Logo Studenta

LEMONNIER_ANTROPOLOGIA_DE_LA_TECNOLOGIQA

¡Este material tiene más páginas!

Vista previa del material en texto

���������	
���	
��	�����
������	��	��	�������������������	
���	
��	�����
������	��	��	�������������������	
���	
��	�����
������	��	��	�������������������	
���	
��	�����
������	��	��	����������				
				
��
��
��	��	����������	�	�����
��������
��
��	��	����������	�	�����
��������
��
��	��	����������	�	�����
��������
��
��	��	����������	�	�����
������				
				
���������	�����	�����	�����	������������������������������������	
	
	
��������	 ���	 ��	 ��� ��
�����	 ��	 ��� ������!	 ��� ��
����"���	 ��
���#	 �
��
�	 ��	
��� ��
�����#	$�"%���"��	��	�"� "���#	��!	&&!	���	��'��#	�"� "���#	�(()!	� �
!	��	�*)+!	
����
��",��	����-�	���
���	
	
	
�����.$������	
	
	 ��	 �����
������	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���#	 �	 ��	 ���
�"�	 ��	 ��	 �
��
��	
�����"��	��	
�	�����/��	���"��	�	����,�"��#	
��	 �0�	 
��	 �"��"
�"��	 �
�%�!	 ��	 ���
�	 ��	
�����	 �'��	������������	�1�	��	�"��
����	
�2��	 ���1�#	 �
����	 ������	 ��
��	 3�(456	
�������,	 7
�	 ���
���	 ��	 �
������	 �����	
�1�	 ���
����#	 ��	 ���	 �
����	 ���1	
"�%��
�����	 �
�����	 �
��
�	 ����#	 ���	 ����	
������#	��������#	����"�#	���"���#	�	�����#	
���1�	 �
��
��������	 ������"�����!	 8"	 �����	
����
����	 �
�����������	 9���
�����9	
����'��	 ��	 �� �	 ���������	 ���"��":����#	
�
���	��	
����",	�'%"�	7
�	���	���"����	�1�	
���
��;��	7
�	"�%��
���'��	 �����"�����	
	
�����	 �';����	 ����	 ��	 
���
���	 ��	 ���	
�������	 ��	 �
����":�;�	 ���"��!	 <
":1�	
��
��	 
���,	 7
�	 �
	 ���������",�	 ���	 ��	
�
�"�"���������	 �����	 
���	 ���:��	 �	 ��	
�����
������	 ��	 ���
�"�	 ��	 ��	 ����
���	
������,�"��!	����	����	��	 �	�"��	��	����!	
	 ��	����	

���	��	�
������	
��
����	

��	 ���"�"�",�	 
��%"�"����	 ��	 ����������=	

��	�1�	���������	���1	����	�1�	��������!	
��	 ����������	�'����	 ����	 ���	��
�����	���	
������	��	 ��	 ���",�	 ��'��	 ��	�����"�#	 ���	
����	 ��������	 ��	 ���":#	 
������	 '������#	 �	
��'�"���	;
�'�	;���!	
	 ���	�����������	��	���	�,��	�����	�	
���"��	 
�����	 
��	 ���	 ���"������	 
���	
���
��	 ��'��	 �
	 ��'"����	 ���"��!	 ����	 ��	
���,����#	���	����	
���	��	��7
�,����	�	��	
 "����"����	 ���'"-�#	 ���	 �����������	 ���	 *
����	���	�"���#	���	
�� "'"�"����	���"�����#	
�	 ���	 �"������	 ��	 "�������'"�*	
���
��"����	���"����	��	��	�"����!	����	
��	��2��,	���>�"�	3�(&)��?6#	���	�����������	
���	 ��	 9�/
���",�	 �����"��	 ��	 ��	 ���"%"���	
�
��
���9!	 ����	 ��	 �"����",�	 ���"��	 ��	 ��	
���",�	 ������,�"��	 *����	 ��#	 
��	 7
-	 �	
�,��	 
��	 ���"����	 ����	 
��	 
��	
����������	
���"�
���	�	��	����*	����	%�:	��	
���"��	��	�
����	
��	���	�����
,�����!	���	
�����
,�����	 ����	 %�:	 ����
���	 
���
����	
�����	 �����	 @�
1�	 ��	 ��	 �����/��	 ���"��	 ��	

��	 9�����",�9	 ������,�"��A=	 �	 @��	 7
-	
���"��	 
��	 ����������#	 �
��7
"��	
����������#	��	
��	
���
��",�	���"��A	�����	
��'�����	 ���	 ���	 
�"�����	 �
���"����	 7
�	
���	 �����
,�����	 ��'�����	 ����
���	 ������	
��	 ��	 ���",�	 ������	 ��	 ��	 �����"�!	 �����	
�
���"����	 "����������	 �������	 
��	 7
-#	 �"	
�����	 ���	 �����	 �����	 ���	 "�
����#	 ���	
���"������	 ���
���	 �"�����	 ������	
������,�"���	�	��� �:��	�����A=	 @ ����	7
-	

���	 �����	 �����"����	 ������,�"���	
"���
���	 ���	 �	 ���	 �����������"����	 ��	 ���	
�"������	������,�"���	�	 ���	���"������A=	 @�	
�,��	���	���
��"'���	�����	�����"����	���	
�����	 �����"����	 ���"����A	 ����������#	 
��	
�����
������	 ��	 ��	 ����������	 ��'�#	 �1�	
���1	 ��	 
��%���	 "�%�����"��	 ��	 ���	
�����������	�	���%"�	����	
�	���
�������	
���	���
�"�	��	���	�������	��	���	�����������	
��	 ���	 ���"������#	 ���'"-�	 ������	 ���	 ��	
�����",�	 �����	 ���	 �"������	 ������,�"���	 �	
�����	���,�����	���"����!	
	 ���	�

����#	���	�����
,�����	�	���	
��7
�,�����	 ��	 ������	 ���
�"����	 ��	
�
��
��	 �����"��#	 �	 ���	 �"������	
������,�"���#	 �
�����	 �2��!	 ���	 �
����	
���1�	 ������	 ��	 ����������#	 ���	 �	 �"�	 ���	
��"7
����	 ���������!	 �
��7
"��	 ����������	
����"�"����	 ����"���	 
�	 ��7
���	 ��	 ���	
�"
��	 ��	 �����	 ���
���	 �#	 �
�	
����
���������#	��	��	�����	�	��
��"���	��	
���	 �������	 ���
���#	 �����	 �	 ����2�	 ��	
������#	 �	 ���1�!	 ����
�"%�	 �������	 
���	
����	�����"
�"����	��	7
-	�
����	�
����	
��	 
�����	 
��	 
����#	 �	 �
����	 ��	
������
��	 
��	 ����#	 �	 ��	 ��	 ��:�	 ��	 
�	
;�'���#	 ���
������	 ���	 ������	 ���	 �"��
�#	
��
��	 �	 �"�
���!	 	 ���
���	 ���
������	
�
�����������	 ��	 �����
������	 ����,�"��	
 ��	 �"��	 
���
�"���	 
��	 ���
�"�	
���
����"%��	 �"�
�"����	 ��	 ��	
���
��"%"���	��	���	 �����"�����	��	
"����	
%���
�	 ���	 ��	 �����!	 ����������#	 �
���#	 ��	
�����
������	 �"���	 
�	 
���������	 "����-�	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 2 
 
��	��	�
��
��	�����"��#	�	���
���	���
�"����	
 ��	��������	
��	����"���":��",�	��	��:��	
���%��	 �����	 ��
�����	 
���"�
�����	 ��	 ��	
�
��
��	 �����"��	 �	 "�
��������	 ������	
���"����!	���	��	�������#	�����	��'����	7
�	
���	 "����"������	 �	 ���	 ������"����	 ��	
��������	��	�����	7
�	��	�����	��	��������#	
��	���"��	��	 ��
�#	 �	 ��	�17
"��	��	 %�
��	
�"����	����	7
�	%��	���	��	
���
��"%"���	���	
���'�;�!	 ���	 ��7
�,�����	 ��	 ���"����	
�"���	 ��	 
1�"���	 
���	 �����"'"�	 �	 ����":��	
���	 �������"����	 ��	 �
� ��	 �"
��	 ��	
����������#	 �	 ���
���	 "�%���"�������	 ��	
�������	 ��	 �����"����	 �����	 ��1�"�"�	 ���	
�����	��
�����	��	 ��	���"����	7
�	
���
;�	
�	
�,	���	����������!	���	��	���0�	��	0��"��	
�
��/"���",�	 �
���	 �	 
��	 ������	 ��	 ��	
"�������",�!	 ���	 ���
������	 ���	 �
�	
'
����	 �
����	 ���	 "����������	 ���	
���
������	 �"����������	 
���	 ���"�	 ����	
��'��	��	�����	��	�
�	��������	�	 ���	 ������	
��	 �
�	 %��";��#	 
���	 �����	 ���"�������"��	
�
����	��	�	���	�"��2��	�	���	�������"����	
��	��	�"����	�
����	��	���	
"��	7
�	�"���	
����#	 ��
��"�������	 ����	 ����%����	 �	
�
���"����	 �����
��,�"���	 ���
����	
�������"�����#	 
��	 �;��
��#	 ��	 
����	
����"��#	 ��	 �����",�	 ��'��*�
;��#	 �	
���1�!	
	 ����	��	"����-�	��	���	�����
,�����	�	
���	 ��7
�,�����	 ���	 
���"����	 ��	 ���	
�"������	 ������,�"���#	 ���	 �����
�"����	 �	
���	 7
�	 ������	 ������������	 ���	
���"�
�"�������!	 	 �0�	 ���	 ���	 ��"7
����	
���������#	 ���	 ����������	 �����	 ��	 �"����	
�
� �	7
�	���"�#	����	%������	�1�	�����!	
B	 ���	 
����	 �����
,�����	 ����,�"���	7
�	
���1�	 "����������	 ���	 ��	 �
��
��	 �����"��	

�
�������	 ���1�	 ���"���� ��	 ���	 �������	
��	 
���
���	 
�����"��	 �	 ��	 �����	
"����"��������	 �
������	 ��	 ��	
�����":��",�	���	���'�;�!	
	 ��	 ��	 �������	 ��	 ���	 �����#	 ���	
�"������	 ������,�"���	 ���	 ���
�"���	
���������	����	�����"��"����	���1�"���	�"�	
����"�����	 ���	 ��
�����	 ���"����	 ��	 ��	
�
��
��	 �����"��!	 B	 ��	 
����	 �����	 �����	
���	 �/
�������	 ���	 ��
�����	 ���"����#	 ���	
�"������	 ������,�"���	 ���	 ���
�"���	 �	
��
��"����	��'��	��	�����	��	���	����������	
�#	
���#	�
	�������",��	��	�����	
���'���#	�	
�
	 �"����",�	 "�������"����!	 ��	 ���",�	
��'��	 ��	 �����"�	 ��	 ���"	 �"��
��	 ��;���	
��
���!	
	 ����	 
��	 ������	 ���"��	��	 ��	 �
��
��	
�����"��	 ��'����	 ������	 ���	 �����������	 ��	
�
�	 ��
�����	 �1�	 ���"���#	 ��	 ���"�#	 ���	 ��	
����	 ��	 7
�	 ���	 �� ��	 �	 
�����	 
���	
�"����	 ���",�	 ��'��	 ��	 �
���	�����"��!	 ��	
����"���#	 ��	 �����	 ��	 
�	 
���	 
��������#	 ��	
�����	 ��	 
��	 
������	 ��	 
�;�#	 �	 ��	
�������",�	��	 
�	 ���:�#	 ��	 ���	��	�
� �	
"�
������"�	
���	����� ��	����#	
�������	��	
��
"�	�
��
�	���	����#	�	��:��	����
���	3��	
�����	 ��	 ��	���"��	7
�	��	 ���	 "���
"���	
���	 
��"'���	 
������	 �1�"���	 ��	 ��	
�������",�6!	 ����	 �0�	 ��	 ��%����	 �	 �
�%�	
��	�"����	��	���	���
�"��	7
�	��	�"����	��	
�
����	 �"�����	 �"����",�	 ���"��	 ��	 ��	
�
��
��	�����"��	 "������	 ��	���",�	���"��	��	
���	 �����������	 ��'��	 ��	 �
���	 �����"��#	
����	 �"	 ��
��	 �
���	 
'"���	 ����"��	 �
�	
9���	 ��� �"7
��	 �
	 ���
�9	 39���	 �-��"���	
���	�
��
�96	��	�(45!	
	 ��	���	��'�������	����������	�,��	
��	���	��
�����	"�������"������	"����"����	

	�'%"��	��	��	�
��
��	�����"��	 3�����	����	
���"���	��	%���"�����#	���"%��	�������"%��#	
�������6!	 �/"����	 ��
�����	 "�������"�������1�	 �
�"���	 �	 �"�',�"���	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���	 7
�	 "�%��
����	 �����"����	
��'"����"��	 ��	 �-��"���#	 ���"����	 ���"���#	
�����"����	�	���1�#	7
�	��	���1�	�"������	
�"�
�������	 
��	 ��	 �
��",�#	 �"��	 7
�	 ���	
���
�������	 "���������	 ���	 �"�����	
�"�',�"��	�����!	.�'�������	����
'�"�	7
�	
���
���	 ��	 �����	 ������	 ������,�"���	 7
�	
���1�	 �"����������	 "�%��
������	 ��	
���"����	 ��'��	 ��	�
���	�����"��	 ���'"-�	
���	"��"�������	�';��"%��	��	�"��"�"�����	�#	
����	 �����#	 

����	 ���	 ��������	
9���'����9!	 �7
�����	 ��
�����	 �1�	 �
�"���	
��'��	 ���	 �����������	 ��	 �,��	 9�������9	
���"���#	�"��	�	���%-�	��	��1�"�"�	�"���,�"���	
�	 �"���,�"���	 ��	 ���	 �����"����	 �����	
���������	 ��	 
�	 �"�����	 ������,�"��#	 �
�	
�����������"����#	 �	 �
�	 ��
��������"����	
���"����	�	�"%����	�1�	���1	���	����	1�'"��	
��	���	���"����	��'��	��	�
���	�����"��!	
	 ����	 �	 
���	 ��	 ���	 ��
��
���	 7
�	
�"�
��#	 ������-	 ��	 ���������	 ��	 7
�	 ����	
�7
�	 �	������	���������	
�
�"�"����!	 ��"����	 ���"��	 ��	 7
-	 ���1�	
 �� ��	���	�����������#	�	���"���	�
�	������	
'1�"���#	 
���"�
��������	 �,��	 ���	
�����������	 ���	 �"������!	 �
���	 �
�"���	
�"�����	�
���"����	7
�	

����	���	���������	
�	 
��	 �����
������	 ��	 ��	 �
��
��	�����"��!	
����	 ���	 
��
,�"��#	 ��%"��	 �	 �������	 ���	
���
������	 
�
����	 �����	 ����������	 �	
�����
������#	 ���	 ����	 "����"�#	 �	 ���"���	

��	 �
��/"���",�	 ���
��������"�#	 
��	 ��	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 3 
 
