Logo Studenta

Urgencias 2010

¡Este material tiene más páginas!

Vista previa del material en texto

www.formacionsanitaria.com www.e-analgesia.com
EN
A-
35
2 
 E
N
E 
20
10
Editores
B. Arcos
R. Bosch
C. Del Pozo
J.L. Martínez
J. Sánchez-Carpena
G. Sempere
URGENCIAS 2010
H.U. Dr. Peset, Valencia
U
R
G
E
N
C
IA
S
 2
01
0Todos los recursos para la
 Formación Continuada
 del Colectivo Médico
Urgencias 2010
H.U. Dr. Peset,Valencia 
EDITORES
B.Arcos
R. Bosch
C. Del Pozo
J.L. Martínez
J. Sánchez-Carpena
G. Sempere
Cualquier forma de reproducción, distribución, comunicación pública o transformación de esta
obra solo puede ser realizada con la autorización de sus titulares, salvo excepción prevista por
la ley. Diríjase a CEDRO (Centro Español de Derechos Reprográficos, www.cedro.org) 
si necesita fotocopiar o escanear algún fragmento de esta obra
© 2009 Ergon
C/ Arboleda 1. 28221 Majadahonda (Madrid)
Pza. Josep Pallach 12. 08035 Barcelona
ISBN 978-84-8473-801-5
Depósito Legal: ???
Arcos Rodríguez, Begoña. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Badía Picazo, Carmen. Médico Adjunto. Unidad de Neurología. Hospital Marina Salud.
Denia.
Balanzá Chancosa, Reyes. Médico Adjunto. Servicio de Obstetricia y Ginecología. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Baello Monge, Pascual.Médico Adjunto. Servicio de Cardiología. Hospital General de Castellón.
Bosch Puchades, Rosario. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Carbonell Soriano, Manuel. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Carro García,Victoria. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario Doctor
Peset.Valencia.
Díaz Ricos, José.Médico Adjunto. Unidad de Hospitalización Domiciliaria. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Gabaldón Martínez, Cristina. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital General de
Almansa.
García López,Ulpiano. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital General de Almansa.
García Malpartida, Katherine. Médico Adjunto. Servicio de Endocrinología. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Garijo Gómez, Emilio. Coordinador Unidad Médica de Corta Estancia y Unidad de
Hospitalización Domiciliaria. Hospital Universitario Doctor Peset.Valencia.
Gutiérrez Arias, Luis.Médico Adjunto. Servicio de Oftalmología. Hospital Universitario Doctor
Peset.Valencia.
Hernández Comes,Genoveva. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Herrera Medina, Isabel. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital 9 de Octubre.
Valencia.
Huerta Panach, Consuelo. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Illa Gómez, María Dolores. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Jordán Lluch, Marta. Médico Adjunto. Servicio de Medicina Interna. Hospital Marina Salud.
Denia.
ÍNDICE DE AUTORES
ÍNDICE DE AUTORES
López Grima, María Luisa. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Martínez Gimeno, José Luis. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Mompó Romero, Luis. Médico Adjunto. Servicio de O.R.L. Hospital Universitario Doctor
Peset.Valencia.
Millán Soria, Javier. Jefe de la Unidad de Urgencias. Hospital Lluís Alcanyís. Xátiva-
Pérez Ductor, Cristina. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario Doctor
Peset.Valencia.
Pons Fuster, Jesús. Médico Coordinador CICU. Valencia.
Pozo Vegas, Carlos del. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario Doctor
Peset.Valencia.
Ramón Real, Enrique. Médico Adjunto. Unidad de Hospitalización Domiciliaria. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Roselló Navarro, María Dolores. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia.
Hospital Universitario Doctor Peset.Valencia.
Rubio Ramón, Mónica. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Complejo hospitalario La
Mancha Centro. Ciudad Real.
Salvador Montero, Belén. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Salvo Marco, Eva. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario Doctor Peset.
Valencia.
