iz
aj
e
Es
cr
ib
e 
lo
 a
pr
en
di
do
 a
 tr
av
és
 d
e 
un
 re
po
rte
 p
er
io
dí
sti
co
 
(n
ot
ici
a)
50
Dakumkata ipakusumat nuwa jimtun 
mijan ajamu ayamtai CEBA chichainak 
batsatu.
Wainjai wajuk waitkaniamush nagakaemawa 
Waitkaniamu. 
Anentaimsam
Wajuk batsatu tame. Wagka. Etsegkata.
• Tsuwak kuwashat utsamunum iina nugke yapajinui, 
jata iina pujutaijin minawai.
• Amina tsawantai nagkaetama nunu pachisam 
chichastajum. Amina shiig awatamchau nunu 
mamikiata nuigtu amesh dusha wajuk yapagmain 
tame.
• Chichastajum tikish nugkanum senchi utugchatnum 
pujuina dusha wajuk pujuinakua aninawa. 
tsanitaigmijai chichainakuishkan jasa antugkata.
Ausamesh waji antukume 
Jintinkagtin augkuig jasam jitusam antukta
Actividad 1
Portafolio de 
evidencias
Antes de leer
Dakumkamum diisan 
ijunjamunum augmatji
51
Ipak Suwa
Yuja yujakua jegawajui 
Waiwashi jeen, nunikag 
juwakajui, nunikmatai. 
Waiwash (Kunam) awebau 
ajanum shiig ujaka 
kampatun shaak jukitajum 
tusa dutikam jeganta diyan 
tun shaa wajau nunitai 
anumas tuu wekaewa 
eme yuashtatag jama 
tusa ashi tsupiju dutika 
chagkinum chimpia ukukiu 
dutika wakettsag diikma 
piyag ukagag aun wainkau awi tima jama tunayidau 
dutikawag jukiag minikma chagkina anagke tsujig 
shaa akakeak, aanin nai wapusae dusha shijash 
chagkinnash anai takatsua.
Dutika busakbau asa jeganak yaja jukiu dutikak 
ajanak udupek ukuak tsawak tuntui awatu tug, tug, 
tug, wapus dai tujutbaume awaju imatjutai kaiju ii 
timag nuna antugchamasha tusa ayanteagtatukama 
dupaa antimaku nunikag. Chichaidau kaijai. Dekas 
wajukeakuik aentsu waketaish amainaita tunayidau, 
kai emkau wika dekas najaneawainjash suwash 
tutai untsu wika ipakuash dakujaku utsumtai aintag 
dekas nunikmi tusan suwa wajasu nunik esagman 
tsakaja wegak nejeka wajasu nuniak, kaiju wajainipa 
ishamainai tikishmagta tau tama timishmag 
jutagchinak chickashkaju nejeka wajasu.
Duik muun 
augbatbau 
amesh atukta.
Actividad 2
Portafolio de 
evidencias
Durante la lectura
Aentsjin papi 
augbaunum 
mamikiajai
52
Ijunjamugmijai chichasta iinu pachisam.
Ame anentaibaujum chichakta nuigtu.antugkata 
tikich aidau chichainakuishkam
1. ¿Wajina pachisaya agagbaush chichawa Agagbau 
daajish wagkag agatjamuita.?
2. ¿Suwa Ipakjaish wajukau ainawa.?
3. ¿Wagkag waiwashish ukukiami.?
4. ¿Yabai nuwash Ipak Suwajai yujasua anush atsuash.?
5. ¿Waiwash ukukmash wajukauk ajami? ¿Wagka? 
iwainakmi wajuk agagbauwaita 
augmatmaush.
Kumpagmijai augmatmau pachisa chichasam 
iwainakta augmatkum.
1. ¿Aentsjish yaa ainawa. Wajintu chichainawa.?
2. ¿Waji dukita tibaunak juwakush yujasami.? ¿Wagka?
3. ¿Wajuk nagkankauwaita augmatmaush.?
Actividad 3
Portafolio de 
evidencias
Wajuk nagkama augmattaita nunu unuimagmi:
Augmatbau 
nagkamku
Utugchat 
augmatbau
Inagnaku-Wajuk 
juakuita.
Utugchat 
epegkeamu
Nagkama augmatbaunmak 
,aentsji, tsawan, tui nunikuita 
nunu agagbau atatui
Utugchat 
nagkaekimu.
53
Wajukenak yujakmag kunampe jenish jegawajami 
najaneawagtatkush nunu augmattsa dakumkata. 
Yamai nuwash Suwa ipakjai yujasua anik yujaush atsuash.
Dakumkam iwainakta.
Kunam antutsuastai tusash wajintuk busakami