��
�"��	 �����"�������!	 ��	 ��
��
��	 )	 ���1	
���"����	 �	 
��'�����	 �������,�"���	 ��	
���"�"�",�#	 �'���%��",�#	 �����"
�",�#	
�������"
�",�	 �	 ��1�"�"�	 ��	 9���
���"��	
�
����"������9#	 7
�	 ���	 ���	 �����	 '1�"���	
��	 
��	 �����
������	 ��	 ���	 �"������	
�-��"���!	����	��	�/"���	�"��0�	1���	��	��	
���������	 �	 ��	 ��7
�������	 7
�	 

����	
�
��"����	�"�	���
����"����#	�������	7
�	
���"�"�	 7
-	 ����"�"���	 ��	 �
�����	 �
�%��	
�����#	 �	 �,��	 ����":����	 
���	 ����	
���
����"����	 
���
��"%��!	 ����	 ����#	 ��	
�"�";�	 �	 ����"*C�
� ��#	 ��;��	 �����"��	
����	 
�	 
�� "����"����#	 �
���	 �-�����	 �	
�
��/"���"����	 ���	 �
�����������	 
���	

��	�����
������	��	���	�"������	�
��
�����!	
��	 ��	 ��
��
��	 4#	 ����"����	 ��	 ���
����:�	
��'"����"�	 	 ��	 ���	 ���,�����	 ������,�"���#	

�����	 ����	 ����	 ���
�"��	 ��	 �
��
��	
�����"��	 ��	 ���	 ��"'
�	 ����	 ��	 ���	 �"�����	
�����	��	��

�	�
�%�	C
"���	�	��	 "����"�	��	
��	�%"��",�	�������!	
	 �	 
���"�	 ��	 ����#	 "������	 ��	 ��	
��
��
��	+	�������	�"����	�/
�"���",�	��	���	
�"��������	 ������	 ��	 �����"����	
������,�"���!	��	�
�����������	����	�"�����	
��	 ������	 ���	 
��
"��	 ��������#	 �
����	
�/��"�����	 ��	 ����	 ��	 �1�	 �������#	 ���1	
����"�"�����	 �	 ������"����	 
��	 
��	 ����	
����"���	 ��	 ��������	 ���"����!	 ���	 ��	 ��	
�����",�	 7
�	 ���	 
��	 ���"����	 
���	 
���	
����
��	��	%��	��	�����	�	���� ��!	3B�	�����	
�	 �����	 ��������	 ��	 ���",�	 ������,�"��	
9��
��������",�	 ���"��9#	 
�	 �����
��	 7
�	
���"�"�-	 �1�	 
���"�������	 ��������	 ��	 ��	
��
��
��	+6!	
	 ���'"-�	 ��	 ��	 ��
��
��	 +	 ��%"��	
���
���	 �������	 �����,�"���	 �	
��7
���,�"���#	
���	�	7
�	���1�	"����������	
�"��"
�������	 ���	 ��
�����	 ���"����"���#	 �	
"�������"������#	��	��	�
��
��	�����"��#	
���	
����������	�
	
�"�"���	
���	��	���
�"�	��	���	
�"������	 ������,�"���!	 ���	 ���
������	 ��	
���	�
�	 ���"�������"��#	 �	 ��	 ��	 ��
��
��	 5	
�
�"���	�"�����	�"����"����	��	"�%���"���",�	
�
�
���#	
�����	�����	����	����	�;��
��#	
�	 �/ ����	 7
�	 ���	 �����	 ��7
���,�"���	 �	
������1�"���	 �/"�������	 ��'��	 ��	 �
��
��	
�����"��	����	�
;����	�	9�
�%��9	
���
����	
3��	����
�����	
��	����"*C�
� ��	�
������	
�2��	���1�6�	 �,��	 ��	��	 ���	 "����"�"�����	
���	 9�����"����9	 ��'"����"��	 ��	 ��	 �
��
��	
�����"��#	�	�,���	���1�	�"�
����	������	��	
���	 �"������	 �
��
�����!	 ��	 �����	 �-��"���#	
���"��	�	�
��",�	���	��%"�����!	
	
	
��	����	B	��	���	<$�	.�	$�	���������C��	.�	
��8	8�8����8	�������C���8	
	
	 ��	 �
	 �����
��	 ��	 ���	 �-��"���	 ���	
�
��
�#	 ��
��	 ���"�",	 
��	 �-��"��	 ����	
9
��	���",�	7
�	��	�����"%�	�	����"�"����	 3�	
��	 ����	 ��	 ��	 �"�������	 ��	 
��	 ���",�	
�1�"��#	���"�"���	�	�"�',�"��6	����"��	
��	��	
�����	����	�"����	���1�"��#	���"��	�	���"��*
7
��"��	!!!	�	!!!	
�����
"��	���	����	����	��	
%"���9	3�(45	D�(E(��F+G6!	9���",�9	��	���"���	
�7
�	 �	 ��%"�"�����	 ���
������	
"�����"������	 �	 ��	 �����"��	 �"��0�	
��������"�	 
���"�
���!	 9����"�"����9	
�"��"�"��	 7
�	 �����	 ��%"�"�����	 ���	
 ��������	 ���	 
�����	 �	 9�
����"���9	 ��	
������	 �"%����	 
��	 ��	�����!	 8�	 �"�
�	7
�	
���	 �-��"���	 ���	 ���,�����	 ���"����#	 ���	
�
����	

����	%��"��	��	
��	�
��
��	�	����!	
9�����"%�9	�"��"�"��	7
�	��	���
�����	�����"��	
�'���"��	 �	 ���%-�	 ��	 ��	 ���",�	 ������,�"��	
��	
��	7
�	��	����'�	'
������!	 3.�'"��	�	
7
�	 ��	 %"��	 �"��"�	 �
�����	 7
�	 ���	
���
������	 �	 %����	 �"�"����	 ��	 ��	 7
�	 ���	
���"�"
���#	 7
":1�	 ��	�1�	 �
��
"���	 ���"�	
7
�	 9�����"%�9	 �"��"�"��	 ���������	 7
�	 ��	
�����	 '
���	 ���0�	 ���
�����	 ���"��6!	 .�'�	
����������	 7
�	 ��	 ��������"�	 ��	 ��
��	 ��	
�
���	 ���"��	 ��	 �"��"�"��	 7
�	 ���	
�����"�����	 ���"�"����	 �	 �1�"���	 �	 ���	
������	 ����	 �/��
"���	 ���	 ���"�"�	
������,�"��!	����	��%����	��	�
���",�	��	���	
�"�
����#	 ���	 �
����	 ���0������	'
����#	�	
���1�	 ����:����	 �#	 �������	 ��	 ��	 �
���	
���"��!	 B�	 �������	 ��	 ����	 �"�"�
����	
�
�"�"����	 7
�	 
���	 ���	 �������	
9������,�"��9	
��	���",�	�����"��	"�%��
����	
��	 �����	 ���
��	 "����%���",�	 ���"��	 7
�	
���%�	 �	 
��	 �����������",�	 ����	 ��	 ��	
�����"�#	��	�-��"���	��	���	�����	�"�����"���	
���
����	���	�
���	���"��!	
	 B�	
��
����	7
�	����	�-��"��	�"���	
�"���	���
�������	�����"�������	
	
	
�6	 �����"�	*��	�����"��#	"���
�����	
��	 
��
"�	 �
��
�#	 ��'��	 ��	 �
��	
���0�	 
��	 �-��"��	 3
��	 �;!#	 ���"���#	
��
�#	 "����#	'������#	��
�"�"�6!	
	
)6	 �������	 *���	 �
��:��	 7
�	
�
�%��	 �';����	 �	 �����������	 ��	
�����"�!	
	
46	 �';����#	7
�	
��	��	���0�	���	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 4 
 
��������	����������#	 �����"�����#	
�	 ���"��	 ��	 ���'�;�!	 �����	 ���	
9�����9	 7
�	 ��	 
���	 
���	 ���
��	
��'��	 ��	 �����"��	 
�	 ����"���#	 
�	
���� �#	 
�	 ���"���	 �	 %�
��#	�	
��	
���
��	���"�"�"��!	.�'�	�������	7
�	
9���"��	��	���'�;�9	"���
��	��	�,��	
�����	 7
�	 

����	 ���	 ������"���	
��	 ��	 ����=	 
��	 �1'�"��	 ��	 �����	

�	���"�	��	���'�;�	����	��	��	
�	
�"����!	
	
+6	 C�����#	7
�	�
�%��	���	�';����	
"�%��
������	 ��	 
��	 ���",�	
������,�"��!	 �����	 ������	 ���1�	
�����":����	 ��	 ���
���"��	 ���	
�
����#	 
���	 
��
,�"���	 ������"���#	

����	 '"��	 ���	 �
'�"%"�"���	 ��	
9�
'*�
����"����9	 �	 ��������	 ��	
9�
����"����9	�	�
���	��	9
�������	
������,�"���9!	��	��������	 �'���-	
��	 9���
���"��	 �
����"������9#	 �"�	
�"��
��	 ��������"�	 �	 
�	 �"%��	
���"�
���	��	�����"
�",�!	
	
56	 D�����"�"����	 ��
����"��#	 7
�	

���	 ���	 �/
������	 �	 ��	 
��	 ���	
�������#	 �	 ��	 �
��	 

���	 ���	
�����"����	 �	 "������"����!	 ����	
�����"�"����	������,�"��	��
����"��	
���1	 �������	 ��	 9��'��*�,��9#	 �	
 �'"�"�����	 ���
����!	 ��	
�����"�"�����	 ��
����"��	 ��	 ��	
���
�����	 �"���	 ��	 �����	 ���	
��"'"�"�����	 
���"'"���	 �	 ���	
�����"����#	 �� ��	 ��	 
�	 �"%��	
"��"%"�
��	�	���"��#	���	7
�	 ��	����	
�����	 �	 ��	 ���",�	 ������,�"��!	
.����"��	 �	 �����	 
��"'"�"�����	 �	
�����"����	 ��
��������"����	
���"����!	 ���
���	 �;��
���	 ��	
��
��������"����	 ���"����	 7
�	 ���	
�����	 �	 
��	 ����������	 �	 �	 
��	
���",�	 ������,�"��	 ����	 3�6	 ��	
�����",�	 ��	 
���	 �	 ��	 
���	 �"�����	
�����"����	 �"�
��"'���=	 3'6	 ��	
�����",�	 ��	 
���	 �	 ��	 
���	 �"�����	
���"��	 ��	 ���",�	 ��'��	 ��	 �����"�	
������
"���	
��%"������	 3
�	 ����	 �	
���� �#	 
�	 �
��#	 
�	 �������"������6=	
3�6	 ��	 �����",�	 ��	 
�������	
������,�"���	3��	���"�#	���;
����	��	
���"����	 �	 �
�	 �������	 ��'��	 ��	
�����"�6#	 �	 ���	 ���
������	 ��	 ����	
�������	 3
��	 �;!#	 
��	 ���"��	
���"��#	 
�	 ����#��	 
����	
���"���������	 ��:���6=	 �	 3�6	 ��	
�����",�	 ��	 �,��	 ��	 ���",�	 ��	 ��	
�"���	 �	 ��	 ���	 �;��
����	 3
��	
�����
�",�	7
�	��	��	���	��	��	�
;��	
���	 ������	 ��2�#	 �	 ��	 ���	 ��'��	
���	 ����	������	
���	���	 
�����6!	
	
	
	 ��	 �
������	 ��������	 '��%������	
��'��	 
�	 
���	 ��	 �����	 ���
�������	
�"������	 ���"'�#	 
���	 �	 7
�	 �����	 ���1�	
��������	���	�1�	�������	���	��������!	
	 ��"����#	 ��	 ��	 ��'�	 ��%"���	 ��	
�����"�	 ��	 ��	 �"���!	 ���	 �
�	 
��
"��	
��
��"�"�"�����	 �#	 
��	 �

����#	 �������	
�������	 �	 �
�����	 ��	 
�	 ��'"����	 ����#	
���	 �����"����	 

����	 ������"���	
���"�������	 ��	 ����
���	 ������,�"��	 ��	

���	������!	����	
�	�����"��	

���	�/"��"�	
��	 ��	 ��'"����	 ��	 
��	 ���"����	 �	 �0�	
���������	 �"�	 ���	 
����!	 ����	 �"��"�"��	
7
�	��'����	���
�"��	��	�����"�"����	7
�	
�"���	 ��	 �����	 ��	 �
	 
��
"�	 ��'"����	
���
���	 *��	 
���"�
���#	 ���	 ����"�"���"����	
"�
���"���	 �	 �/
���"���	 7
�	 �
�"���	 �	 ���	
�����"����	7
�	�"����	�"�
��"'���!	�7
�	���	
�������	 �
��/"�����	 ��	 ����:,�	 ��	 ��	
"�%���"���",�	�����
��,�"��	��1�"��!	.�'����	
�������	 7
�	 ��������
"�	 ��	 ����"�"���",�	 ��	
���	�����"����	 ��	 
��	 �����	 	 ��	 ���1	�1�	
���1	 ���	 �������	 ��	 ���	 ��7
�,�����#	 ��	
�����	��	�"�����	�����/���!	
	 ���	 ����������	 ��'��	 ���	 �������	
��	 ��	 7
�	 ���	 *�,��	 
��	 
����	 ��	 ��	
����������!	 ����	 ��	 ����	����	 ��	 ���
�"��	
��	 ����������	 ��	 ������	 ���"�����	 �	 ���	
����������#	�	�,��	�	 ���	����������!	����	��	
�������	��	�����	���
�"��	 ��	�"��	 �� ��	
��	��7
�,�����#	����	��	�1�"�	��	��������!	
����	 ��	 ������	 "����������#	 �
�	 
�	
�� "����"����#	 ����"*C�
� ��	 3�(+4�+4��6#	
7
"��	
�"����	�"�"�",	�
�����	�����",�	�	��	
�
�"�"���	��	�"���	�	���	����������	�����	�"�	
����"�����	���	������	7
�	���	��%"����!	
	 �/"���	 
��	 ����	��	 ��	 �����
������	
7
�	 �����	 ���	 ���	 ������#	 
���	 ���1	
"���������	 
�"��"
�������	 ���	 ���	 ������	
"����"��������	 �"��"�"���"%��	 �����	 ����	
�7
�����	 ���	 �
���"���#	 ��	 ���:����#	 ��	
������	 ���� ����	 3�����	 �(+�=	 ������*
C�"�
��	 �(EE=	 �����H���	 �(?&=	 I��� �"�	
�(E)=	 ��� ��
�	�(E&6#	�	 ���	 ��	'0�7
���	
��	 
�"%�������	 �����	 ��	 
���
���"%�	 ��	 ��	
��������	 
����	 3�"'�*�"'�������	 �(E)6!	
J����	 �
�	 ���"���������#	 ���	 ���
�"����	
 ��	�%"����	���0������	��	���
�"�	��	 ���	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 5 
 
������#	 �"�
�������	 
��7
�	 ����	 �
�	
�"���"���	 ��	 �����"'"�#	 8"�	 ��'����#	 �/"����	
� ���	 �
�%��	 
��"'"�"�����	 
���	 �����"'"�	
���	������#	 ���	 �
����	 ����:��	 ���"�����	��	
%"���	 �	 ��1�"�"�	 ��	 ���

�������	 ��	
"�1�����	 �"�
�"�"�����!	 .�	 ����	 ����#	 ��	
���
�"�	 ���������	 ��	 ���	 ������	
������,�"���	 ��	 �	 ���%���"��	 ��	 
��	
����"���#	 �	 �
	 �
�"���",�	 ��	 �,��	 
��	
�
���",�	 ��	 �"��
�	 3�'��	 �(&+=	 K�"�	 �(&?=	
K�"�	�	8�'��"��	�(&?=	�������	�(5?#	�(&�6!	
	 ���	 ��
��������"����	 ���"����	 ��	 ��	
����������	���	��	�����	�	���%-�	���	�
��	���	
���,�����	���"����	"���
���	�	 ���	�"������	
������,�"���!	 L
���	 ���	 ���	 �����"��"����	
���"���	 
����������	 
��	 ��	 �
���	�����"��	
�"�
��"'��	 �	 
��	 ���"����	 ����#	 ���	
��
��������"����	 ���"����	 ��	 ��	 ����������#	
���'"-�#	 ���	 ���
����'���	 ��	 ����	 �	
�����������	���	�"������	������,�"���!	
	 M�'��	 3�(EE�4)6	 ":�	 
��	
�'���%��",�	 �
���������#	 ��	 �
��	 ��	 �
�	
"�
�������	 
���	 �
�����	 
��
,�"��#	
�������"����	 �	 ��	 ���
����:�	 ��"
���"��	 ��	
�
��7
"��	 �-��"���	 9��	 �
��
��	 �����"��	 !!!	
���"�"
�	 ��	 �	 �'����	 "�������'"�	 ��	
�������#	 �����"�	 �	 "�������",�	 ��	 ��	
�'���",�	 
����	7
�	 ��	 
����!9	 �������	
����	
��	����	 ��	�"��"��",�	�����	�����"�	�	
�������=	 �"�	 ��'����#	 ��	 �����	 �"%"���"�	
�����	 ��
�����	 ���"���	 �	 ��
�����	
"�������"������	 ��	 ��	 �
��
��	 �����"��	 ��	
��
�"��	 
���	 �
�����	 ����	 �	 �"���"�	 ��	
�/
�����!	��������-	�	����	

���	�1�	�����#	
���	��'�	�������	7
�	�"	
��
,�"��	�7
�	��	
��	"����"�"���	�,���	��	���'�	��	9�
��",�9	�	
���"��:�	 ��	 9���"��9	 3��'"��	 �	 7
�	 

���	
���������	 7
�	��	 ���"��	 �"���	
��	 �
��",�6=	
�1�	 '"��#	 ��	 "�%���"���	 �,��#	 �	 ��	 7
-	
���"��#	 ��'��	 �
��"����	 ���"���	 �	
�
��"����	 "�������"������	 ���1�	
"���������"������	 ��	 �
��7
"��	 ����������!	
8�������	7
�	���	�
��"����	"�������"������	

����	 ���	 �������	 �����	 ������	 ���"���	
������	��	
�	�"�����	������,�"��	�	��	�,��	
��	���	���	��������	������	9���"����"���9	7
�	
�"����	
���	�	�"��
��	���",�	���"��	��'��	��	
�����"�!	
	 ��	�"�
"����	

���	��	��	����	
����	
��	 ���
����:�	�������,�"���	 ��	�
�	�"���"�	
���"�"�	 �	 ���"�"���	 
��	 �-��"��	 
���"�
���!	
���	 �;��
��#	 ��	 
������",�	 ��	 
�����	 ��	

��	���"����	����	��	�
�%�	C
"���	��	
��	
�-��"��!	 ������
"�	 
��	 �����	 
���	 
�������	

��	 
����	��	�
�%�	C
"���	��	 ���	������	
���"*���-��"���	 ���'"-�	 ��	 
��	 �-��"��#	

��	
����	��	��	
�"����!	J
��"�	
�	
����	��	
��	
"��#	�	���
�"�"�	��	�
���	��	��	'���	���	
����	 ���	 ��	 
��
"�	
"�#	 ���,�#	 �	 ��	 

���#	
���'"-�	 ���	 ���"����	 ������,�"���	 7
�	
������	���	��������	9�-��"���9#	�	����	
��	

���	���	 �"�����	 ����	
��	0�"��	 �-��"��!	
8�����"����	 ��	 �"%��	 �
��
"���	 ��	
�����"
�",�	
��������	����	
�	
��'����#	
�	 
��	 7
�	 ��	 "�%���"�����	 
��	 -�	 �	 ����	
�"���N�	��'�	��2����	��'��	
��	'���	����	
��	 ����#	 ���"�"����	 ��'��	 
��	
���"�"���",�	7
�	��	�;
���	�	�
�	
��'�����	
��	"�%���"���",�	��
����"���!	
	 ��	 0��"��	 �����	 ��'��	 ���	
�����������	 7
�	 ��	 �
������	 ������	 ��	
�����",�	���	�
�	��
�����	�"����1�"���!	
	 J���	 �"��
�	 7
�	 ���	 �����
,�����	
�����:����	 �	 �'���	 ��'��	 ���	 �"������	
������,�"���	 ���	 �"���	 ����	 ��	 7
�	
 �'���	��'��	 ���	�"������	��	
���������	�		
���	 �"������	 ����,�"���=	 ����	 ��#	 ����	
�����	 ��'"����"������	 ���"�"�����	 ��	 
�	
�"�����	���"��	�����!	����	���	��	
��"�",�	��	
��
��	 3�(+E�)(6#	 
��	 �;��
��#	 �	 �1�	
���"���������	 ��	 �-%"*8���
��	 3�(E?���6�	
9!!!�0�	 ���	 �-��"���	 �1�	 �"�
���	 ��	
�
��7
"��	 ���"����	 ���	 �
������	 ������	
�"����1�"���!9	 ����	 ��	 �/
���",�	 9�"�����	
�-��"��9	 ���'"-�	 ��	 �
�	 ���0�	 �����	 ���	
"����"����	 7
�	 ������	 ���	 ����������#	 
��	
�;��
��#	 ��	 ��	 �
�"���",�	 ��	 "�%���"���",�	
�
����"����	 �	 
��'�����	 "��
���"����	
�
�����	 ��	 8��
���	 C
����	 �
��"��!	
���'"-�	 ��	 
����	 ����
���������	 
��	 ���	
 "����"������	��	��	����������#	�"�
"����	���	
���'�;��	 ���	 ����
����"��	 K�������	 C"���	
3�(??#	�(E&#	�(&F6!	
	 ���	 �"������	 ������,�"���	 

����	
���	 �"��
�"���	 ��	 ����	 �"%����	 �"��������!	
��"����#	 
������	 �"��
�"�	 �,��	 ���	 �"���	
���
�������	���"������	���"'�	 "�������0��	

���	���	�����	
���	������	
��	����������!	
.�	 ����	����#	 ������	 �	 �����"�"����	 ���	
���
�����	 �	 ��	 �%��
�",�	 ���"��	 ��	 ���	
�����"����	 7
�	 ��	 ���1�	 ���'�;����=	 
�	
���'"�	 ��	 ���	 �����"�����	 
�
�������	
"�%��
���	 
�	 ���'"�	 ��	 ��	 �����"�"����	
������,�"��	 �	 ���	 ������=	 ���	 ������	 ���1�	
�"����	 ��������������	 ���
�����	 �	 ��	
�"�1�"��	��	���	����������	�	���	���'"��	��	
���	�����"����#	�	���	�"�
"����!	8"	
��	��	���	
���
�������	���'"�#	��	 ��	�������	��	���	
�����	 ���	����	 �
����	 �����1�	7
�	���'"��	
���'"-�!	
	 8��
���#	 �"	 � ���	 ����"�������	
�����	���	�����������	��	
��	���"����	����#	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 6 
 

���	 �����������	 �1�"������	 7
�	 ��	
�������	 ��	 �����	 ���1�	 "���������"������!	
����	 
��	 ����	 
��	 �-��"��	 ���	 
�"�":�	
���0������	 ����	 �����"��	 
�"���	 ���	
���
������	 ��	 �����	 �-��"���!	 ���	
 �����"�����	 ���	 ���	 ���
������	 ��	 �����	
�-��"���!	 ���	 �����"�����	 7
�	 ���	 ��	
���
�����	��	���	���"%"�����	��	���	�1'�"���	
��	�����	���	
�����	
��	��	���
"�����	
���	
������	��'���#	;
���	���	�����	���
�������	
3���%��#	����#	
"��
��6#	7
�	���	��	���
�����	
��	 �����	 �����������!	 ���	 �����������	 ��	

��	 ���"����	 ���'"-�	 

����	 �����	
�����"������	 ��'"��	 �	 7
�	 ���
�����	 ���	
�"����	 �������#	 ���	 �"����	 �
�����#	 ���	
�"����	 ����������#	 ���	�"���������"����#	
���	 �"����	 ���
���"��	 ��	 ������#	 �	 ���	
�"����	
�������	������,�"���!	��	 �� �	��	
���
���"�	�����	���	�������	��	
��	���"����	
����	 �1�	 �	 �����	 ���	 �"����	
��
��������"����	 ���"����	��	 ���	����
����	
������,�"���	 ��	 
�	 �����	 "�
�������	 ���	
��
����	�"��-�"��	��	���	�����������	��	
��	
���"����!	
	 ��	 ��	 ���'�;�	 ��	 ��7
�,�����	 �	
���,�����	 ����
'�"�	 �
1���	 ��	 ���	
�����������	 ���1�	 �����"������	 �	 �
1���	
�����	 �-��"���#	 �	 �,��	 3������"��	 �(&46!	
���
�"��	 ���	 �����	 ��	 
��	 ���"����	 ��	
�
�%�	 C
"���#	 
��	 �;��
��#	 �����"��	
�/��"���	 �	 ���
����	 �"��������	 ������	 ��	
�����	 *���	 �����	 ��	 ���	�
;����#	 ���	 �����	
��	���	 ��'���#	���	�����	�������"����#	���	
���
�"��	 ��	 ���	 ������#	 ���	 �����	 ��	 ���	
 
�����#	 ���	 ����"�����#	 ���	 '�2��	
������
"���	 
���	 ���"������	 ���	
��7
��"�"�����	 ��	 ���	 ��"�"����	 
��"�"����#	
���	 ���������#	 ���	 � �:��	 ��	 ��������	 ��	
���	 ��"�"����#	 �	 ��	 ����	 ���	 ���,����!	 ����	
���'"-�	��	�������"�	���
�"��	���	�����"����	
�����	 ���	
������	�	�
���	��	�"�����	 �"
��	
��	 �����	 �	 ������	 ��	 
�����#	 7
�	

����	
���
���"�	 ���	 �"����	 �����"����	 �	 ���	
�"����	 �-��"���	 ��	 ������
��",�	
38�����'���	 �(&F6!	 ��	 �"���	 �"��
�#	 
��	
�

����#	 ���	 ������	 ��	 

����	 ���	
���
�"����	 �"�	 �����	 ��	 �
����	 ��	
 ���"�
��
��#	�	���	�"�
"����!	.�	
���#	����	
���	 
���1	 ����	 ������	 �
����	 ��	 7
-	
����	 
��"'"�"�����	 ��	 ��	 ��������	 ��	
�
��
��	�����"��	��	�
��7
"��	 ���"����	���	
���
�"����	 �,��	 
���	 
����	 ����������#	 �#	
���#	���
�"����	����������	��	�,��	
�	�"
�!	
	���'"-�	 ��'����	 �����	 �
����	 7
�	 ��	
����������	��	 ���	�"������	������,�"���	��	
��	 
��	 ��
��",�	 ��	 �"��
�	 
���"��=	 ���%�	
�����	 �"��
�	 �����"'"�	 �
��
"��������	 
�	
�"�����	 ������,�"��	 ����	 �����"'"�	 
�	
�"�����	��	
���������	�	�
��7
"��	����	1���	
��
��"��":���	��	��	�����
������!	
	 ��	 ������	 �"%��	 ��	 �"��
�",�	 ��	 ��	
�����",�	 �����	 ���	 �����������	 �	 �����	
���,�����	 ���"����!	 ����	 �"%��	 ��	 ���1	
���"�������	 "���
"��	 ��	 ���	 
��%"��!	 �7
�	
���	 "����������	 ��	 �,��	 ���	 �"������	
������,�"���	 ���1�	 "���������	 ��	 ���	
�"������	 �1�	 �������	 7
�	 ��������	
���"������!	 ��	 �7
�	 �����	 ���"�"���	 ���	
�����	���������	��	
��	�����
������	��	���	
�"������	������,�"���!	
	 ����	 �	 7
�	 ����
���������	 ��	
�
�"����	 
��	 "����"����	 �	 ������"����	 ��	
���
�"�	 ��	 �
���"����	 
���"�
�����	 ��	 ���	
���"������	 "��
���"����#	 ��	 �
��/"���",�	
�"��-�"��	 �	 ���	 �����������	 ����	 %�:	 ��	

����	 
���	 ��	 ���
�"�	 ��	 ���	 ���	 ��������	
���"������	9
�"�"�"%��9	�	
��*"��
���"����#	�	
7
���	 ����	 
��	 �����	 ��	 %��	 �����	�1�	
7
�	 
��	 �����������	 ������������!	 ��	
���'�;�	 
"�����	 ��	 �����	 �����	 �
�	 �� �	
��	K�������	C"���!	�
���	��	���
�"��	��'��	
��	 "����"����	 ��"���	 3�(&F6	 �	 ��	 ��%��
�",�	
������,�"��	 ���	 �����"�"����	 3�(??6#	 �	 
�	
�/
����	 ��	 ��	 ����������	 ��	 ��	 �����
��"�	
���	 "����	�	
���"�	��	��	����	���"�	3�(EF6#	
C"���	 ���������,	 �
"�����������	 ��	
�����
��	��	�"������	 ������,�"���	��	�1�	
��	 �"�	 
1�"���	 ��	 �
	 J"���"��	 ���	
��� �"7
��	3�(E&6#	7
�	��"�,	�	
���	��	�
��	
����"'",	7
"���	��	���	�"��"�
�%�	��
��
���!	
	 C"���	 
�,	 ���	 �����
���	 ��	
9�� �����"�9	 �	 9���
��"'"�"���9	 
���	
�/
�"���	 ���	 �����������"����	 ��	 ���	
�"������	 ������,�"���	 ��	 ��	 �"����#	 �	 ��	
���	�"������	������,�"���	��	��	���"��	7
�	
���1�	 �����"������	 ���	 �����	 9�"������9	
37
�	 -�	 �����"�,	 9����,�"��9#	 9;
���"��9#	
9�"�����"��96!	 ����	 C"���#	 ��	 "����"�	 ��	 ��	
����������	 ���	 ��	 "����"�	 ���	
����'���"�"����	 �	 �%��
�",�	 ��	 �"������	
������,�"���	 �
���"%��#	 �����	 ��	 ������"��	
 ����	��	
�������!	�����'�	7
�	
��	�-��"��	
����	 �	 
�	 ���;
���	 ��	 �-��"���	 *��	
�����
��"�	 ���	 "����#	 
��	 �;��
��*	 ��	
���������,	 ����	 7
�	 �����:,	 
�	 �"%��	 7
�	
���	 9�� ������9	 ���	 ��	 ������	 ���	 ����#	 ���	
��"'"�"�����#	 �	 ��	 
���
��"%"���	 ��	 �����	
�����������	 �����"������!	 ���#	 ��	 ��	 �"���	
�"��"�� �	��	�
�%�	
����	��	��	�17
"��	��	
%�
��#	 7
�	 �����",#	 �����	 �����#	 ��	
��"'"�"���	��	'��'���	��
�	��	���	�"���#	
���%,	 ��	 ����������	 ��	 ��	 �/�����",�	 ��	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 7 
 