Sánchez Carpena, Juan. Jefe de la Unidad de Urgencias. Hospital Universitario Doctor Peset.
Valencia.
Sánchez Pérez-Iñigo, Iñigo. Médico Adjunto. Unidad de Urgencias. Hospital Universitario
Doctor Peset.Valencia.
Sempere Montes, Gonzalo. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Valero Domenech,Amparo. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
Zaballos Bon, Josefina. Médico Adjunto. Unidad Médica de Corta Estancia. Hospital
Universitario Doctor Peset.Valencia.
a. año
AAA aneurisma aorta ascendente
AAS aspirina
ACCP American College of Clinical Pharmacy
ACO anticoagulación oral
ACTH hormona adrenocorticotropa
ACTP angioplastia coronaria transluminal 
percutánea
ACV accidente vascular cerebral
AD aurícula derecha
ADVP adicción a drogas por vía parenteral.
AE anticoncepción de emergencia
Ag antígeno
AI aurícula izquierda
AINE antiinflamatorio no esteroideo
AIT: accidente isquémico transitorio
ALT alanin amino transferasa
AMS arteria mesentérica superior
Antec antecedentes 
Ao aorta
ARA antagonista del receptor de angiotensina 
ASC área de superficie corporal
ATB antibiótico
A-V arteriovenosa
AV auriculoventricular
BAL lavado broncoalveolar
BAS aspirado bronquial
BAV bloqueo auriculoventricular
BAVC bloqueo auriculoventricular completo
B-bloq betabloqueantes
BCRDHH bloqueo completo de rama derecha del 
haz de Hiss
BCRIHH bloqueo completo de rama izquierda del 
haz de Hiss
BGN bacilos gram negativos
BGP bacilos gram positivos
BHE barrera hematoencefálica
BIRDHH bloqueo incompleto rama derecha Haz
Hiss
BIRIHH bloqueo incompleto rama izquierda Haz
Hiss
BNP péptido natriurético
BQ bioquímica
BTS British Thoracic Society
BUN nitrógeno ureico en sangre 
CA-MRSA stafilococo Aureus meticilin resistente 
adquirido en la comunidad
CAD cetoacidosis diabética
CDAC cirugía de derivación aorto-coronaria
CH concentrado de Hematíes
Ch-P Child -Pugh
CI Cardiopatía Isquémica
CIA comunicacón interauricular
CIC cardiopatía isquémica crónica
CID coagulacón intravascular diseminada
Cir cirugía
CIV comunicación intrventricular
CK creatincinasa ver CPK
CK-MB creatincinasa fracción MB
ClK cloruro potásico
CMP comisurotomía mitral percutánea
CMV citomegalovirus
CN cólico nefrítico
CPK creatin Fosfo Kinasa
CPRE colangiopancreatografía retrógrada 
endoscópica
CTPH colangiografía percutánea transparieto-
hepática
CU colitis ulcerosa
CV cardioversión
Cx circunfleja
D – D dímero D
D diagnóstico
DAV dispositivo de acceso venoso
dd diagnóstico diferencial
DM Diabetes Mellitus
dmáx dosis máxima
DPN disnea paroxística nocturna
DTS diámetro telesistólico
EAMS embolia arteria mesentérica superior
EAo estenosis aórtica
EAP edema agudo de pulmón
EC enfermedad de Crohn
E-D Ehler Danlos
EDA endoscopia digestiva alta
EE embarazo ectópico
EEF estudio electrofisiológico
EEG elecroencefalograma
EEI esfínter esofágico inferior
EI endocarditis infecciosa
EICH enfermedad injerto contra huesped
EII enfermedad inflamatoria intestinal
EIVN endocarditis infecciosa sobre válvula nativa
ELISA Enzyme Linked Inmunoabsorvent Assay
EM estenosis mitral
EMG electromiograma
Enf: enfermedad
EP estenosis pulmonar
EPAP presión espiratoria 
EPI enfermedad pulmonar intersticial
EPOC enfermedad pulmonar obstructiva crónica
ET estenosis tricuspídea
ABREVIATURAS 
ETB etambutol
ETE ecografía transesofágica
ETEV enfermedad tromboembólica venosa
ETS enfermedad de transmisión sexual.