.Wajupa aentsna pachisa augmatua nuna daaji dekami
a. Nai muun b. wapus nai c. Nai jimag 
Suwa
Tuntui
waiwash
Ipak
shaa
Dupaku
Chitsu agat dekami.
1. ................nam ...............wa..................pak atus awemau....................
utitajum tusa
2. ...................kuwashat yajuak ewaekau
3. Su.................kaijai kunampe jeen je............................
4. I....................................kuna.....................pe chichaman umig........................
cham ukukiu.
Ausa antukbau iwainmaktatji.
Wajuke yujasag najaneawajami nunu sapagkeata (X)
54
Agagta jimag chitsu Ipak suwajai nuigtu 
kunam pachisam
• Agagtin umiamu
• Iniibau aimkata.
¿Wajuk agagbauwe agagbau ausamag dusha.?
¿Anentaimsami waji atsumtatji agagtasaish?
¿Mamikia etegkaemi?
TAKASTIN 4: Iwainaji augmattai niime
• Atumek anentaimsajum dakumkajum etsegkatajum 
wajuk agataita
Waiwash inagmaun umigkaju asa.
Inagbau umitsuk intima yujasag.
Kaijai kajegdaiyak.
Kunamjai jiyanik
55
RENIECpa 
nisqanmanta 
internetpi 
qawaykuy
Actividad 4
Portafolio de 
evidencias
Chitsu agat dekami.
• ¿Jintinkagtin yaimpakmatai augmatbau niime 
iwajajum umittsatajum.?
• ¿Dekatkaush waji minittawa ejapenish, inagnakush?.
• ¿Yaa muunta augmattsattaji nunu mamikiatajum?
• Agamu
Agakmek aneaku ata:
• Chiju agakmek nagkamata utuim muunjai.
• Augmattsam amuakmek tak apujata.
• Augmatmau daaji aputuata
• Paan chicham agagta.
• Anentaimsam shiig agagta.
56
Anentaimsa dekatai
• Anentaimsa dekatai
Senchi chichakan.
Ikam kampujanum
pujuwaitjai, shiig kapantuitjai,
anentaijuk bukuseayai. Uchi
aidau, nuwa ejamtin
aidauk wakejus yujin ainawai.
Yaitja. (Teesh-2doGrado)
Pataka diyaji agagbau 
Dista betekash agajum augmatbau inibau.
• Nagkamkumesh betekak agajum
• Ejapenish utugchat pachismesh agajumek
• Inagnakmesh wajuk juakuita dusha augmattsaumek
• Patakam agagta niime augmatbau esemain akuig 
shiig esegam agagta. 
Iwaja pataka agamu
• Shiig iwajam agajam iwainakta.
57
• Iiniimau aikta.
1. ¿Wagka anentaimsa adaitanmash inimaush awa.?
2. ¿Wajuk dekame anentaimsaiyap dekataita tusamesh.?
3. ¿Unuimagmau iwainamu?.
4. ¿Augmau nagkamtsuk.?
5. ¿Wagka agagtatji anentaimsa adaitash.? 
Anentaimsa adaitai.
• ¿Wajuk dekame anentaimsaiyap dekataita 
tusamesh.?
• ¿Unuimagmau iwainamu?.
• ¿Augmau nagkamtsuk.?
Wisha yaitja Wajig ainja Daajush yaita
• Ijunjatajum kumpajum aidaujai dutikajum iwainaktaju 
anentaimsa adaitai najanamu.
• Ausata paan chichakam , kumpajum antugchamtais 
ataktu patakam autusta.
• Ipataa ejetinme anentaimas wajina takua tawa. 
Yaki ejeyit duka shiig anentsajum kumpamatajum, 
iwaintukta dakumkata.
• Tikish aidau ditash anentaimsa adaitain 
chichainakuig antugkata.
• Ijunjajum chichastajun tsanitaigjum aidaujai wagka 
anentaimsa adaitaish takasume. 
nawan Arturu hinallaraqmi maskachkanku. 
awan Arturu hinallaraqmi maskachkanku. 
Senchi _____________ Ikam kampujanum ___________ 
shiig kapantuitjai, __________anentaijuk ____________. 
Uchi aidau,_________________ejamtin aidauk wakejus 
______________ ainawai.
Antes de leer
Augbaunum aentsjin 
mamikiaja
Durante la lectura
Agagabau inibaun 
aimjai
58
Proyecto de 
aprendizaje