���',�#	��	�
��#	�	�
	%�:#	���%,	�	
��	�
�%�	
�����	 ��	 �����
��"�	 ���	 "����!	 ��	
������
��",�	��	'�����	�	������	�	
���"�	���	
 "����#	 �	 ���	 ��;����	 ��	 ��	 ������
��",�	
���1�"��#	 �
����	 �
���	 
��"'���#	 ��	 �
��	
�������"����,	 ��	 ����������	 ��	 ��	 �17
"��	
��	 %�
��#	 �	 ���	 �"�
"����!	 ����	 �����	 ��	
�����:��	 
�	 �"%��	 ��	 ���'�;�	 
���;�	 �"����	
7
�	 ���	 ����%"���	 �"�����	 �
�����	 ��	
'������!	�1�	���"'�	��	��	���
���"�#	��	��7
�	
���"�",	 ��	 
���
��",�	 ��	 �1�	 "����	 ��	
�
��"�",�#	
���	��	�����������",�	���	 "����	
��	 �
��"�",�	 �
�	 �����	 ����	 �E&4*&+	
�
����	 ����	 ���������,	 ��	 

����;�#	 
��	
�-��"��	���"����	��	�
��	��	��7
�	
����	���	
������'
�":���	 �1
"�������!	 ��	 ���'�;�	 ��	
����	���'"-�	 ":�	
��"'��	��	��������",�	��	
��	'�;�	��	
���",�#	�"��2����	
��	
�����	�	
%�
��!	 C"���	 ���'"-�	 
������,	 
�	
"����������	 ��7
���	 ��	 ��	 �������	 �����	
 "���	 �	 ��;��	 ��	 ��	 �"���	 �"��"�� �#	 ��	
��"�"���"�	��	
��	�-��"��	�
������	��	��	��	
����	
��	
�	�"��
�#	�����	��	���	�
�����	�	
�
	%��#	 ����	7
�	�"��������	��	�����:,	
�	
�7
"�"'�"�!	�0�	�"���	7
�	���	�/
�"����	
��	
7
-	
�	�"�����	��	��	�7
"�"'�"�	��	�
�%�	�	
��	 �"���	 ��"�	 
��	 9�1�	 �7
"�"'����9!	 ��	
�
��/"���",�	 ��	 C"���	 ��	 �-��"���	 ��	
�
�����	 ��	 '������	 ��	 �"�	 ��'����	 �
�	
����;����	 �	 ��	 ���	 ��	 9�
����"����	
������-�"���9#	�	��	�
��	��������-	�1�	�����!	
	 ��	��1�"�"�	��	C"���	��	���	�����"����	
�"�1�"���	 �����	 �"������	 ������,�"���	 �	
�����	 �"������	 ��	 �1�	 �	 �����	 "��
"�"%�!	
�������#	 
��	 �;��
��#	 �
	 ��1�"�"�	 ��	 ��	
7
�	 -�	 ����,	 9�"������	 '��7
�����9!	 O�	
�������	 7
�	 �����	 ��	 �"���	 P��	 ����	 ��	
�������#	 ���	 ��%��
�"����	 ������,�"���	 ��	
�
��
�	 ���"������	 ��	 ��	 �
���"��	 
���	 �	
���	�����	�1�	�	�����	���
��������!	�����	
���	 �����	 �"������	 ������,�"���	 
������	
 �'��	�������	�	
�	����#	��	
�	�"��
�	�	��	
����!	����	��	�"����	
���	��	 "�
��"�	C����*
������#	 �	 ��	 ���	 ��	 ���	 ��	 ��"
��	 �	
����
����"�#	 ��	 ��-�"��	 
�������'"��#	 �	
��	 ��	 �
���	 "��1�"��	 �������	 �	 � "��!	
.�������
���������#	 C"���	 �	 ���������	
��2�����	 �����	 '��7
���#	 ��	 ���	 �	
�/
�"����#	 �/��
��	 
���	 ���"�	 7
�	 ���	
��:����	 �"����	 ����	 7
�	 %��	 ���	 �����	
���
�������	 ��	 ���	 �"������	 ���"��	 �	
����,�"��!	 ����	 ��	 �������	 ��������	 ��	
����	�����"����!	
	 B	 ����	 �"�
��",�	 
�����	 ���	 �
�	
�������	�
����	
��	�"��	��	���'�;�	��	�����	
 "����"������!	 ���� ��	 3�(?(#	 �(EF6#	 
��	
�;��
��#	 ���"'
��	 ��	 
���������	
��������"����	 ��	 ��	 ����������	 � "��	
�������	 ��	 ��	 ����������	 ���	
�����"����	
�"�����"��#	 ��	 '
������"�#	 �
����"�	 ��	
��
"���"���#	 �	 ��	 �"����"����	 ��	 ��	 ���"�
�	
� "��!	����	�����H	3�(E56#	
��	����	����#	�	
� "��	 ��	 ����,	 
�	 ��
��"�
	 ��	 "�%���",�!	
����#	@�
1���	���	���	
���"���	�������	��	��	
'
������"�#	 
��	 �;��
��#	 ��'��	 ��	
�����������",�	��	
�	�"�����	 ������,�"��A	
@�
1���	 ���	 ���	 �������	 ������	 ��	 ���	
"���
���"�A	 ����	 �"
�	 ��	 �
���"����	 ��	 ���	
���
���"���	 
��	 ���	 "����"������=	 �	 ���	
��7
�,�����	 �	 ���,�����	 �	 "����"������	
7
"����	 ��	 ������	 �����	 �
���"����	 ��	
�
��/"������	 ��;��	 �	 �����	 
��'�����	
��������	 ���	 
�	 ��
�����	�1�	 �"�"����	 ��	
�����������!	 ��	 %�:	 ��	 ���������	 �
���"�	
7
�	 ��	 "��������	 �"���	 ����	 7
�	 %��	 ���	 ��	
�%��
�",�	 �������	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���#	 ��	 �����
������	 ��'����	 ���	
��
�:	 ��	 ��2����	 �������������	 ���	
��
��������"����	 ���"����	 ��	 ���	
�����������#	��	�
��	�	�
	%�:	
�����	���%��	�	
���
������	��	�"����	 "����-�	
���	��	���
�"�	
�����	 ��	 ��	 ���"����	
�� "��,�"��	 ����	 ��	
���	9�������		�"%"�":��"����9#	
���	��	 �'���	
���	���'"�	������,�"��	��	�
��������
"��	
���"������	"��
���"����#	����	%������!	
	 ��	 �
��#	 ���	 �����������	 ���	
���,�����	 ���"����=	 ���1�	 ���

�����	 ��	
�"���	���������	'1�"���	�����"������	��	
�	
�����	 �"��-�"��	
���	 ���	�����	 �	 �	�����	
���,�����	���"����!	Q�����	� ���	�,��	��	
�����
������	 ��	 �� �	 �	 �������	 ���	 ��	
����������!	
	
	
����P��������8	 ���������C���8	 ���8���8	 �	 ��	
�������C��	
	
	 �
�"��������#	 �����	 ��	 �"�	 ���	
0��"��	 �"���	 �	 ��	 8��
���	 C
����	�
��"��#	
�
������	 �������	 �����
,�����	 ���������	
����'��	 �
�	 "����������	 ��	 ��	 7
�	
��������	 ���#	 �	 �0�	 
�����	 ���#	 �������	
9�
��
��	�����"��9!	K���#	I���'��#	J�����#	�	
�
� ��	�����	������������	�"���	��	�';����	
�	 ��;����	 ��	 �����	 ������	 
1�"���	 ��	
"�������	 ��	 ��	 8�"� ���"��	 ����"�
�"��#	
K
���
	 ��	 ����"���	 �� ������#	 R"���	
�
��
�	 ��	 ���
���	 J"�����#	 ���'���	
�
��
�	��	J��%���#	����"���	�
��
�	��	
���
���	 J"�����#	 �"��*�"%���	 �
��
�	 ��	
�/����#	 �
��
�	 ��	 ��� ��
�����	 ��	
���'�"���#	 �
��
�	 �
�	 Q��>��>
���#	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 8 
 
�
�-�	��	�SJ����#	�	���1�!	�����	�';����	
�	"�������	���	�������	'"��	
�����%����	��	
"�������",�!	 ����	 �0�	 ��	 ��	 �"��	 
��	
�7
�2�	
���",�	��	��	7
�	��	�����"��	
���	
���%��	�	��'�	
�	���
�"�	�����
��,�"��	��	��	
�
��
��	�����"��!	$��	���"	�
���	���������1	
��	 
�	 �
���	 �	 ��	 "�������	 ��	 �
������	
�������	 �����������	 ��	 7
�	 ��	 ��7
��"��	
���	 ��������
"�	 ���
���"��	 �
����"������#	
7
�	 ���	 ���	 �����	 '1�"���	 ��	 �
��7
"��	
�
��/"���",�	 ���"��	 �	 ���	 �"������	
������,�"���!	 ����	 ������
���"�#	 ��	
���
����",�	 ��	 ���
���"��	 �
����"������#	
7
�	��	 ��	�����������	'1�"��	
���	 ��
����	
���	 �"������"��	 �	 ���	 �/
�"�����#	 ��	 �0�	
�����	
��"'��!	
	 $��	 "����"�	���	 "����-�	������"����	
��	���	���,�����	��	��	�
��
��	�����"��	�0�	
�"���	 7
�	 ���	 ����"��!	 <
":1�	 ���-	
���"�������	 �����"������	 �	 �
������	
����
�"����	 �"��������	 ��	 ��	 �"���"�	 3��	
�
��	 ��	 ����"������	��'��	 �	 %��"���	��	���	
���
�"���6	�	��	����������	3��	�
��	��	����"��	
����	
�	��
���	�
�	���0�	
���	"��������	
�	 ���
�"����	 ���"��6	 3%��	 ���'"-�	 8"��
�	
�(&F6!	����1�#	
�	"����-�	��	��	 "����"�	��	
��	�"���"�#	�	��	�����	�����"%�	��	"����-�	��	��	
 "����"�	 ��	 ��	 ����������#	 
������":�	 ��	
�"�
��",�	 ����������	 ��	 ��	 ���������!	 K!	
��������	 3�(&46	 ���,	 ��	 "�����	 ��	 7
�	 ���	
���,�����	 
��	 ��	 ���0�	 
������	 �����	
�"��
�	������������	����������	��	��	���
�	
�	 �����
���1������	 �	 ���	 �
����#	 
���	
�
���	�������	����	����������	�
�%������#	
�"	 �"7
"���	
���	��������	��	
��%�!	��	�����	
�-��"���#	 
����"���	 7
�	 ��	 �����"���	 ��	
�����"'"�	 �	 ;
����	 ��	 �����	 ���
���	
����������	 ���	 
����	 ��	 ��	 
����
�",�	 ���	
���,����	 ��	 ��	 7
�	 ��'����	 ���	 �
	 ���'�;�	
��	 ���
�#	 
���	 
��	 ��	 ���0�	���

-�	��	
�������������#	 
�������	 �����	 
���"���	
������	��	7
-	 ����	���	�����!	
	 ��	7
�	 �����'�	��	 ���	�
����#	�	��	
���	 "�������	 
���
�"���	 ��	 ���	 ����	 ��	
��������",�	 ��	 ����������	 ��	 ��	 ���������#	
����	�����	 ��'��	 ��	�����"��	 ���'�;���	
��	
���	 ����������	 �	 ��'��	 ������#	 
���	 ��	
 �'���	 ���	 �����"�"����	 "�%��
�����	 ��	 ��	

��	 ��	 ����	 ����������#	 �	 �
�����	 ���	
���"����	 ������,�"���	 ��	 ���	 �
����	 �
����	

�����!	 ����
�"%�	 ���	 
����
���	 �
������	
���0������	
�	�����	���-�"��!	����	�	7
�	
���	 %"����	��	

����	 ���"�����	��	 �����/��	
���"��	 �	 ��	 �����"�"����	 �1�"��	 ��	 ���	
�������#	 
������	 ������	 �1�"������	 
��	
"�������",�	 ���"	 ���
����	 ��'��	 ��	 ���",�	
���"��	��'��	��	�����"��=	
���	����	��7
"���#	
����	 ���"��#	 7
�	 ��	 �����	 7
�	 ���	 ��	
�"����",�	���	�����"����	��	�,��	�����"'"�	
��	 ���",�	 ��'��	 ��	 �����"�	 3��
������:�	
�(&46!	
	 ����	�	�����	
��'�����#	���	�
����	
�#	 
��	 %�:	 �1�#	 ���	 "�������	 �� ��	 
��	
�7
�����	 ���
�"����	 7
"����	 ���%����	 ��	
�������	��	 ���	������"����	�	����	�
����#	
����"����	��	7
�	���1	
���	�"��
��	��	0�"��	
���"����	 ��	 �"������	 ������,�"���	 ��	
���"������	�	�"%"�":��"����	 ��	�/�"����!	��	
�
�����	 �����	 �/�����	 ��	 ����	 "������	
�����-�	 ��	 "�������",�	 �����	 ����"�'���#	
���	 �
����	 ��������1�	 ���
����"����!	
����	��'��	���	��7
�,�����#	
��	��	���0�	
������	��������
"�	�,��	�
����	 �� ��	�	

�����	 ���	����������	�	
���"�	��	�
	�����#	
������	 �"�1�"���#	 
�������	 ��	 ��������	 �	
���
��"�",�	 ���"��*7
��"��	 38H�����	
�(E56!	�������	"���
�"%�	�/
��"������	���	
���
���	��	�
�	
�������	��	���
����
��	�	

���	 3�����	 �(E4=	 �!	 ��������	 �(E&6!	
���'"-�	 
��������	 �����	 
��	 "���	 ��	 ���	
�����"����	 �"��-�"���	 �����	 ���������	 ��	
�"�����	 ���;
����	 ��	 ����������	 ��	 
��	
���"����	 ����!	 ������"����	 ��	 ���	 ������	
��	 ���	����������	�	 ���	������	�	�����"����#	
��������	 �0�	 ������	 ��	 1�'"��	 ��	 ���	
��
��������"����	 ���"����	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���!	����	����#	�	���"	����#	��	����	
��
����	7
���	
��	 ����!	
	 ������ ������	 �����"�����#	 �����	

��	 
���
���"%�	 �
����,�"��#	 �	 ��	
'0�7
���	 ��	 ����������#	 ��	 ��	 ���
�"�	
�����,�"��	��	��	%���"�����#	
�	"����-�	7
�	
������":�	 ��	�
��/"���",�	���"����"��	��	���	
����������#	 �����	 ����	 ���
�"��	 ���"����"���	
��	���1�"��	��	��7
�������#	�	 ���	���
�"��	
�����,�"���	 ���
����"%��	 ����"�����	 �	
���"�"�	 ���"����"�������	 9�
��
���9!	 �"������	
��	 ���
�"�	 ��	 ��	 �"���"'
�",�	 ��	 ������	
�
��
�����	 ��	 ��	 �1�	 ���'�����	 ��	 ���	
�
��/"���"����	 �����,�"���	 ��1�"���	 �	 ��	
�
��
��	�����"��#	 ���%�	 �	 ��������"����	 7
�#	
�����	 
�	 