ETT ecografía transtorácica.
EVP endocarditis sobre válvula protésica
exp exploración
FA fibrilación auricular
Fa fosfatasa alcalina
Fc frecuencia cardíaca
FE fracción de eyección
FEV volumen espiratorio forzado
FEVI fracción de eyección del ventrículo 
izquierdo
FID fosa iliaca derecha
FiO2 fracción inspirada de oxígeno
FR fiebre reumáticaFr frecuencia respiratoria
G V/Q gammagrafia ventilación/perfusión
GAB gasometría arterial basal
GC gasto cardiaco
GCS Glasgow Coma Scale (escala del coma 
de Glasgow)
GEA gastroenterocolitis aguda
GP glutation peroxidasa
GSA gasometría arterial
GSV gasometría venosa
HAART High Active Antirretrovital Therapy
HBP hipertrofia benigna de próstata
HBPM heparina de bajo peso molecular
HC hemocultivos
HDA hemorragia digestiva alta
HDB hemorragia digestiva baja
HG hemograma
HNF heparina no fraccionada.
HSA hemorragia subaracnoidea 
HTA hipertensión arterial
HTC hipertension craneal
HTIC hipertensión intracraneal
Hto hematocrito
HTP hipertensión pulmonar
HVI hipertrofia ventrículo izquierdo
HVS virus herpes simple
IA insuficiencia aórtica 
IAM infarto agudo de miocardio
IAMCEST infarto agudo de miocardio con 
elevación del segmento ST
IC insuficiencia cardíca
ICC insuficiencia cardiaca congestiva
IECA inhibidor del enzima conversor de 
angiotensina 
IM insuficiencia mitral
im intramuscular
IMNO Isquemia mesentérica no oclusiva
INH isoniazida
INR International normalized ratio
IOT intubación orotraqueal
IP Inhibidores de la proteasa
IPAP presión inspiratoria positiva en vía aérea
IR insuficiencia renal
IRA insuficiencia renal aguda
IRC insuficiencia renal crónica
IT insuficiencia tricuspídea
ITU Infección del tracto urinario
iv. intravenoso
IVI insuficiencia ventricular izquierda
IY ingurgitación yugular
LCR líquido cefalorraquídeo
LDH lactico deshidrogenasa
LES lupus eritematoso sistémico
LMC línea medio-clavicular
LOE lesión ocupante de espacio
LS Líquido sinovial
MAC complejo Mycobactrium avium
MAV malformación arterio venosa
MBA meningitis bacteriana aguda
µg microgramos
MCHO miocardiopatia hipertrófica obstructiva
MMII miembros inferiores
MMSS miembros superiores
MP marcapasos
MTCF Metacarpofalángica
MVA meningitis viral aguda 
NET nutrición enteral total
NIHSS National Institute of Heath Stroke
NNRTIs Inhibidores de la transcriptasa inversa
NPT nutrición parenteral total
NRP neumococo resistente a penicilina
NTA necrosis tubular aguda
NTIA necrosis túbulo-intersticial aguda
NT-ProBNP fragmento NT Terminal BNP
NTX neumotorax 
PA posteroanterior
PAAF punción aspirativa con aguja fina
PAM presión arterial media
PAN panarteritis nodosa
PAPS presión arterial pulmonar sistólica
Pat Patología
PBE peritonitis bacteriana espontánea
PCI intervención coronaria percutánea
PCO2 presión parcial de CO2 
PCR proteina C Reactiva
PEEP Presión positiva al final de la espiración.