Unidad 3
Unuimagbaujun iwainajai 
Waji dutikattaji
1. Najanattaji augtai duikmuun 
agagmau.
2. Augtai agagtatji.
3. Chicham tsanishjai agatan
4. Augmattsaktajai nuigtu 
dakumkagtuktatjai.
Wajuk Umintsattaji
Ijunja aniashkuish jimag jimag 
kanaka.
Babikiattaji takastinun 
uyumatkatin.
Yaa aidauwa 
pujusagtatua 
iwainmamummash.
Papijam datsa, muun, ipamu 
batsatkamunmaya nuigtu 
jintinkagtin.
Wajuti iwainaktatji Umiktin nuigtu takastin amuka.
59
Dekapmamak 
dekamu Anentaimtugbau Unuimagjai
Atsumajai 
yainbaum
Eke 
unuimashjai
Ujaniajai 
chichakan 
mina 
chichamjui
Pachinak 
chichawai 
nuniashkush 
antawai nuigtush 
chichawai.
Chichawai 
aents 
chichamun 
antujuk nuigtu 
tikich tabaun 
antawai.
Aents chichakbau 
shiig antukta 
tabaunum 
atsumajai.
Utugchat 
dekapeajai 
antamunum.
Iyashin umuchiu 
shiig chichau 
Pachinkan 
chichamunum 
shiig chichajai, 
iyashun 
umushkan.
Pachinkan 
chichajai nuigtu 
chichakun iyashun 
umushkin chichajai.
Pachinkan 
chichamain 
dekapeasai 
nuigtu iyashun 
umushkin 
chichamain 
dekapeasai.
Agagbau 
aidaun wainjai.
Wainjai 
agagbau paan 
tabaujin nuigtu 
tumainjin esejai.
Yainkagmatai 
chicham paantu 
taun wainjai.
Chicham 
paantu taun 
wainmain 
dekapeasjai.
Aujai 
kuawashat 
chicham 
agagbaunmina 
chichamjui
Agajai paantu 
antumain 
aidaun.
Agagbau aidau 
annetai paantu 
taun wainjai 
nuigtu tabaujin 
etsegjai.
Etsegjai agagbau 
anentai paantu 
taun yainkagmatai.
Mamiksan 
agamain 
dekapeasjai.
Agajai 
kuwashat 
agatai 
aidau mina 
chichamjui
Agajai makichik 
ejesmamun, 
yantame aidaun 
diisan.
Agajai agatai 
aidaun 
antumainun
Agajai agatai 
aidaun 
yainkagmatai.
Mamiksan 
agamain 
dekapeasjai.
60
Awagki diyamu Takastin umikbau.
Apujata tsentsagbauwa juwi ame unuimagbau.
Mamikiamu
¿Wajupa unuimagja?
unuimagbau Yama unuibau Eke unuimachu
Atugjai mina tsanitaig chichakui.
Atugbaun agajai tikich aidaush 
dekatnume tusan.
Agagbau aidaun atugbaun agajai 
paantu nuigtu yupichu antumainun.
Wii anentaibaun chichajai.
Wii tabuan tajai.
Shiig chichamun atugbaun 
dewatsuk agagjai.
61
Wii unuimagbau dekapmabau Autoevaluación.
Mamikjamu
¿ Wajupa juwikja ?
Tuke Nuniktatkun Nuniachu
Unuimaku takamunum pachinka 
takajai.
Anentai apugjai shiig papi agamu ati 
tusan.
Wii umiktajai tibaunak umiajai.
Shiig aneasan Iwainmamjai papi ijunja 
takamunum.
Papi agagbaun inintsatnume tusan 
wakegajai.
Iniajai mina tsanitaig aidaun papi 
chichasa agagbaun.
 T
sa
im
e
4 Dekawagmi takat kuwashat 
takamu yuminum
62
¿Amesh aentsu imanjin ajantusa 
diyamush pegkejai tamek?
Pregunta retadora
Observamos con atención
• ¿Dakumkamu augmattsata. Wajupa 
aents ainawa. Tuwi batsatua?
• ¿Anentaimsam diista dakumkamu 
aina nunu. Wajinas chichaina 
tame? ¿Wagka nuniawastai tame?
• ¿Umiktinuk nuna dutikattjai tau 
tajai. Waji takastinuk ainta Utugka 
dekame nunim atinush. Wakagpa?
¿Cómo es nuestro ámbito?
• Agagbaunmayan chitsu nuwigtu 
chichaman ejetatjai - wa.
• Agatan nuwigtu augtan chicham 
jujai agatan.
• Waitkaniamu nuwigtu imanchau 
niniamu augmattan.
Dialoguemos
63
64
Ta
b
la
 d
e
 a
p
re
nd
iz
a
je
s
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Se
 c
om
un
ica
 