���	 ��	 %"���	 �����,�"��#	 ���	
�/������������	 �"���"���	 ��	 "����
�����#	

��	 �"�"�
����	 7
�	 �
���	 ��	 ��	 ������	
�����1�"��	��	 ���	1����	�
��
�����	 "���
"���	

	 ��	 �"��"�"����"�	 ����	 �	 �"��"����	 ������	
������,�"���	 "���
"���	 ��	 ��	 
���
���",�	
3%��	.�"%��	�	������	�(5E	
���	
�	�;��
��6!	
	 ��������-	 �	 ��	 ���������	 ��	 ��	
%���"�����	�1�	��������#	�
����	����"����	
�"	 �"�����	 ������	 ������,�"���	 �
��"����	
����	���'����!	���	��	�������#	��������	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 9 
 
��	 �����	 7
�	 ����	 �
��/"���",�	
���0������	 ���1	 '�����	 ��	 
��	
���
���"%�	 "�������"����	 *��	�������",�	�	
�����	 ��	 ���	 ����������	 3"���
�����	 ���	
%���"���6	 �/ "'��	 %��"��"����	 ���"����"���	
7
�	 "�������	 �	 �7
�����	 7
"����	 �"���	 �	
���	 ����������	 ��'��	 �"����	 ��
����	 ��	 ��	
"����"���	 ���"��	 ��	 ���	 "��"%"�
��	 7
�	 ���	
%"����	�	���	
���!	9���"��9#	���	��	���1�"��	�	
%���"�����#	 ���1	 �����"��"��	 �	 ������	 7
�#	
��	��	����	�������	��	���	�����#	��	�;�����	
���",�	 ��'��	 ��	 �
���	 �����"��	 3�/��
��	
��	 ���	 %"�"'���6!	 ����	 �
��/"���",�	
����"�"����	��	���"��#	��������#	��;�	��	����	
��	����	��	7
�	��	�����	�	��	���"����	���0�	
���"�������	 ��'��	 �
	 ��'"����#	 �,��	 ���	
 �� ��	 ���	 �����#	 �,��	
��	%��";�	
���"��	
7
�	 �����	 �
���	 ��	 ����",�#	 �,��	 
��	
"�:��	 ��	 ����	 �
'��	 �	 
������	 ��	 
��
"�	
�
��
�	 ���	 �����	 �	 ���	 ����!	 ��	 �����	
���'���#	����	�
��/"���",�	�
���	����	�"	
���������	 
��	 ����
���	 �"�',�"��	
"����"���	 ���
%"���	 "�%��
�����	 ��	 
�	
������	������,�"��!	
	 �/"���	����	�����	��	�
��/"���",�	�	
��	�
��
��	�����"��	7
�	���1	�1�	"���������	
���	 ���	 ������	 ���"���#	 �	 7
�	 

���	 ���	
��������":���	 ����	 ��	 '0�7
���	 ��	 
��	
�����",�	 �"�����#	 
��	 �	 
��#	 �����	 ��	
����������	�	 ��	���"����!	���	�;��
���	7
�	
�"�
��	���	�������	�����	��	 "����"������	
����	��	���,�����!	
	 ��	 �/����"��	 ��'���	 �����	 ���	
��������"����	 �����	 ��	 �����%"�
�	 �	 ��	 �����	
��	 ��;����	 ������,�"���	 ��	 ��	 ���"�T����	
�
��
��	 ��	 
�	 ����	 ��	 �;��
��!	 ����	
����'%��	 ���	 �������	 3�(4�6#	 �
�	 
��	
��;���	 ��	 ���	 �
��:��	 ��	 
���
��",�	 *��	
����	����#	��	����������	��	���	�������*	7
�	
���%"��",	 ��	 "�0�"�	 �	 ��	 �����%"�
�!	 K��� 	
3�(456	 �
'�	 7
�	�������#	 
��	 ��	 �������"�#	
7
�	 ��	 ����"���"����	 ��	 ��	 �����%"�
�	 %"��	
�"����!	�����	���
�"����	 ��	������"��	��	
���'"�	 �	 ��%��	 ��	 ��	 
�"�����	 ��	 ���	
��
��������"����	 ���"������	 ��	 �����	 ��	
�
�	 �����������	 �	 ��	 ��	 ����������#	
 �'�����	 ��	 �������!	 R"����	 3�(?56	
�������,	 7
�	 ���	 C�"����	 �	 �������	 ��	
�
%"����	 �����"���	 ��	 ��;����	 ��	
���
��"%"���	��	�
����"����	������,�"���!	
����	 -�#	 ���'"-�#	 
�"����	 %"��	 
�	
������"�"����	 ��	 ��	 �"�
��"'"�"���	 ��	
���'�;�	 
����	 �#	 ��"�	 ��	 �"���	 ��	 ���	
"�
��"��	 C�"���	 �	 ������#	 ���	 
�"��"
����	
��������	 �
����	 
����"���	 *�����	 
���"����	
'
����1�"���	 �	 "�
��"�"%��#	 �	 �����"���	 ��	
����
���!	 8� 
 �	 3�(?(6	 
���,	 7
�	 ���	
C�"����	 �	 �������	 ������	
��	������"���	
9���"*�����":��",�9#	 ��'"��	 �	 7
�	 ��	
�'
�����"�	 ��	 ���'�;�	 
����	 ��	 �����,	

��	 �����"���	 ��	 �����":��",�!	 ������	
3�(5(6#	�	�
	%�:#	����
%�	7
�	��'"��	�	7
�	
��	 �����%"�
�	 ���	 ���"�������	 ���
��'��	 ��	
C���"�#	 ��	 ���������	 ���	 �����	 ���"��	 ����	
"�������
�������	 �����
���"���	 3����	
���'"-�	 
�����	 �����	 ��	 ��	 ���������	 ��	
 ��6!	 ���#	 
���	 �����	 ���
�"����	 7
"����	
���1�	�����	���	
����	7
�	���	 ��	
�������	
�����",�	 ��	 ���	 ��	 ��	 ����������	 ��	 ��	
 "����"�#	 ��	 �
"�",�	 ���1	 �"%"�"��	 �����	 ��	
����������	 ����	 
��	 �
��:�	 ����
�����	
�1�	 ���1	 ��	 "�
��������	 �����������"����	
���"����	 �	 ���	 ������	 "����,�"���	 ����	 ��	
'���	 ��	 ���	 
�"��"
����	 ��;����	
������,�"���!	
	 $��	 
��"�����	 �/
�"���",�	 �"�
�"���	
���	 ���	 ��	 ��	 ����������	 ��	 ��	 "����"�	
��������":,	�	��	�
��/"���",�	��	����	M "��	
3�(?)6	��'��	��	�
��"�"����	���	��
���"���!	
����	����	�
���#	 ��	 "�����
��",�	���	����"'�	
��	�
��
�	��	��	�"���	Q���	3�����	��	����6	���	
�"�	�	���	;"�����	
�	��;��	��"����	�	��	����	
����	 ���	 
���"�",	 7
�	��������	 ���%����	

��	 ���:�!	 ��	 ����������	 ��	 
��	 ��'�������	
�����	 �"�
",!	 ���	 ��'�������	 �
���	 ��	
���%"��"����	 ��	 ;"�����	 ��
��"��":����	
���"����	 �����	 ����	 
����	 �"�"���	 ����	
����"��!	��	����	�����	��	��:����"����	U��	
��
���"���	�����	���������	��	���
�����	��	
"�����
�"�	 ��	 ����"'�V!	 �����
���������#	
�"����	 �
"�������	 ��	 
���	 
�	 �0����	
����"����	 ��	 ���
�"��	 ����������	 ��'��	 ��	
�%��
�",�	 ��	 �����������	 
���"�
�����#	
���'"����	 ���	 
�	 �"%��	 ��
�"������	
��;�����	 ��	 �����"�"����	 "��,�"��	
�"�
��"'��#	 ���	 "����"������	 � ���	 
���	
%"�"����	 �
� �	 �����	 �"�
�"����	 �	 �1�	
�"��-�"���	 ��	 ���	 �����"����	 �����	 ��	
���"����	�	��	����������!	����	��	�"����#	
��	
�

����#	 ���	 ���'�;�	 
"�����	 ��	 C"���!	
���'"-�	��	�"����	
���	��	������"�	��	8"��
�	
3�(&56	 ��'��	 ��	 �%��
�",�	��	 ��	���"�
��
��	
�
��
��	
��*"��
���"��!	��	������ �
� ��	��	
�����"��	 �"%"�":��"��	 ���	 ��
"���"��	 ��	
K��
���	3�(EE6	���'"-�	����
�	�	����	�����	
��	���
��"��"���!	
	 ���;��	 

����	 ���	 �����������	 ��	
���
������	 �����,�"���	 ���'"-��	 
���	
M�����	 3�(?5#	�(EE6	�	8�������	3�(E)6#	 ��	
"�����
��",�	��	��	'�����	��	�
�%�	C
"���#	
����	�"����	���1�#	"������	�/
�"���	��	�����	
7
�	 
�	 ����"�"����	 ��	 ��	 
�'���",�#	 
�	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 10 
 
"���������	 ��	 ��	 �
����#	 �	 ��	 
�"���	 
���	
 ��"�	 ��	 ������"�"���",�	 ���"��!	 Q����	 ���	
7
�	 �/"����	 �
� ��	 ������	 ��	
�
��/"���"����	�����"��"����	�	���	�"������	
������,�"���#	 ���
���	 �1�	 �"�
�"����	 7
�	
�����!	
	
	
���������C��	 ���������	 B	 8�8����8	
�������C���8�	$��	����P�������	$���������	
	
	 ��	�����
������	����,�"��	�������	
��	 ���1	 �"'��	 ��	 
��
����	 �����	 �����"����	
�"������	 �����	 ��
�����	 
���"�
�����	 ��	 ��	
����������	 �	 ��
�"��	 ���������	 ��	 ��	
�����":��",�	 ���"��!	 ����	 ��	 ��	 ����	 �
�	
�����	 �7
�����	 �����
,�����	 ���/"����	
7
"����	 ��'�����	 ���	 �����������	 ��	 ���	
��
�"����	 ����/"����	 �����	 �
��:��	 ��	
���
��",�	 �	 �����"����	 ���"����	 ��	
���
��",�#	�"����	���	
�"�����	���	���"��	
3"�������
����	 ���	 ����	 ���"���6	 7
�	 ���	
���"������	 
���	 
���	 �/�����	 �
	
�
'�"�����"�	 �	 
���"�	 ���	 ��'"����	 ���
���=	
�"����	 ���	 0��"���	 ���	 �����"����	 ���"����#	
���	 �
����	 ������"���	 ��	 
���
��",�#	
�"��
���",�	 �	 ���"���"'
�",�	 ��	 '"����	
�����"����	 3C����"��	 �(EE6!	 ���	 �;��
��#	
������	 3�(E)6	 �����":,	 �
	 ��1�"�"�	 ��	 ���	
�����	 ��	 ��"������
/	 3�(?+6	 ��	 ���	 C
��	
3�����	 ��	����"�6	 ��'��	 �7
�����	 �����"����	
��	 
���
��",�	 
���"�
�����	 7
�	 �������	 �	
�,��	 ���	 �
��:��	 ��	 
���
��",�	 ���	

�����	��	
��#	�	����"���,	�,��	��	�"%"�",�	
���	 ���'�;�#	 �����":����	 �"
��	 ��	
���
����",��	 3�6	 9�"�
��9#	 �
����	 ����	
���"�"
����	 ���1	 �	 �����	 ��	 ��	 �"���	
�
����",�	 ������,�"��=	 �	 3)6	 	 9���
��;�9#	
�
����	 �"��������	 �
����"����	 ���	
�;��
�����	 
��	 �����	 7
�	 ���
���!	 J���,	
��������"����	 �"������	 �����	 �����	 ������	
�'��������	 ��	 ���	 
�������	 ������,�"���	 �	
������	��	�����":��",�	���"��!	
	 .�	 ��
����	 ���	 ������	 3�(E)��4E6#	
��	���
����",�	���
��;�	��	
	
	 						9����":���9	 	 ��	 ��	 7
�	 ����	
�������	 ��	 �"�����	 ��"'��*�������!	
��	��	���������	��	���	�����"����	��	
���
��",�#	 ��	 
��
"����	 ��	 ���	
���"��	��	
���
��",�	��	������"%�	
�	 ���	 ������	 ��	 �"���"'
�",�	 ���	
"�
��"���"��!!!��	���
����",�	�"�
��	
��%���	 ��	
������"�	��	
�	���
���	
����	 ��	 
���
��",�#	 7
�	 ��	
9����":���9	 ��	 ��	 7
�	 ����	
�������	��	�"�����	��	�"��;�!!!	��	��	
���������	 ��	 ���	 �����"����	 ��	
���
��",�#	 ���	 ���"��	 ��	
���
��",�	 ���	 
�������	
������"%������#	 
���	 
�	 0�"��	
"��"%"�
�	 ���	 �"���	 ��	���'��	���	
��
�!!!	R"��������#	����	����	��	
���
��",�	 �'����	 ��	 �
���"���	
7
�	 �
��"���	 ����"�
������#	
����"���	�	
�������	������"������	
��	%"��
�	��	�
	����!	
	