PEF pico máximo flujo espiratorio
PFC plasma fresco congelado
PIC presión intracraneal
ABREVIATURAS 
PL punción lumbar
PMN polimorfonucleares
PNA pielonefritis aguda
PTT púrpura trombótica-trombocitopénica
PVC Presión venosa central
PVM Prolapso valvular mitral 
PVY presión venosa yugular
PZ Piracinamida
QT quimioterapia
RAM reacción adversa medicamentosa
RAO Retención aguda de orina
RGE reflujo gastroesofágico
RMN resonancia nuclear magnética
ROT reflejos osteotendinosos
rpm respiraciones por minuto
RT radioterapia
rt-PA activador tisular del plaminógeno no 
recombinable
RVS resistencias vasculares
RX radiografía
S sensibilidad
SARM Staphiloccocus aureus meticilin resistente
sc subcutáneo
SCA sdr coronario agudo
SCACEST síndrome coronario agudo con elevación 
del segmento ST 
SCASEST síndrome coronario agudo sin elevación 
del segmento ST.
Sdr síndrome
SDRA síndrome de distress respiratorio agudo
Seg segundo
SEPAR sociedad española patología respiratoria 
SF suero fisiológico
SG suero glucosado
SIADH secreción inadecuada de hormona 
antidiurética
sl sublingual
SNC sistema nervioso central
SNG sonda nasogástrica
SOFA Sequential Organ Faillure Assesment
SPR Streptoccocus penicilin resistente
SRIS síndrome de respuesta inflamatoria 
sistémica
SVCS síndrome de vena cava superior
TAC tomografía axial computarizada
TAD tensión arterial diastólica
TAM tensión arterial media
TAS tensión arterial sistólica
TBC tuberculosis
TCE traumatismo craneoencefálico.
TEP tromboembolismo pulmonar
TIPS Transjugular Intrahepatic Portosystemic 
Shunt
Tn I troponina I
TRAV taquicardia por reentrada auriculoventri-
cular
TRNAV taquicardia por reentrada en el nodo 
auriculoventricular
TS taquicardia sinusal
TSA troncos supraaórticos
Tto tratamiento
TTP tiempo parcial tromboplastina
TTPA Tiempo de tromboplastina parcial 
activada
TV taquicardia ventricular
TVA toracoscopia videoasistida 
TVE volumen tidal espirado.
TVM Trombosis venosa mesentérica
TVP trombosis venosa profunda
U unidades
UCE unidad corta estancia
UCI Unidad de cuidados intensivos
UIV urografía intravenosa
VCM volumen corpuscular medio
VD ventrículo derecho
VEB virus Epstein-Baar
VHB virus de hepatitis B
VHD virus de hepatitis delta
VHS virus herpes simple
VI ventrículo izquierdo
VIH virus inmunodeficiencia humana
VMK ventimask
VMNI ventilación mecánica no invasiva
vo vía oral
VPN valor predictivo negativo
VPPB vértigo posicional paroxístico benigno
vr vía rectal
VVZ virus varicela zoster
7ABREVIATURAS 
ÍNDICE
Prólogo. Dr.Tormo Calandín . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
Introducción. Dr. Sánchez Carpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