or
alm
en
te
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 o
ra
l
Re
cu
pe
ra
 in
fo
rm
ac
ió
n 
en
 lo
s t
ex
to
s o
ra
le
s (
an
áli
sis
 o
ra
l d
e 
un
a 
in
fo
gr
af
ía)
 q
ue
 e
sc
uc
ha
 (h
ec
ho
s, 
pe
rs
on
aje
s, 
sit
ua
cio
ne
s, 
lu
ga
re
s, 
ac
cio
ne
s) 
 y
 q
ue
 p
re
se
nt
an
 v
oc
ab
ul
ar
io
 d
e 
us
o 
fre
cu
en
te
 e
n 
su
 
co
nt
ex
to
 so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l 
te
xt
o 
or
al
De
du
ce
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 im
pl
íci
ta
s, 
ac
cio
ne
s 
de
 la
s p
er
so
na
s, 
an
im
ale
s, 
se
re
s d
e 
la 
na
tu
ra
le
za
 e
n 
lo
s 
te
xt
os
 o
ra
le
s (
an
áli
sis
 o
ra
l d
e 
un
a 
in
fo
gr
af
ía)
 q
ue
 e
sc
uc
ha
 a
 p
ar
tir
 d
e 
las
 in
fo
rm
ac
io
ne
s e
xp
líc
ita
s.
Ad
ec
úa
, o
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 
de
 fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
Ex
pr
es
a 
or
alm
en
te
 id
ea
s y
 e
m
oc
io
ne
s e
n 
to
rn
o 
a 
un
 te
m
a,
 te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 a
 su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s, 
sit
ua
ció
n 
y 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o,
 y
 a
po
yá
nd
os
e 
en
 re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s.
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 
pa
ra
ve
rb
ale
s d
e 
fo
rm
a 
es
tra
té
gi
ca
Ut
iliz
a 
re
cu
rs
os
 n
o 
ve
rb
ale
s y
 p
ar
av
er
ba
le
s 
pa
ra
 re
fo
rz
ar
 lo
 q
ue
 d
ice
 o
ra
lm
en
te
 c
ua
nd
o 
in
te
ra
ct
úa
 c
on
 