	 ��	 ���
����",�	 ��	 ��"������
/	
3�(?E#	 �(&�6	 ��	 ��	 '���	 �����"��	 ��	 ���	
���"������	 ��:������*������������#	 
��	 
�	
����#	�	���	���"������	���������	
��	��	����#	
���1	 '�����	 ��	 
�	 ��1�"�"�	 �0�	 �1�	
�'�������	 ��	 ���	 �
��:��	 ��	 
���
��",�!	
����	 -�#	 ��	 �"����	 �����	 ���	 ��:������	 �	
������������	 ��	 
�	 9�';���	 ��	 ���'�;�9	 �"�	
�"��
��	
��
����",�	7
�	"�%��
���	���'�;�#	
�"������	7
�	�����	 ���	���"�
������	-���	��	
���%"����	 ��	 
��	 9���"�	 ��	 ���'�;�9	 ��	 ��	
�
��	 ��	 �	 "�%���"��	 
��%"������	 ���'�;�!	
.�'"��	�	����	�����	��	9"�%���",�9#	��	���'�;�	
�"���	 
�	 �������	 "����"���	 ��	 ���	
���"������	 ��:������*������������!	 ��	
���
����",�	 ��	 ���'�	 ���	 
�����	 ����	 ��	
��:�	
���#	��	������	���	7
�	���	���;
����	
��	 ���",�	 ���	 "�����'���!	 ��	 
����	 ��	
����
�"��	 "����"��������=	 ��	 ��	
�"���"'
�",�	 ���������	 ���	 
���
���	 ��	 ��	
��:�!	 ���	 �����	 ��:����#	 ��	 ��
����	 ���	
��"�����
/	 3�(?E��F�6#	 9�����	 ������	 ��	
���	 
��	 '���	 
���	 ��	 ������
��",�	 ��	 
�	
����	 
����"��	 �������":���	 �	 �
������!9	
�����	 ���	 ��:������	 �	 ������������#	 ��	
"�
�����	�����"%�	��	���	 ��'���	�	�
;����#	
�	 ��	 ���
����:�	 �"�
��	 3��	 ��	 %"�",�	 ��	
��"�����
/6	 ���	 
���������#	 ���	 �/
�"�����	
��	��	�"���	������!	
	 �����	 ���	 ���"�
������#	 
��	 ��	 ����	
����#	 7
"����	 �;��
�"�"���	 ��	 9����	 ��	
���-��"��	 ��	 
���
��",�9	 3��"�����
/	
�(&��44*+(6#	 ���	 �����"����	 ���"����	
"�"�"����	 �
�����	 ��	 
������	 ��������	 %��	
�1�	���1	��	���	���"���	�	��������	��	����	
������!	 ��	 ���"�
��
��	 ��	 
�	 
������	
�"�����"�
�#	 ��'"��	 �	 7
�	 ��	 ��'��	 �����	
���"����	
���	
����	�	���'�;��	��	�"����#	�	��	
�"���	 7
�	 �����	 �
�"�"����	 ��"������	 ����	
���	 ��'��%"%"�	 �"������	 ��	 ��
���	 ��	
����� �	��	��	7
�	��	 �	
�������#	��	�����	
���'���#	 ��	 ���"�
��
��#	 �"����	 
��	 �����	
��	 
���
��",�	 �	 �����	 
��:�#	 "�%��
���	 
�	
�"���	 ��	 �%�����	 �	 ����������!	 ����	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 11 
 
��"�����
/	 3�(&��+)6#	 �����	 ������	
�'��������	��	��	���"�
��
��	
	
	 �����	 �����"����	 ���1�"���	 
���	
����	 ��	 %"��	 �����	 ���	 �"��'���	 ��	

��	 ���
�"���=	 ����"����	 
��	
����
��
��	 ;��1�7
"��	 '�����	 ��	 ��	
�
���"���	 3�	 9����96=	 �����"�
���	
������	 �
��"������	 �� �������	
���"����	 �	 ����,�"���#	 ���	 �
����	
���1�	 ����:����	 ���1�"�������	 �	
���%-�	 ���	 �"��
�=	 ���"���	 ��	 ���"���	
��	�"��'��#	���	����	
��	������
��	
�	
�	
����	��	����;�	7
�	���	�����	
��	�1�	%"�;�	��	��	�"���	
���
��"%�!		
	
	 ����	�	��	"����������	7
�	

���	���	
��	 ������	 ��	 ��"�����
/#	 7
���	 ��	 ����	
�
��/"���",�#	����	��	��	��	������#	7
�	��	
 ��	 �
���	 
���	 ��	 ���
�"�	 ��	 ���	 ������	
���"���	 '1�"���	 ��	 ���	 �
��:��	 ��	
���
��",�!	 $��	 ��	 
���
���	 �"	 ���/	
���������	 ����'�	 
�������	 ��	 �����	
�����"����	 �"������	 �	 
�"���������	 �����	
�
��:��	
���
��"%��	�	�����"����	���"����	��	
���
��",�!	
	 C����"��	 ��	 
�	 ������	 �����
,����	
���/"���	�����-�	7
"��	���"���������	��	 �	
�������	 �"����	 �����",�	 �	 ���	 �
��:��	 ��	
���
��",�#	�	 	��	
��	��	���	�
����	 �	"��	
�1�	 ��;��	 ��	 �
	 �����":��",�	 ���"��!	 ��	 �
	
��1�"�"�	 ��	 ���	 �����	 ��	 �
��'
��	 3�(??6	
��'��	 ���	 �"�����	 �'
�"#	 C����"��	 3�(EE6	
�����:,	�����	��	�����":��",�	���	
������	
��	 ��:�	 ��	 ��	�"���!	 ����	 �	 7
�	 ���'"-�	
��;,	��	����	�
� ��	��
�����	���"��	���	
��	
��	 �����	��	 ��	 ��:�#	
���	��	����"����	 ��	
��:�	���	����	�	 ��	 ���� �	�	 ���:�	 3
���	%��	
K� 
� ��	�(&5	�	.������	�(E&#	�(&F	
���	
�����"
�"����	 ��	 �����	 �-��"���6#	 C����"��	
���"%,	 ����	 9�����"��"����9	 7
�	 -�	 �����	 7
�	
�
�����	��	 ��	 �����"���	 ��	 ;
����	
���"���	
��	 ��:�	 ��	 �
�"�"���������	 �������	 ����	
���	 ����
���	 ��	 -/"��	 ��	 ��	 ��:�!	 �����	
�����"��"����	 3�"�
���",�#	 ���
����",�	 �	
��
"��:6	 �	 �
	 %�:	 ������'��	 �	 ��	
�����":��",�	 ���"��	 �'
�"�	 ������	 ��	
���������#	�����"����	
����"���#	�	����
���	
���"�"���!	 ��	 �����	 ��	 ��1�"�"�	 ��	 C����"��	
�����	���	��	
������	���"��	��	��	��:�!	����#	

�	 %�:	 �1�#	 ��	 ��	 
���
��"���!	 ����	 -�#	
����	
���	������	�	��"�����
/#	 ���	�
��:��	
��	 
���
��",�	 ���	 ����	 ����#	 �	 
��	 ��;�	
�����	 
���	 ��������	 D�	 ���	 
������	 W	 ��	
'���G!	 ����	 �����	 ���
�"����#	 ���	
�����"��"����	���
����	��	�	�����":��",�	��	
��	
���
��",�	�#	
���	�����#	 ��	�����
������	
���"��:�	 ���	 ��	 ���
�"�	 ��	 ���	 �������	��	
�����	 �����"��"����	 ��'��	 �����	 ���,�����	
���"����!	
	 ����	�
��/"���",�	��	9�����"��"����9	

���	 ���	 
��	 ���"������",�	 ��	 �'����	
���	 �����
��	 ��	 9�"%��	 ��	 �
��:��	 ��	
���
��",�9#	 ��	 �
��#	 �/��
��	 ��	 %"�"����	
���������	����	���	��	����"�	M "��	3�(5(6	�	
�
�����	 3�(4+6#	 ��	 ��	 ��	 �
� �	 ��
��	
���	��������	��	�����������",�	�	�%��
�",�	
��	 ���	 �"������	 ������,�"���	 �	 ���	
���"������#	 ��	 �����	 ��	 ��	 �"%��	 ������"��	

����	
��	���	���,������!	
	 �����������	��2����	��	
���	7
�	��	
��
"�	�
��/"���",�	��	���/	�	 ���	�������	
��	 ���	 �
��:��	 ��	 
���
��",�#	 �����	 
��	
���
���"%�	 �%��
�"��"���	 ��'��	 ���	
�����":��"����	 ���"����	 �	 ����,�"���#	 ��	
�
� �	�1�	 ���"��"����	 7
�	 ��	 ���"���
��	 �	
%����	 ����	 ��	 �
	 ���'�;�!	 ����	 �	
����������	 ."����	 3�(E(6	 ���"�#	 
��	
�;��
��#	 7
�	 ��	�17
"��	��	 %�
��	 ���%,	 ��	
����������	 ���	 ��
"���"���	 "��
���"��	 ��	 ��	
�"
�	��	���
��",�	
����,�"��	7
�	 �	 �� �	
��	�����	��2�	��	���
�"�	��	���	�
��:��	��	
���
��",�	�����	���	�"����	���/"����!	
	 ��	�
��/"���",�	�����
��,�"��	�	���	
�����������#	 �	 �
��:��	 ��	 
���
��",�#	 ��	
�-��"���	 ��	 �
	 ��"�"���"�	 �	 S�
�

�S	
3�
�"��������	 ����	 �����	 �����
,�����	
���/"����#	 
���	 %�1��	 C����"��	 �(E�#	
�(E46#	 �	 �"��	������������	
�"��"
�������	
��	 9������"����	 �
��
�����9	 �����	 ����	
��
�
���	 3�(?&6	�	���	3�(?(#	�(E(6!	�����	
��	 ��	 
�������	 �
� �	 �����",�	 �	 ���	
���
������	 ��	 ���	 �����������	 �/"�������	
�����	 ���	 ���"��	 �	 ���	 UI
��#	
���
���"%������#	 
���	 ��	 ���
�"����	 �����	
�����������	 ��	 ��	 �"����	 �����	 
�	 

���	
��	%"���	�����
��,�"��!	$��	%�:	�1�#	��	7
�	
��	�����":�	��	��	S�
�

�S	�	���	�������	��	���	
�"������	 ������,�"���	 ��'��	 �����	
���,�����	 ���"����#	 �	 ���	 �������	
����
�����	 ��	 �"�����	 ������	 ���"����	 3��	
�"���	 �"�
��	 ��	 ��	 ���'�;�	 ��
�
���6!	 ���	
0�"���	�	�������"�	����	���#	���	���"�"����	
�"�
�"����	 ��	 ��	 ��"�"���"�	 ��	 ���	
�����������	 3�����������	���������	�	��	����	
��	 ������	 ��	 ��	 ����	 ���"��6	 ��	
�����"�
���	 
�	 ������	 �����
��,�"��	
����
���	 ��	 ���	 �"������	 ������,�"���	
����	
���
��"����	���"����!	
	
	
$��	����P�������	��������������	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 12 
 
	
	 ��	 ����'��	 7
�	 ���	 �
��/"���"����	
���/"����	�	��	��	��������	�
��
���	

�"����	
���	
�"���	
��%�� ���������	
�	���
�"�	��	
���	�������	��	
�	�"�����	������,�"��	��'��	

��	 ���"����	 
�����	 ����"�����	
�"�
��1��������	 ���	 �����"����	���"����	��	
���
��",�	 7
�	 ������
�����	 �	 
�	
���;
���	 ����	 ��	 �
��:��	 ��	 
���
��",�#	
���	 ����	��	 S�
�

�S	 �	 ��	 ��"�"���"�!	��'��	
�
��/"���"����	���	�����"����	��	�
��7
"��	
���
�"�	 �'�����"%�	 ��	 �����
������	
����,�"��#	�	���	
��	���
�	�������"�	��	
�	
��1�"�"�	 ��	 ���	 �����"����	 �����	 ���"����	 �	
����������!	 8"�	 ��'����#	 ��'��	 ������	 ��	
����"�����	 ��	 �"����",�	 ���"��	 ��	 ���	
���"����	 ���"���	��	���	�����������	��'��	��	
�
���	�����"��!	
	 ����	 ��	 �	 �����":���#	 ��	
����������	��	
�	���,����	���"��	�	�/ "'�	
�
� ��	 ��
�����	 �"��-�"���=	 ��	 ���
�"�	
�����
��,�"��	 �����"��"��	 �	 ���	 �����	
�������	��	��	����������	��	��	���"����	
��	
����	 ��	 ���	 �
�"�"�����!	 ���	 �����������	
��'��	���	����"�������	��	
��	
���
���"%�	
�����
��,�"��	 �������	 ����	 
���
��"����	
���"����	 7
�	 ���1�	 ������"�����	 
��#	 �	
��;��#	 ���	 ���
��"'���	 ���#	 �����	
���,�����	 ���"����!	 .�'"��	 �	 7
�	 ���	
������	 ��	 �����	 �"������	 ������,�"���	 ��	
���	 ��	 �"�
��	 ���
�����	 ��	 �����"��"����	
���"���#	 ����	 �����"��"����	 "�������	 �	 ���	
�����������	 ��	 ��	 �"����#	 �	 �����"��"����	
7
�	 �
����	 ���	 ��'"����	 ���
���#	 ��	
�
���",�	 ��	 ��	 "���
���"�	 ��	 ���	 �����"����	
���"����	�"���	7
�	���	���%���	���	���"����!	
	 Q��
����"������#	 �	 �1�	
���0������#	 "�"�����"���������#	 ���	
���"������	 ���
���	 �	 "������	 ���

�����	
������,�"���	 7
�	 �����	 
������	 �����������	
��	��	�"����	�	�����	��	�����	���"������!	
8"�
"����	 �	 �-%"*8���
��	 3�(E?���6#	 ��	
 �'���-	 ��	�����"����	 ������,�"���	 ��	����	
�����/��!	 �/��
��	 
���	 
���	 
����	 �����	
3
��	 �;!#	 ��	 �����",�	 ���	 
����	 �
�����=	
'��7
���	 ��	 ���
�",�	 ��	 
�	 �����
����	
�
���,�"��6#	 �����	 �����"����	 ��	 ���	 ��	
���
������	 ��	 ���"�"����	 "��"%"�
����	 �	
������"%��	 ���
��������!	 �1�	 '"��#	 ��	
����	�"#	�
�����	�
	 "����"�#	
��	���"����#	
��	 ��:����	 ��������"���#	 �������	 �	
���������	 ��'��	 
��	 �-��"��	 
���"�
���#	
���	�	7
�	�����	���
%"����	
�����"�������	
�"�
��"'���	 
���	 ����	 7
�	 
������	 �'��	
���
�"��	 ��	�"���	�����#	�	���"	 ��	�"���	
�����#	 ��	 ���
�����!	 ��	 ����	 
��"'"�"���	
�'"����	 ��	 �����������	 ���	 �	 �1�	 �-��"���	
��������"%��	 ��	 
�	 �������	 ����	 ��	 ��	
 "����"�	 ��	 
��	 ���"����	 7
�	 ��	 ���%�	 ��	

��	���	�-��"��	9�����",�9!	
	 ��	 ���������	 �	 ��	 ��7
�������	 ��	
������	 "����������	 ��	 �����	 �����"����	 
��	

�	 �����	 �"��
�#	 
���"�
��������	 ��	
�7
�����	 7
�	 ���1�	 �����"������	 �	 ��	
�"����",�	"�������"����	��	���	�����������#	
����	 ��	 ��	 �	 ������!	 ���	 �
��"����	 ��	
�"�����	 ������	 ������,�"���	 7
�	 
�����	
9�"����9	�	9���'����9	 ��	�"��	"�%���"������	
�������"����	 ��	 %��";��#	 ���	 ��������	
��������	 9��	 �
��"������9	 ��	 ���	 "��
���"��	
���"���#	������	��	
�%��#	
�����	��	%���"���#	
�	 ���1�!	 �����	 ���0������#	 ���	
���
�"����	 ��	 ������	 "����������	 ��	 ��	
�����/��	 ���"��	 ��	 ��	 �
��	 ���	 
���
�"���	
�����	 �"����	 �	 ���'����!	 ����	 ��#	 
��	
�;��
��#	 ��	 ����	 ��	 J�����	 3�(&)6	 ��	
8��'���	 "�	 ���"��	 �	 ��	 ��	 ������	 
�"��*
���"��,�"��	 ��	 M"������	 3�(&+6	 ��	 ��	
���
��",�	 ��	 �������	 �����	 ���	 UI
��	
8��!	 ��	 "�
�������	 �����	 �
����	 7
�	 ���	
������	 ��	 ���	 �
����	 ��	 �����":��	

�
�������	�����	���
�"��	��	���	�1�	7
�	

��	
����	�"�"����	*�
�	�"�"����	"���
�"%�*	
��	 ���	 �"������	 ������,�"���=	 �	 7
�	
����"�����	 �,��	 �7
�����	 ������	 ���"����"���	
���"�
�����	���
���	��	����	�1�	7
�	��;��	
��	����	���	��
�����	�1�	�����"��#	�	���"���#	
��	��	���",�	���"����'��	��	�
���	�����"��!	
B�	 ��������	 7
�	 ��	 �����
������	 ���'"-�	
��'�	 "�%���"���	 ��	 
���
��",�	 ���"��	 ��	
�����	������	������,�"���#	��	�
��",�	��	���	
�
����	��	�1�	���"��	3��������	���	�����"�	�	
�������6	7
�	"�������"����!	��	
��
,�"��	��	