SECCIÓN I: EMERGENCIAS EN PATOLOGÍA CARDIOVASCULAR 
1. Soporte vital avanzado. B.Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
2. Control urgente de la vía aérea. B.Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
3. Secuencia de intubación rápida. M. Rubio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
4. Bradiarritmias. P. Baello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
5. Taquiarritmias. P. Baello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
6. Fibrilación auricular. P. Baello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
7. Marcapasos disfuncionante. M. Rubio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
8. Insuficiencia cardíaca aguda. A.Valero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
9. Síncope. A.Valero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
10. Shock. B.Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
11. Urgencias aórticas. G. Hernández . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
12. Trombosis venosa profunda. F. Zaballos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
13. Urgencias y emergencias hipertensivas. G. Hernández . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
14. Cardiopatía isquémica. A.Valero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
15. Manejo del paciente con valvulopatía. C. del Pozo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
16. Isquemia arterial aguda. F. Zaballos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
SECCIÓN II: EMERGENCIAS EN NEUMOLOGÍA
17. Exacerbación de la EPOC. E. Salvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
18. Asma bronquial. B. Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
19. Tromboembolismo pulmonar. B. Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
20. Derrame pleural. J.L Martínez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
21. Neumotórax. B. Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
22. Hemoptisis. B. Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
23. Ventilación no invasiva en la insuficiencia respiratoria aguda. G. Sempere . .103
SECCION III: ENFERMEDADES INFECCIOSAS
24. Meningitis y encefalitis. M. Jordán . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
25. Neumonía adquirida en la comunidad. M.D. Illa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114
26. Endocarditis. M.D. Illa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
27. Infecciones del tracto urinario. M.L. López . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
28. Sepsis. C. Huerta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
29. Infección de partes blandas. M.L. López . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124
30. Tuberculosis. M. Jordán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
31. Fiebre y rash. M. Jordán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
32. Infecciones oportunistas en el paciente VIH. M. Jordán . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
33. Medidas de aislamiento. Indicaciones y tipos. I. Herrera . . . . . . . . . . . . . . . . .145
SECCIÓN IV: EMERGENCIAS EN NEUROLOGÍA
34. Manejo urgente del ictus. C. Badía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
35. Crisis convulsiva y estatus epiléptico. F. Zaballos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
36. Traumatismo craneoencefálico. U. García . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155
37. Manejo del paciente en coma. M.D. Illa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
38. Síndrome confusional agudo. M.D. Illa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
39. Cefaleas y algias craneales. C. Badía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
40. Hemorragia subaracnoidea. C. Badía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
41. Temblor. Enfermedad de Parkinson y otros parkinsonismos. J. Millán . . . . .172
42. Síndrome de Guillain-Barré. C. Badía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175
43. Miastenia gravis. C. Gabaldón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
44. Lesiones medulares. J. Pons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
SECCIÓN V: EMERGENCIAS DEL APARATO DIGESTIVO
45. Rotura esofágica. J.L. Martínez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180
46. Hemorragia digestiva alta. M.L. López . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
47. Hemorragia digestiva baja. V. Carro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188
48. Obstrucción intestinal. J.L. Martínez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191
49. Diverticulitis aguda. J.L. Martínez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
50. Isquemia mesentérica aguda (ISQMA). E. Salvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196
51. Apendicitis aguda. C. Huerta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198
52. Diarrea aguda y crónica. V. Carro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200
53. Enfermedad inflamatoria crónica intestinal. C. Huerta . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
54. Urgencias proctológicas o anorrectales. C. Huerta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207