su
s i
nt
er
lo
cu
to
re
s.
In
te
ra
ct
úa
 e
str
at
ég
ica
m
en
te
 c
on
 
di
sti
nt
os
 in
te
rlo
cu
to
re
s
Pa
rti
cip
a 
en
 d
ist
in
ta
s s
itu
ac
io
ne
s c
om
un
ica
tiv
as
 se
gú
n 
las
 p
au
ta
s d
e 
su
 c
ul
tu
ra
, r
es
po
nd
e 
a 
las
 
pr
eg
un
ta
s c
on
 c
or
te
sía
 y
 p
re
gu
nt
a 
si 
es
 q
ue
 n
o 
ha
 e
nt
en
di
do
, d
e 
ac
ue
rd
o 
a 
las
 n
or
m
as
 d
e 
su
 c
ul
tu
ra
. 
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
or
al
O
pi
na
 c
om
o 
ha
bl
an
te
 y
 o
ye
nt
e 
so
br
e 
pe
rs
on
as
, p
er
so
na
je
s, 
he
ch
os
 y
 te
m
as
 d
e 
lo
s t
ex
to
s n
ar
ra
tiv
os
 
y 
in
str
uc
tiv
os
 so
br
e 
el
 c
ui
da
do
 d
el
 a
gu
a 
es
cu
ch
ad
os
; d
a 
ra
zo
ne
s a
 p
ar
tir
 d
e 
su
s s
ab
er
es
 p
re
vio
s y
 
ex
pe
rie
nc
ias
.
Le
e 
di
ve
rs
os
 ti
po
s 
de
 te
xt
os
 e
sc
rit
os
 e
n 
su
 le
ng
ua
 m
at
er
na
O
bt
ie
ne
 in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
 e
sc
rit
o
Id
en
tifi
ca
 in
fo
rm
ac
ió
n 
re
lac
io
na
da
 a
 su
 e
xp
er
ie
nc
ia 
de
 v
id
a 
(c
om
o 
ilu
str
ac
io
ne
s, 
tít
ul
os
, f
ra
se
s y
 
pa
lab
ra
s c
on
oc
id
as
) 
en
 d
ist
in
ta
s p
ar
te
s d
e 
lo
s t
ex
to
s n
ar
ra
tiv
os
 (c
ue
nt
o)
 q
ue
 le
e 
de
 e
str
uc
tu
ra
 si
m
pl
e 
y 
co
rta
 e
xt
en
sió
n 
qu
e 
so
n 
di
fu
nd
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
In
fie
re
 e
 in
te
rp
re
ta
 
in
fo
rm
ac
ió
n 
de
l t
ex
to
De
du
ce
 q
ui
en
 e
sc
rib
ió
 e
l t
ex
to
 n
ar
ra
tiv
o 
a 
qu
ie
n 
es
tá
 d
iri
gi
do
 y
 q
ue
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
tie
ne
 
in
te
gr
an
do
 in
fo
rm
ac
io
ne
s o
bt
en
id
as
 e
n 
di
sti
nt
as
 p
ar
te
s d
e 
 te
xt
os
 d
e 
es
tru
ct
ur
a 
sim
pl
e 
y 
de
 c
or
ta
 
ex
te
ns
ió
n.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o.
O
pi
na
 so
br
e 
el
 c
on
te
ni
do
 d
e 
te
xt
os
 n
ar
ra
tiv
os
, i
ns
tru
ct
ivo
, a
di
vin
an
za
s a
 p
ar
tir
 d
e 
su
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o 
y 
lo
s d
es
tin
at
ar
io
s a
 q
ui
en
es
 e
stá
n 
di
rig
id
os
 e
n 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
A 
lo
 la
rg
o 
de
 e
sta
 u
ni
da
d,
 d
es
ar
ro
lla
rá
s a
pr
en
di
za
je
s e
sp
er
ad
os
 p
ar
a 
es
te
 c
icl
o 
y 
gr
ad
o 
de
 la
 E
du
ca
ció
n 
Bá
sic
a.
 E
n 
la 
sig
ui
en
te
 ta
bl
a 
se
 p
re
se
nt
a 
la 
or
ga
ni
za
ció
n 
de
 lo
s p
ro
pó
sit
os
 