��	 �����
������	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���	�����	�
���	"�%���"���	�"	�"�����	
�����"����	 ������,�"���	 ���	 ��'"����"��	
�����	 
�	 

���	 ��	 %"���	 ������,�"��	 3
��	
�

����	 ��	 ���1�	 ��'"����"��	 ����	
���
��"����	 ���"����6!	 8"	 �����	 �����"����#	
"���
���"�����	 ��	 �
��7
"��	 �����"���	
���"��#	 ��	 �/"����#	 ��	 "�
�������	 ��������	
�,��	 ���	
���
�"���	���"�������#	�	 ����	
7
-	 

���	 �����	 �����"����	 "���
���	 ��	
�����������"����	 ��	 ���	 �"������	
������,�"���	�	���	���"������!	
	 8"�	 �
��	 ��	 �������	 ��	 ���	
���
�"����	 ���"�"�1�	 7
�	 
�	 �"��2�	 ��'��	

��	 %��";�#	 ��	 �����	 ��	 
��	 �
������#	 �	 ��	
�����	 ��	 
��	 ��;�	 

���	 ���
����	 ��	
���"�"����	���"����	7
�	�"����	
���	7
�	%��	
���	 ��	 ��"���"�	 ��	 ��	 %��";�	 ����	 
�	
����������#	 ��	 
������",�	 ���	 �
��
�	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 13 
 
'�"����	 
��	 ��	 �
������#	 �	 ���	 �
��"�����	
���"�������	 ��	 ��
�	 ��	 ��	 ��;�!	 ����	 ��	
���
���	�"	��	�������	��	���	�����
,�����	
���������	 7
�	 
��	 ���",�	 ���"��	 ��'��	 ��	
�����"�	

���	���
����	��#	�	���	���"�"����	
��#	�����"����#	��	�,�"��	��	���	�
����	��	��	
����"��������	 9������,�"��9=	 ����	 ��#	 ��	
9��:,�9	 
��	 ��	 �
��	 �	 �"��	 �� �	 
��	
�����",�	 
���"�
���	 ���1#	 ��'��	 ����#	
�����"�����	 �	 ���,�����	 �"��"����	 �	 ���	
���"���!	
	 ��	 �����	 ��'����	 7
�	 �����	
�����"����	 �/"����!	 �����"�����	 ����	
����"�����	 ���	 
�������	 ������,�"���	 7
�	
������	��	���"������	 ��	���",�	���"��	��'��	 ��	
�����"�	 
���	 ��	 �
��	 �
����	 �"��2����#	 �	
7
�	���
����	��	��	���	
��	��	���	���"�"�"��	
������,�"���	�

�����	
���	 ����	��	
��
"�	
%"��	 �1�	 �1�"�#	 �	 �0�	 ����
���	 ��	 
��
"�	
�
��%"%���"�!	 ���	 �;��
��#	 ���
��	 �����	
����	 �"�	 ���
���	 ������	 �
�������	
7
"����	��	���	
���	3K��H�	�(�F��?�6=	�����	
��	��
"��	���	���� ��	�1�	�����"%��	
�����	
������	 ����	 
��	 �
�	 ����"���	 3%��	 �1�	
�'�;�6=	�0�	�����	���"�����	��	�
��%"%���"�	
��	 �"�����	 ��	 ��������	 �1������	
�
�"�"����	 "��
��
"����	 
���	 �
�	 �"����	
3R����H�	 �(&56!	 �0�	 ��	 ���	 ���"�"��	 �1�	
�%��:����	��	��	����������	�������#	����	
��	 ��	 �"��2�	 ��	 �"�"���	 ������
�������	
3��������	 �(&56	 �	 �%"����	 3%��	 ��������6#	
��	

����	%��	7
�	���	�
�"����	�-��"���	��	
���	 "����"����	 ���1�	 ����������	
"���
���"����	 
��	 ���	 ��
��������"����#	
������"��#	�	 "����	7
�	�"����	
���	7
�	%��	
���	 
��	 �,�"��	 '1�"��	 �"�����"��#	
������,�"��#	�	�0�	����,�"��!	
	 �����	�����	���"����	������,�"���	*
������	 ��	 ��	 �������	 ��	 �����	 �;��
���*	
���
���	 ��	 �����"����	 ��	 ������,�"�������	
'������!	 @�
1���	 "���
���"�	 �"����	 �����	
�����"����	��'��	���	�"������	������,�"���A	
�����	 ��	 ���
�����	 ����	 
���
���#	 �	 �1�	
'"��#	 �����	 ��	 ������	 ��	 ����'�����	 
�	
�������	 7
�	 ���	 
���"��	 ���
�������#	
�������	 7
�	 ��
��"�"���	 �,��	 "����"�"���	
����	�����"����!	
	 ��	 ���������	 ��	 
�	 ���
�"�	 ��	 ���	
�"������"��#	 �	 ��	 ��7
�������	 ��	 �	 �
	 %�:	
��
���"����	 ��	 ���	 ���������	 �����,�"���!	
��	 �����
������	 ���	 
���������	 �	 ��	
����"���"�#	 ��	 �����
������	 9�"�',�"��9#	 �	
��	 �����
������	 9
����"��9	 ���������	 �����	
��	 �����	 ����������	 ������������	 �
�����	
������	 
�������	 ��	 ���'�;�	 ��	 ���
�	 �	
����":����	��	�"���	��	�����
���	�	�"'���!	��	

��	 �����
�",�	 "��%"��'��	 7
�	 
��	
�����
������	 ��	 ���	 �"������	 �-��"���#	
���'"-�#	 �,��	 

���	 ���	 ������������	 �"	
�"���	 ������	 �	 �����	 
���"��#	����������	 �#	
��'��	����#	���
���'���!	$�	���
�"�	��	���	
�����"����	 �����	 ����������	 �	 ���"����	
�������"������	 ��'�	 ��
�:��	 ���	 ���
�"�	
��	���	�"������"��#	��	���	%��"��"����	��	���	
���"����	 ������,�"���#	 �'���%����	 ��	 
��	
���"����	 
���"�
���	 ���	 ����	 �����	 �����	
�
� ��	 ���"������#	 �	 ���%-�	 ���	 ��
��"�	 �	
���	�"��
�!	8"�	�����	���
�"��#	��	���
�"�	��	
��	 ����������	 ��	 �,��	 
��	 ��;�	 �����	 7
�	
��������	 �
���	 ��	 ��	 �����
������!	 ����	
���
�"��	 �����	 %��"��"����#	 ��	 �������"�	
9%�����9#	 ���	 7
�	 ����"�����	 �	 �"������"��	
��	���	�����"����	
�����#	��	���	���"��	��	
���'�;�#	 ��	 ���	 ������	 �	 
�������	
�
����"������#	 �	 ��	 ��	 �����"�"����	
��
����"��	"�%��
�����!	��������-	�1�	�����	
3��
��
��	 )6	 �	 ���	���"��	 �"�
��"'���	
���	
�"�����"�	 �"������"��	 ��	 ���	 ���"����	
������,�"���#	 �	 ��
��"�������	 �	 ���	
��'�����	 ��	 �����"'"�	 �"�����"�������	 �	
����"�"���	 ���	 ������	 ������,�"���!	
�'%"������#	 �����	 ����"�"���"����	 ���	
�
������#	 �	 ��	 ��'�����	 ���	 ����
��"���	
���	����"�"���"����	"��������	��	���	�"����	
������	������,�"���!	
	 ����"�������	 � ���	 ��	 �����	 ��	
���
������	 "����"����	 7
�	 

����	 ���	
�'���"���	 �"�
�������	 ��2������	 ���	
%��"��"����	 ��
����	 ��	 ���	 
�������	
������,�"���!	 ����	 �;���"�"�	 "�
�����1	 �,��	
��	 %��"�'"�"���	 ������,�"��	 

���	
"����������	 ��'��	 ���,�����	 ��	
������,�"���!	
	 Q��	 �"������"��	 3%��"��"����6	 ��	
�����	��	����"�����",�	���	�"�����"�
"�����	
��	 ������	 ������,�"���	 
���"�
�����	 ��	 ��	
�
��
��	�����"��#	
���	�	���%-�	���	�"��
�	�	
��	 ��	 ��
��"�!	 ���	 �;��
��#	 
��	 �"������	

���	 �����	 ����	 �
�����	 ��	 �
	
��

2��
��	 ��	 %�:	 ��	 ���=	 ���	 ��'���	
�������	 

����	 ���%��	 
������	 ��;��#	 ��	
����"����=	 ��	��%"�	���	� 
�	��"����"�	

���	
���
���������	 ��	 ����	 �����	 
���	 ����
��	
1;����=	 ���	 ���
��	 

����	 ���	
�������:����	 ���	 
�	 ��� ���	 �	 �	 ����	
�1�	 7
�	 ���	 
��	 �:���!	 ��	 ���
���	 
���	
��	 ��	 �
��/"���",�	 ��	 
���
����	 �"	 �����	
�"�����"�
"�����	 ���1�	 �����"������	
�"����������	 �	 ���,�����	 ���"���#	 �	 �"	 �
	
9�"��"�"����9	�	 �/
�"���",�	 ���"��	 �
���	���	
���"�"�	 ��	 
��	 ���",�	 ��'��	 ��	 �
���	
�����"��#	 ���	 �1�	 �	 �����	 ��	 �"���	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 14 
 
���
�����!	 .����	 �����	 %��"��"����#	 ��	
�"����	�
���",�	�	
���
����	��	�"	��	����	
��	 7
�	 �
�	 �;��
����	 ��	 �
����",�	 

���	
���	 �/
�"����	 ���
��	 �����"���	
������,�"��*���"��!	 ���	 �;��
��#	 �
����	 ��	
����"�����	���	
�������	��	���
����
��	��	
���	
�����	��	���	
�������	��	���	�	��	�����	
��	 ��	�����	���1��"��	��	R����"�	3������"��	
�(&F6#	 ��	 �'���%��",�	 �
�����	 7
�	 ��	
C
������#	 ��	 �����	 ���	 ���	 ��"��#	 ��	 �����	
;
���	 ��	 9���	 �"��9	7
�	��	 �����	 ;
���	��	 ��	
�
���"�"�	 ��	 ��	 ����
���	 �
'�"����	 ���	
1����	 ��"����":����!	 Q��"��	 �"����	 �	 
����#	
���	 ��	 �
�	 ���	 ��"��#	 ��	 Q���-�#	 ���	
���
����
�������	��	���	��	����������	����	
���
���	�	��������	7
�#	�"��	 "�"����	���#	��	
9���	��
���9#	7
�	��"����":�	��	��	�����	'�;�	
��	 ����
���#	 ��	 9��������9!	 ����	 ������	
9������9#	 ���
��	 ��	 ��
�	 ��	 ���	 �"��	 �	 ��	
���"�
��%��	
���	9��"������9	���	��"������	��	
���	��
���!	8"	'"��	��	�"����	7
�	�"���%��	��	
���	 �"��	 ������	 �"����	 ���"�"���	 �	 ��	
����
���=	
���	����	
��	��	���0�	�������	��	
������	 ��	 ��"����":��",�	 ��	 %�:	 ��	
����������=	 �#	�1�	 "�
�������#	��	 ��	 �"����	
��	7
�	 ����%"����	 ��	 ���	 �"��	�%"��	7
�	 ��	
���	��
���	��	��"����"��#	����	��	���
�����	
��	 �����	 ���	 
�������	 ���"���	 ��	�����	���	
��"��!	���	7
�	����	 %��"��",�	��	��	
������	
��	 ���
����
��	 ��	 ���	 
��������	
"����
����"'��	 �����	 
�	 

���	 ��	 %"���	

�������	���"��!	
	 Q������	� ���	��	�����/��	���"��	��	
��	
���
��",�	�	�"���"'
�",�	��	���	 �"��!	��	
�
�	���	��"��#	����	�
'*
���
���	�"��
��	 �	
�"��	�"�	%����	����,�"��#	��'"��	�	7
�	��	
�"���	 ���"��	 ����,�"��!	 ��	 �����	 ���	 ��"��#	
��	����	����#	���	����� ���	
��	
����
���	
3
���������	 �����"���6	7
"����	 ���%�'��	 ��	
����� �	�"��"�	��	���	��
���	��	�
�	��'�:��	
�����	���	1����	��	��"����":��",�	��	�����
�-�	
�/�����	 ���	 � ����	 ��	 ���!	 �����	 �
;����	
%�����	��	�
���	��	��	���"�"�	���	�
��"%����	
���	 � ����	��	 ���#	 �	
��	 ��	���0�	����	�����"�"��	 
�'���!	 ��	 ���	 �"��	 ���	 �
	 0�"��	
�����"�	
��	���%��	��	���	��
���#	��	�
��#	��	��	
�"���	 �"��"�
�%�#	 ���	 ���%���	 �	 ���	 �1'�"���	
��	 ������%�	 ��	 
������	 ��	 ��	 

����	
�������	 ��	 ��	 �
�'����!	 �
����	 �����	
���������	 ��������	 �
�	 

�����	 ��	 ���	 �2��	
S4F#	 ���	 
����
���	 ����
����"����#	 ��	
���"����	 �1�	 ���"��	 
���	 ��	 ���	 �"��!	 ��	
���"�"�	 ���	 �
��"%����	 ���
%�	 ��	 1'"��	 ��	
����� ��	
����	��	��	���	�"��	
���	�
	
��
"�	
����
��	3�	���

-�	��	�(E5#	
���	%����	��	
���	 �
�%��	 ��������	 ��	 ��"������	
���
�����6!	
	 ��	��	�;��
��	��	��	���
����
��	��	
���	 ��	 R����"�#	 ��	 �/
�"���",�	 ��	 ���	
%��"��"����	 ������,�"���	 �'���%����	
����������	 ���"���	 �
���	 ���	 ���"�"�	 ��	
�������	 ����"��������	 ������,�"���#	 �	 ��	
���'"�	 ���1	 ����:���	 �	 ��	 �"���"'
�",�	 ��	

��	 ��	 �
�	 �
'*
���
����!	 ����	 ���	
�/
�"���"����	 ��	 ���	 %��"��"����	
������,�"���	 ��	 �"��
��	 ���	 �1�"���	 ��	
���������!	����	%������	��	��	����	��	���	
����	��	 ���	�"�����	�����	��	�
�%�	C
"���	
3��
��
��	 46#	 ��	 ��%��"��",�	 ��	 ���	 ������	
������,�"���	 7
�	 ��	 �"����	 ��:��	
�
��"������	 
���	 ���	 �����	 ��	 

���	 ���	
�/
�"����	 
��	 �
��7
"��	 �����"���	 ���"��	 �	
��'"�����#	 �"	 ��	 ��%��"��",�	 

���	 ���	
�/
�"����	 ��	 �-��"���	 ���	 �����/��	 ���"��	
�1�	 "����"��������	 �'%"�	 ��	 ��	 �
��	
�
����	 
���
�"���	 �����	 ������	
������,�"���!	 ��	 ���'"�#	 ��	 �/
�"���",�	
��'�	 ���"�"�	 ��	 ���0�	 �
���	 ������	 ��	 ���	
��
��������"����	 ���"����	 ��	 �����	 ������	
������,�"���#	 �
��	 ���
�	 �	 �,�"��	 �����	 ���	
�/
������!	
	 J�'�����	 ��	 ������	 �������#	 ���	
%��"��"����	 ��	 �
��7
"���	 ��	 ���	 �"���	
���������	��	
��	�-��"��	
��%���	
�	

���	
��	 
���"��	 
���	 
��	 "�%���"���",�	
�����
��,�"��	 ��	 ���	 �����������!	 8��	 ���	
���,�����	 �	 ���	 �/
�"�����!	 ��	 �;��
��	
��%"�	 ��	 ��	 ���
����
��	 ��	 ���	 �	
��������	 7
�	 

����	 �����������	
�/
�"���"����	 ���"��,�"���	 ��	 ���	
�����������	7
�	��	�"����	����	7
�	%��	���	
��	���"��#	�	���	�
����	��	���1�	�����"������#	
�	 ����	 �
� �	 ���1�	 
���"�������	
�����"������#	 �	 ���"����	 ���"���	 ��'��	 ��	
�
���	�����"��!	
	 ����"�
��������	 "�����������	 ���	
�7
�����	 %��"��"����	7
�	�������	 ��	7
�	��	
�����	 9�
����"����	������-�"���9!	�����	���	
�
����"����	 7
�	 ��	 

����	 ���	 3�6	
����������#	 3)6	 ����������#	 �	 346	
����
��:����	�"�	���"�����	����	��	
������	
�	�
	���
�����	�"���!	�����"���	7
�	�����	���	
�
����"����	 ��	 
��	 ���
���"�	 ������,�"��	
���	 "�
�������	 �������"��!	 ����	 ��	 ��	 ��	
����#	 �"�	 ��'����#	 ����	 �������1�	
���
���	�;��
���!	
	