55. Manejo urgente del paciente ictérico. V. Carro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
56. Fallo hepático fulminante. E. Salvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212
57. Complicaciones agudas de la cirrosis hepática. B.Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . .214
58. Cólico biliar, colecistitis y colangitis aguda. C. Pérez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
59. Pancreatitis aguda. C. Pérez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222
ÍNDICE
SECCIÓN VI: EMERGENCIAS EN ENDOCRINOLOGÍA
60. Urgencias hiperglucémicas. M.D. Roselló . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227
61. Hipoglucemia. M.D. Roselló . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231
62. Urgencias tiroideas. M.D. Roselló . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236
63. Urgencias suprarrenales. M.D. Roselló . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238
SECCIÓN VII: EMERGENCIAS EN HEMATOLOGÍA
64. Anemias. I. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239
65. Anticoagulación. V. Carro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241
66. Manejo de hemoderivados. U. García . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245
SECCIÓN VIII: EMERGENCIAS EN MEDICINA PALIATIVA
67. Manejo del dolor oncológico. J. Díaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252
68. Emergencias oncológicas. J. Díaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .255
69. Problemas con dispositivos de acceso vascular central (DAVC). E. Ramón .258
70. Fiebre y neutropenia. E. Ramón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261
71. Manejo del paciente terminal no oncológico. Criterios de terminalidad.
J. Díaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263
72. Sedoanalgesia en urgencias. J. Díaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265
73. Otros problemas en cuidados pailiativos. E. Ramón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267
SECCIÓN IX: EMERGENCIAS EN NEFROLOGÍA Y UROLOGÍA
74. Insuficiencia renal aguda. R. Bosch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274
75. Dosificación de fármacos en insuficiencia renal terminal. R. Bosch . . . . . . .277
76. Urgencias en paciente con trasplante renal. R. Bosch . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279
77. Urgencias del paciente en diálisis. R. Bosch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282
78. Hiponatremia. M. Carbonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .287
79. Hipernatremia. M. Carbonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .289
80. Hipopotasemia. M. Carbonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291
81. Hiperpotasemia. M. Carbonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .293
82. Trastornos del metabolismo del calcio. K. García . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295
83. Trastornos del metabolismo ácido-base. U. García . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .298
84. Cólico renal. E. Garijo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .302
85. Complicaciones relacionadas con la manipulación de la vía urinaria.
E. Garijo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304
86. Hematuria. E. Garijo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .306
87. Retención aguda de orina. E. Garijo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309
ÍNDICE
SECCIÓN X: EMERGENCIAS EN REUMATOLOGÍA
88.Artritis microcristalinas. C. Gabaldón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .311
89. Artritis sépticas. C. Gabaldón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313
90. Lumbalgia aguda. J. Millán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315
SECCIÓN XI: EMERGENCIAS EN ORL
91. Fractura nasal. I. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .318
92. Epistaxis. I. Sánchez . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .319
93. Obstrucción de la vía aérea superior. J. Millán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320
94. Sordera brusca idiopática. L. Mompó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .323
95. Vértigo. C. del Pozo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .324
SECCIÓN XII: EMERGENCIAS EN OFTALMOLOGÍA
96. Ojo rojo. L. Gutiérrez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327
97. Pérdida súbita de visión. L. Gutiérrez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329
SECCIÓN XIII: EMERGENCIAS EN GINECOLOGÍA
98. Anticoncepción de emergencia. C. del Pozo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331
99. Embarazo ectópico. M. López . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333
100. Fármacos en la gestación y lactancia. M. López . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .335
101.Hemorragia vaginal. R. Balanzá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .338
102. Problemas médicos en el embarazo. R. Balanzá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .342
SECCIÓN XIV: INTOXICACIONES AGUDAS
103.Manejo general de las intoxicaciones. N. Giner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .347