de
 a
pr
en
di
za
je
 p
rio
riz
ad
os
 p
ar
a 
es
ta
 u
ni
da
d.
65
Co
m
pe
te
nc
ia
s
Ca
pa
ci
da
de
s
D
es
em
pe
ño
s
Es
cr
ib
e 
di
ve
rs
os
 
tip
os
 d
e 
te
xt
os
 e
n 
su
 
le
ng
ua
 m
at
er
na
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a.
Ad
ec
úa
 e
l t
ex
to
 in
str
uc
tiv
o 
(in
str
uc
cio
ne
s) 
y 
el
 te
xt
o 
lit
er
ar
io
 (a
di
vin
an
za
) 
a 
la 
sit
ua
ció
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
al 
pr
op
ós
ito
 c
om
un
ica
tiv
o.
 C
on
sid
er
a 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
las
 c
ar
ac
te
rís
tic
as
 d
el
 te
xt
o.
 
O
rg
an
iza
 y
 d
es
ar
ro
lla
 la
s i
de
as
 d
e 
fo
rm
a 
co
he
re
nt
e 
y 
co
he
sio
na
da
.
Es
cr
ib
e 
te
xt
os
 in
str
uc
tiv
os
 (i
ns
tru
cc
io
ne
s) 
y 
lit
er
ar
io
s (
ad
ivi
na
nz
a)
 o
rg
an
iza
nd
o 
se
cu
en
cia
lm
en
te
 su
s 
id
ea
s e
m
pl
ea
nd
o 
alg
un
os
 c
on
ec
to
re
s. 
Ti
en
e 
en
 c
ue
nt
a 
la 
sit
ua
ció
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
el
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o.
 S
e 
ap
ro
xim
a 
en
 su
 e
sc
rit
o 
a 
lo
 q
ue
 tr
at
a 
de
 in
fo
rm
ar
 o
 c
om
un
ica
r c
on
 su
 te
xt
o 
a 
lo
s 
le
ct
or
es
 d
e 
su
 c
on
te
xt
o 
so
cio
cu
ltu
ra
l.
Ut
iliz
a 
co
nv
en
cio
ne
s d
el
 le
ng
ua
je
 
es
cr
ito
 d
e 
fo
rm
a 
pe
rti
ne
nt
e.
Ut
iliz
a 
ad
ec
ua
da
m
en
te
 r
ec
ur
so
s o
rto
gr
áfi
co
s p
ar
a 
da
rle
 c
lar
id
ad
 a
 su
 te
xt
o.
 Te
ni
en
do
 e
n 
cu
en
ta
 la
 
sit
ua
ció
n 
co
m
un
ica
tiv
a 
y 
el
 p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o.
Re
fle
xio
na
 y
 e
va
lú
a 
la 
fo
rm
a,
 e
l 
co
nt
en
id
o 
y 
co
nt
ex
to
 d
el
 te
xt
o 
es
cr
ito.
Ev
alú
a 
si 
su
 te
xt
o 
se
 a
ju
sta
 a
 la
 si
tu
ac
ió
n 
co
m
un
ica
tiv
a,
 a
l p
ro
pó
sit
o 
co
m
un
ica
tiv
o,
 c
um
pl
e 
co
n 
la 
es
tru
ct
ur
a 
y 
ca
ra
ct
er
íst
ica
s d
el
 ti
po
 d
e 
te
xt
o 
in
str
uc
tiv
o 
(in
str
uc
cio
ne
s) 
y 
lit
er
ar
io
 (a
di
vin
an
za
). 
Re
ali
za
 