	
�
����"����	7
�	��	

����	���	����������	
	
	 �
����	 ��	 
��	 
��������	
�"�������"��#	 
��	 �"���	 7
�	 
�"�	 ��'��	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 15 
 
"�:��	 7
�	 ��	 ���1�	 
������#	 ��	 �"���	
�"��
�#	
��	��	�����	
��	�
���",�	���"��#	
�"��	��	����	����	���	
"�:��	��	
�"�1�!	�"	
��	 ���
�����	 ���1	 �
�	 '
���	 �"	 
��	 ��	
��%"��	 ��	 ����%��	 
��	 ����-�	 ���	 �
���	
�
����	��	�����	���1	���"��!	B	��	��	�"���	
���������	��	 ���,�����	���1	 ��	 �� �	7
�	
���

-�	 ��	 �'�"�	 �	 ����	 ���#	 ��	 ����	 �E	
���
����	�	
�	K��"��	E)E	
���	 �����:��	
��	 ��������",�!	 ���	 
"�����	 ��'��	 ��������	
����	 ��	 ��	 ����	 ��	 
�	 
�����"�"����	
"�����
�
"��	 ��	 �����":�;�!	 �����	 �;��
���	
�
������	7
�	 ��	�������	��	��%���"'���	��	
��	�����"�	7
�	��7
"����	7
�	��	�;��
��	
��	
�"����	 �
����",�	 
���"�������	 �
����	 ��	
�����"����	 ���"�������#	 ��	 �����#	 �"	
���

-�#	
���	;
���	�	�"��
�!	
	
	
�
����"����	7
�	��	

����	���	����������	
	
	 .��

-�	 ��	 �����:��	 ��	 %����"���	
98�9	3)(F	>�	
��	 ���	
���	
�	K��"��	E+E	
��	 4?5	 ���������6#	 ��	 �%",�	 �"���	 7
�	
���
����#	 �
��7
"���	 ���	 ��	 
��'����	 7
�	

���	 �
������	 �	 '����#	 �"�
�������	
��'"��	 �	 7
�	 ��	 

���	 
����	�1�	 �"�	 
�	
����	 ��2�#	 �	 ��	 �1�	 ���
��	 ������	 ��	
%������!	 �
� ��	 �;��
���	 

����	 �������	
��	 ���	 ���%��������	 ���
������	 �"	 
��	
�������	 �
����"����	 ������,�"���	
���"�
������	�"	��	��	�"�����	���	���"���	��	��	
�������	�
��
"���#	��	'�2���	��'����=	�"	��	
����
����	 ��	 
�	 �
��	 ��	 �"��	 ��	 %������	
�
����	 ��'��	 ��	 �
�%�#	 ��	 �
��	 ��;�	 ��	
���"��!	
	
	
�
����"����	7
�	��	

����	���	
����
��:����	
	
	 �
� ��	 ���������	 "�%��
������	 ��	

�	 
������	 ������,�"��	 

����	 ���	
����
��:����	 
��	 �����	 7
�	 ��	 �;
����#	
�1�	 �	 �����!	 8"	 
����	 ��	 �"���	 
�	 %"��	
K�����
/	 
���	 ����	 
��	 �����#	 
��	
�;��
��#	 

���	 
��'��	 
�	 K
��
���!	 8"	
�"���	7
�	 ����	���	%������	�	��	 ����	��2��	
��	��"/	�
!	��	��	��'"����	���
���#	

���	

���	 ��
��"���	 3���"�"��	 K�����"���6	 �	
 ���� ��#	 ��	 ���'"�!	 ����	 �	 %����	 
��	
�
����",�	3�	�
��7
"��	����	��������	��	
�	
������6	 ��	 

���	 ���	 ����
��:���=	 ����	
��#	��	 ��	��������"%��	
���	���	�
����",�!	
���	 �;��
��#	 �	 ������	 ���%"����	 ���	
��
"��������	7
�	��	�������	��	���%"��",	��	
'����	
���	
����	����	�����	��	��	����� �	
��	 ������#	 ��	 ��	 ����	 ��	 
���	 
��	
����� �����#	7
�	��	 
��"���	��	��	'����#	�	
����	��	����� �	��	������	��'��*���
���1	
�	 ��	 ���
"�����!	 8"#	 
��	 ���
��	 ��:,�#	 ��	
��������	 �	 .����"�	 �1�	 �;��	 ��	 �����	
 �� ��	 ��	 �����#	 ���	 �1'�"���	 
�������	 ��	
 ����	 �
���	 
��	 
�	 �"��
�!	 .�	 ������	
�"�"���#	 ���
��	 �����	 ��	 �
�%�	 C
"���	
 
'"���	���"��	�"�"�
������	��	���	 
�����	�"	
���	 �
���	 ��	 "�������'"�	 �	 ���%-�	 ��	 ���	
�
����	�'������	�
�	 �����"�����	��	
"����	
��	�������#	��'"��	�	��	�
����#	
��	�;��
��!	
��	 ���"���	 ��������	 ��	 
"����	 ��	 
�����	
�����������	��	�
	
��
"�	��'"����	���
���#	
�	
��	�����	��	
"�����	 �'���	 �� �	�"���"�	
��	 ���"�
��
��	 3C����"��	 �(E46!	 ����	 ��	 
��	
"�
�����",�	 ��	 �,��	 
�	 0�"��	 �
����	 ��	
'������	 

���	 ����	 
��"����	 
�	
���
������	 "�
�������	 ��	 
�	 �"�����	
����,�"��!	
	 �����	 ���	 �;��
���	 �'%"��	 ��	
9�
����"����	 ������-�"���9	 �	 ���������	
������-�"���	 ��	 
�	 �"�����	 ������,�"��=	
���	 ��	 ��	 �������	 ��	 ���	 �����	 �,��	
�����"
�"����	 �
��
"����	 
	 ��1�"�"�	 ��	
���
���"��	�
����"������	

����	���%��	�	��	
"����"�"���",�	 ��	 �
�����	 ��	 '������	
�����"�������	 ����"���!	 ����	 7
�	 
�����	
���	 �1�"�#	 �	 %������	 ��	 
���#	 "�%���"���	 ���	

�����	7
�	����:��	���,�����	���"����	�	
������,�"���	 
���"�
�����#	 ��
��"�������	
�
��7
"��	 �������	 ���"��	 �;���"��	 
��	 
�	
��
�	����	��'��	�
����"����	������-�"���!	
���	 �;��
��#	 ��	 �����/��	 ���"�����,�"��	
���	����������	��	���	�������;��	��	��	����	
���"�#	 �	 ��	 ���	 
�������	 �	 ��	 �������	
�"����"���	��	��	�"���	�"��"�
�%�	7
�	"���
�,	
��	��	"�%���",�	��	
�	���"�"�"�	7
�	
���"�",	
��	 �
'�"���",�	 "������	 ��	 
�	 �������	 ��	
�
����",�#	 
������	 ���	 �����	 "�%���"�����!	
��	 �����"��	 3�������;�6	 �
�	 ��	 ���
����'��	
���	����"�"����	��	���	���"���	�	�17
"���	
���"%����#	 �	 ��	 0��"��	 ":�	 
��"'��	 7
�	 ��	
���������	 ��	 ��'�"���",�	 ��	 �1�����#	 ���	
�
����#	 �	 �
	 %�:#	 ���%����	 ��	 ����������	 ��	
���	 "��
���"��	��	 ��	'"�"�����	�	��	�
���,%"�	
3�����'���	�(?46!	
	 ������	 ���	 ��	 �"����	 "�
������"�	
���	 ���	 "����"������	 ����,�"���	
"�%���"���	 �����	 ��:��	 "����"����	 �����	
�"������	������,�"���	�	���"�����,�"���!	�	
����	 ���
����#	 ��	 
��

����	 ��	 C����"��	
3�(&?6	 ��	 "�����������	 ���	 �����"����	 ��	
���"���",�	 �	 �/
�����",�	 
������	 ���	
%"����#	 ��	 
�	 �������	 ����#	 ����	
LEMONNIER, P. Tecnología y Antropología / 16 
 
"�������'"�	�#	�1�	
���"�������#	����	
�	
"�������'"�	 ��	 ���%"�"��!	 ����	 
��"'"�"���	
��	����:��	��	�
��"�"����	��	���"�
�������	
���"����	 �	 
�	 �������	 �����"��	 ��	
�
����"����	 ������-�"���	 ������#	 �	
"���"���"��#	
�����	���	��	�"����	
�"�"���!	��	
����	 ����#	 ����	 
��%��	 
��	 
���
���"%�	
�
�%�#	�	�1�	�����":���#	��'��	��	���
�"�	��	
��	 �
���",�	 ��	 ��	 ��
��"��":��",�	 �	 ��	
�
��"�"����	��	�"������"��",�	���"��!		
	 $��	 ��	 ���	 �1�	 �����"���	
�����������	 �����,�"���	 ���	 
��%��	 
�	
�;��
��	 ���	 �"
�	 ��	 "�%���"���",�	 7
�	
�����	 ���	 �� �	 ��	 �����"����",�!	 ��	 ���	
�����	 ���'�"���#	 ��	 ����#	 ��	 ��
����	 �	
���"��H�>"	 3�(45�E&*E(6#	 ���	 
�	 ����	
 ���"�
����	���	 ����	
�	����	������,����!	
�����	 ��	 �����",�	 ��	 �;��
���	 �	 '"��	 
�	
�"�
��	�����	�	
��	�����	�����	���	���"��:�	
��	 ���	 �
����"����	 ��	 ���"�
��
��!	
8"�
"����	 �	 ���"��H�>"	 3�(45��F&6#	
������	�
���"�	7
�	��	����	

���	 �'��	
�;��
����	��	�"�
��	�����	�
����	-�	�����	7
�	
���	���"%"�����	���������	
������	�����:��	
�����#	�	��	�"�
��	�����	�
����	-�	�����	7
�	
��'�����	 ���	 ����������!	 $��	 ��	 
���
���#	
��������#	 �"	 ��	 ���	 
��	 �����	 �����"%�	 ��	
���
���	 ��	 �"���	 ��������	 �	 ���	 ����"�"����	
��"�1�"���#	 �	 ��������	 �"	 �
	 
��"�",�	 �����	
����	 7
�	 %��	 ���	 �
	 �����"�"����	
������,�"��	 
���"�
���!	 	 ��	 �"���	 �"��
�#	
��	 �

����	 7
�	 ��	 �����	 ���	 ���,����	
��������	
��	7
-	��	�
� ��	���"������	��	
 �	�����"��	
�	
����	
���"�
���	�	
���"�	���	
�������	 ��	 �
����"����	 ������-�"���	 �����#	
�	 
��	 7
-	 �"�����	 �
����"����	 ������-�"���	
����
��	 �	 �
��7
"��	 �������	 ���"��	
���"�
���!	
	 J����	 ����	 

���	 ��	 �����	 ����	
��%������	 ���
���	 �
���"����	 �
�%��#	 ���	
7
�	��	0��"��	"������"�	

����	���%�����	��	
�������"�"����	��	�����"����	�"������	�����	
����������	 �	 ���"����!	 �7
�����	 �����"����	
��	 ��"�"���1�	 ��	 ���	 ���"����	 ���"���	 ��	 ��	
�"����#	 �	 ���1�	 
��	 ��;��	 �
� �	 �����	
�"�
�"����	 7
�	 ���	 ���	 �"
�	 ����"'�*�*
��
���"���	 �"��
�"���	 �����!	 .�'�	
����������	7
�#	��	�������#	��	�����
������	
��	 ���	�"������	�-��"���	��	�����	���	�����	
�����"����	 �"������#	 �"��	 ���	 �����	 �1�	
�
�"���	�	������"���#	�7
�����	7
�	�	���%-�	
��	 ���	 ��
��������"����	 ���"����	 ��	 ���	
�����������	 ��	 
��	 ���"����	 "���
���	 ��	
���",�	���"��	��'��	��	�
���	�����"��!	
	 ��	 ��	 �"���#	 ���
����",�	 ��	 ��	
���'��	 ���%�!	 �����	 ���	 �;��
���	 �����	
���"'�	 ���������	 ��'��	 "�%���"���",�	��	 ��	
%��"�'"�"���	��	
�������	������,�"���	�	���	
�����/��	 ���"��	 3�������6	 ��	 ����	 
�������	
������,�"���!	� ���	7
�	 ����	 �� �	
��	
��%"�",�	�������	���	�"
�	��	�
���"����	7
�	

����	���	����
�����	��	
��	�����
������	
��	 ���	 �"������	 ������,�"���#	 ��'����	
%��%��	 �	 �����	 ��
�:����#	 �	 ��	
����"�"���",�	 ��	 ���	 �����	 ������,�"���	
�������"��	
���	��	���
����",�!	����	�����	
��	 ����"�"���#	 ��	 �������"�	 �������	 7
-	
����"�"���	 �#	 �����	 ��	 ���#	 ��'����	
������
"�	 ���	 �����!	 ����	 ��	 �����	
���"�������	���
���"��	�
����"������!

Continuar navegando

Materiales relacionados

9 pag.
Profesiograma-2016

User badge image

Los Mejores Apuntes

9 pag.
grupos-reconocidos-indicador-6

UDEAP

User badge image

Muchos Contenidos

2 pag.
División de las ciencias

SIN SIGLA

User badge image

Angel Anchundia