104. Intoxicaciones por salicilatos. J. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .350
105. Intoxicaciones agudas por calcioantagonistas.. M. Rubio . . . . . . . . . . . . . . . .351
106. Intoxicaciones agudas por paracetamol. J. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . .352
107. Intoxicaciones agudas por betabloqueantes. M. Rubio . . . . . . . . . . . . . . . . .354
108. Intoxicación aguda por paraquat. I. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .355
109. Intoxicaciones agudas por organofosforados. I. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . .356
110. Intoxicación aguda por benzodiacepinas. J. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357
111. Intoxicación por neurolépticos. Síndrome neuroléptico maligno.
J.L. Martínez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .358
112. Intoxicación digitálica. C. del Pozo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .363
113.Cocaína. B.Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .365
ÍNDICE
114. Intoxicación aguda por opiáceos. J. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .366
115. Intoxicación por cáusticos. C. Pérez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .367
116. Intoxicación por antidepresivos. C. Gabaldón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369
117. Intoxicación por etanol, metanol y etilenglicol. C. Pérez . . . . . . . . . . . . . . . .371
118. Intoxicación por nuevas drogas. I. Herrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .376
SECCIÓN XV: EMERGENCIAS POR AGENTES FÍSICOS
119.Ahogamiento. A.Valero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .380
120. Patologías relacionadas con la temperatura. G. Hernández . . . . . . . . . . . . . .382
121. Lesiones eléctricas (electrocución). E. Ramón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .384
122.Quemaduras. C. Huerta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .386
123.Atención al paciente politraumatizado. J. Pons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .389
SECCIÓN XVI: EMERGENCIAS EN PSIQUIATRÍA
124. Emergencias en el paciente alcohólico. M.D. Illa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .392
125.Manejo del paciente agitado/violento. G. Sempere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .394
126.Tentativa de suicidio. G. Sempere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .396
127. Psicosis aguda. G. Sempere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .398
SECCIÓN XVII: MISCELANEA
128.Aspectos legales en medicina de urgencias. J. Sánchez . . . . . . . . . . . . . . . . .399
129.Técnicas diagnóstico-terapéuticas en urgencias. E. Salvo . . . . . . . . . . . . . . .402
130. Profilaxis ante exposición accidental a material biológico. E. Salvo . . . . . . .410
131.Agresión sexual. C. del Pozo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .416
Indice de materias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .419
ÍNDICE
PRÓLOGO
Querido e inteligente lector, permite que antes de empezar me presente: me llamo
Tino Tormo, nací hace 64 años en Valencia, y he tenido la enorme suerte de aprender
y beber en las Ciencias de la Salud desde hace 46 y de practicarlas de forma reglada
en la vertiente de la atención al paciente críticamente enfermo en los últimos 40 años.
Este bagaje me ha permitido conocer de primera mano que el desarrollo del
mundo sanitario relacionado con las Urgencias es imparable, por la enorme presión
socio-sanitaria (más de doce millones anuales de asistencias urgentes hospitalarias y
prehospitalarias a lo largo y ancho de la geografía española), pero también por el avan-
ce en los procedimientos diagnóstico-terapéuticos, de investigación y de innovación
sanitaria, y sobre todo por la exigencia que tiene el profesional sanitario de actuar en
todo momento de acuerdo con la “lex artis”, es decir teniendo en cuenta aquellos
conocimientos que requiera el caso concreto, las circunstancias en las que se des-
arrolle la actividad médica, así como las incidencias inesperadas en el normal actuar
profesional.
Pero la sociedad no se conforma con disponer de una asistencia eficiente y de cali-
dad, sino que valora que sea prestada a través de una relación cálida y humana, con un
trato personalizado y con el mayor respeto y consideración, es decir, no basta con
ser eficaces y eficientes, hay que tender a alcanzar la excelencia a través de un compor-
tamiento ético que tenga en cuenta no sólo los conocimientos científicos, sino también
los valores de la persona enferma y de su entorno inmediato.
En este devenir he tenido la suerte de contar con la amistad y el aprecio del Jefe
de la Unidad de Urgencias del Hospital Universitario “Doctor Peset”, Dr. D. Juan Sánchez
Carpena, y de su excelente y competente equipo de profesionales sanitarios, por lo
que es para mí un honor, una satisfacción y un verdadero acicate intelectual el tratar
de prologar esta excelente obra que tienes en tus manos, cuyo título es “URGENCIAS”
y que trataré de desgranarte en unas breves preguntas.
¿Qué es? Es un libro colectivo, que muestra la madurez científico-profesional del
equipo sanitario que lo sustenta, y en el que intervienen más de treinta excelentes pro-
fesionales sanitarios, pertenecientes en su núcleo fundamental a la Unidad de Urgencias
y Unidad Médica de Corta Estancia del Hospital Universitario “Doctor Peset”, pero
también a otras áreas asistenciales como son el servicio de Ginecología, Oftalmología
y el de Otorrinolaringología, magistralmente coordinados por la excelente labor del
equipo editorial (J. Sánchez, B.Arcos, R. Bosch, C. del Pozo, JL. Martínez y G. Sempere).
¿Cómo es? Aunque tiene la estructura de un libro de bolsillo, es una verdadera y
completa obra de consulta, que permite aunar de una forma brillante la necesidad de
profundizar en el conocimiento médico-sanitario, cuando no se dispone de tiempo para
ello, como ocurre en las diferentes situaciones de urgencia y emergencia.