aju
ste
s t
en
ie
nd
o 
en
 c
ue
nt
a 
las
 in
di
ca
cio
ne
s d
e 
su
 d
oc
en
te
.
Co
no
ci
m
ie
nt
os
Co
m
pe
te
nc
ia
s 
tr
an
sv
er
sa
le
s
Co
m
un
ic
ac
ió
n 
or
al
 y
 e
sc
rit
a 
a 
pa
rt
ir 
de
 te
xt
os
:
• 
Di
sc
on
tin
uo
s: 
in
fo
gr
af
ía.
• 
N
ar
ra
tiv
os
: c
ue
nt
o.
• 
In
str
uc
tiv
os
: i
ns
tru
cc
io
ne
s.
• 
Lit
er
ar
io
s:a
di
vin
an
za
s.
Co
n 
us
o 
de
:
• 
Si
gn
os
 d
e 
in
te
rro
ga
ció
n 
y 
ad
m
ira
ció
n.
• 
Ca
m
po
 se
m
án
tic
o 
de
 p
ala
br
as
 g
en
er
ad
or
as
.
• 
Co
no
cim
ie
nt
o 
de
 la
 C
ul
tu
ra
.
• 
As
um
e 
un
a 
vid
a 
sa
lu
da
bl
e.
• 
Ge
sti
on
a 
su
 a
pr
en
di
za
je
 d
e 
m
an
er
a 
au
tó
no
m
a.
En
fo
qu
es
 tr
an
sv
er
sa
le
s
• 
En
fo
qu
e 
Am
bi
en
te
.
• 
En
fo
qu
e 
sa
lu
d. Pr
oy
ec
to
 d
e 
ap
re
nd
iz
aj
e
Es
cr
ib
e 
ad
ivi
na
nz
as
 so
br
e 
lo
 a
pr
en
di
do
.
66
Chichamjumka pujuk pachisa 
chichasagmi
Dakumkamu diisam augmattsata. 
Waji dakumkamunmash wainjume
• ¿Wajukenawa.? ¿ Wagka.?
• ¿Amesh wajuk anentaime dakumkamu diyakmesh.? 
¿Wagka.?
Actividad 1
Portafolio de 
evidencias
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
67
Agagbau diistajum.
Diyaji agagbau aidau.
Chichainaji iina Tsanitaijijai
• ¿Agagbaunmash waji augji.?
• ¿Wajina awemae tawa.? ¿ Wagka.?
• ¿Imankaik chichaman ujajata dusha.?
Ijumdaegag dita antukbauji chichainawai.
Makichik etejag etsejui tsanitaijin emtin. 
Augdaibaunum
Antes de leer
Dakumkamu diis 
ijunjamunum 
augmatui.
Etsa antuke untsumainaun 
abogado wakae ijunbau 
atatui tabaun.
Ujajime ashii muun aidautigmin 
abogado awetugne chicham 
ujanitain wakattajai agkan 
chichamjumka pujutan 
pachisan ijunjatasan tusa. 
Pamuk tawai.
Anemtikajigme muuntug 
aidauwa yamai aga 
ipanbau nuigtu jega ijuntai 
iwagbau atatui. Batsatkamu 
pamukji tawai.
Adeagta: 
Ajandaisa ninismi chichainamunum
Ajantusa dismi tsawanchakam
Antugkami iina tsanitaiji chichakui
Paan chicham jiki chichakmi.
68
Iik etegnaijaji ujaniktasan.
Jintinkagtin ujapawai chichamjumka agkan pujutan. 
Augdaisa nagkanbaunum 
Chichaji chicham ujaniamu antukbau
Agaji chicham ujaniamu shiig awatamkamu.
Tsanitaijijai ujaninawai diita antukbaujin. 
Chicham etsegbau
Actividad 2
Portafolio de 
evidencias
69
Chicham agagmau diisam ausata.
Chicham ausa Iinimau aimkata
¿Wajina pachisag agagtin tame.?
¿Wajuk dekame.?
¿Yaa aidaun agatjae.?
¿Wagka ausattame.?
¿Wajukeamunma atsumnawa.?
Chichamjumka pujuk pachisa augji
Pataka diiyaji ii chichamunum 
pachinkamu.
Augnaibau Ehe Atsa
Kumpag aidau chichainakui antugkamkag
Dakamsan antinkui chichakmakag
Chicham ujaniamu etejamun paan 
chichakmakag
Antes de leer
Dakumkamu diis 
ijunjamunum
Unuimamu
Tikish pujut
Chichame
Agamu
Pujut
Tikishdau
70
Chichamjumat:
Chichamjumatash dekamek Waji aidau dekame chichamjumatash
Durante la lectura
Aentsjin papi 
augbaunum 
mamikiajai 
Ausata diipasam, patakam augkum jikam ausata
Duik muun 
augbatbau amesh 
atukta.
 Ujaniamu 1 
Uchi papijam aidau.
Abogado yacha chichamjumka pujutan yachan 
ipamjai ujapakti agkan chichamjunta pujutan tusan 
achutin 9 sampitin juju mijantin etsa tegai tattawai 
ijuntainum.
Nunu tsawanta dui kaunawagmi megkaekashmi 
takuktajum, umutai abogado ujapaktatanu 
ajamsami.
Ayamtai pamukji.
 Ujaniamu 
Uchi aishmag nuwaush papijam Tutinumia.
Abogado ujapakme agkan chichamjumka pujutan.
Aents muun, uchi, nuwa, tikisnumia akush ajantusa 
eme anentsa antugdaimainai tujame.
Papijam
71
Pataka agagmau ausa iniimau aikta.
• ¿Wajina pachisaya augmatua.?
• ¿Wagka agkantaikme.?
• ¿Wajinma uchish muunjaish betekaita.?
Agagmaunum egakta chicham 
patapataka agagmau.
Apakta pataka agagmau dekamu.
Ujaniamu 1 Ujaniamu 2
Ujaniamu Ujaniamu 1 Ujaniamu 2
Abogado yacha ipajai.
Uchi nuwigtu muun agkan chijamjumata nuna.
Achutin megkaetsuk kaunami.
Aents, nuwa uchi, muuntush akushkam iman 
ainaji.
72
Wajinma yapajinua ujaniamu 1 
ujaniamu 2.
Ujaniamu Ujaniamu 1 Ujaniamu 2
Yana agatjae
Wajuti atatua
Tuwi atatua
Wajina ujapawa
Ya ainau agaje
Wajina pachisaya ujapawa.
Kuitamanka pujutan. 
Manika depekmabaun.
Agkan chichaka pujutan pachis.
Nugka ayamjutan.
73
¿Tujai maak juwame.? ¿Wagka.?
Ujaniamunum agaju 
pataka etsejui.
Aikum nunu kugminujai 
apatkam diista nuniakum 
ujakta wajuk takasume.
Antugkata jintinkagtin 
esemain akuig esegati.
Ujaniamunum tsawantan 
patapataka agawai.
74
Batsatkamunmak chicham 
ujaniamuk inatai aents emtika 
ujawai umintsati tusa.
Waji yapajimainaitme ujaniamunmash. 
Despues de leer
Ausamun papijamin
aidaun ujajai
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
75
Aminash ujaniamush imankaik. Wagka.
Apa, dukuchum, muun yacha, iniasta chichamjumka 
agkam pujamu.
• Yaa jintiuwaita chichaka agkan pujutnash.
• Yaa aidauwa chichakash agkantash pujumainaita 
tawa. Wagka.
• Kumpagmijai augmattsata.
Kumpagmijai ujanikta jeemin ujapakaja nunu.
Agkan chichaka pujamu.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
76
• Agagmau ausata 
Antes de leer
¿Imaraq tiqsichasqa 
qamkunapaq? 
¿maypiraq 
tarichuawan hatun 
rantinata?
Aentsuk, uchi nuwa, aishmag, muun nuwa, 
aishmag, muuntuch ainakush waitkamaitsui agkan 
waitkascham batsamainai, pamuk adaimamunmash 
ditash adaikamu amainai. 
Daa aidau ausata.
Agagta tesakmaunum.
abogado muun

Otros materiales