Para ello se divide en 17 secciones, que abarcan desde Emergencias en Patología
Cardiovascular, hasta Emergencias en Psiquiatría, con un total de 130 capítulos total-
mente actualizados y ello en poco más de 400 páginas, que permiten el acceso al con-
tenido del libro con total facilidad tanto por el índice temático desplegado en sus pri-
meraspáginas, como a través del índice alfabético al final del libro.
Pero la gran sorpresa es la organización interna de cada uno de sus capítulos, que
permite a través de una novedosa estructura esquemática y estandarizada, resultado
de una labor de síntesis excelente, acceder a la complejidad del conocimiento actual,
con la rapidez, seguridad y profundidad necesaria.
¿Para quién es? Aunque está dirigido a un amplio grupo de profesionales sanita-
rios, por la facilidad de manejo, la amplitud y la actualización de los conocimientos en
la ciencia de las Urgencias, claramente obtendrán más beneficio aquellos involucrados
directamente en la atención urgente a la persona enferma.
¿Qué función cumple? Claramente el libro tiene una vocación Asistencial dirigida
a la persona usuaria de Urgencias pre y hospitalarias, pero cumple sobradamente el
resto de los cometidos científico-profesionales, como es la vertiente Docente que es
indisoluble de la Asistencial, máxime cuando la obra nace en un entorno Universitario,
como es la vertiente Investigadora, al normalizar los conocimientos de una manera
estructurada y estandarizada y como lo es también la vertiente Innovadora, al pre-
sentar esos conocimientos en una forma esquemática y lista para su uso inmediato.
Todo ello hace de este libro, que cumple su 2ª edición, no un libro más en el conteni-
do doctrinal de la Medicina de Urgencias, si no un libro único y excelente.
Por todo ello no me queda otro remedio querido lector que felicitarte por dis-
poner en tus manos de esta pequeña joya de la ciencia, y por supuesto a los Autores
y Editores de la misma.
Constantino Tormo Calandín
Jefe del Servicio de Medicina Intensiva
Hospital Universitario “Doctor Peset”
2 PRÓLOGO
INTRODUCCIÓN
Cuando en el año 2003, iniciamos la andadura de publicar un manual de urgen-
cias que se adaptase a las características de los profesionales que trabajamos en estas
Unidades, también adquirimos el compromiso, dada la buena acogida que tuvo, de ela-
borar una nueva edición actualizada.
Después de muchos avatares y gracias al trabajo, ilusión y esfuerzo de los auto-
res de los diferentes capítulos, por fin ha visto la luz la nueva edición del Manual de
Urgencias 2010.
Hemos intentado resumir a través de un sistema de tablas de fácil acceso y com-
prensión la patología más frecuente con la que nos encontramos en las urgencias hos-
pitalarias.
Agradecemos al Grupo Menarini, la colaboración prestada en la presente edición.
Dr. Juan Sánchez Carpena
Jefe de la Unidad de Urgencias.
Hospital Universitario “Doctor Peset”
Valencia, Octubre 2009
5I. SOPORTE VITAL AVANZADO
As
ist
ol
ia
•
N
O
 D
ES
FIB
RI
LA
BL
E.
Co
m
pr
ob
ar
 co
ne
xio
ne
s,
co
nfi
rm
ar
 as
ist
ol
ia 
en
 d
os
 d
er
iva
cio
ne
s.
•
In
ici
ar
 R
CP
:3
0 
co
m
pr
es
io
ne
s/2
 v
en
til
ac
io
ne
s d
ur
an
te
 2
 m
in
 (a
pr
ox
).
Re
ev
alu
ar
 c
ad
a 
2 
m
in
.L
as
 m
an
io
br
as
 d
eb
en
 c
on
tin
ua
r 
ha
sta
 la
 re
so
luc
ió
n 
de
 la
 P
CR
 o
 h
as
ta
 o
bs
er
va
r l
as
 ci
rc
un
sta
nc
ias
 ad
ec
ua
da
s d
e 
fin
ali
za
ció
n.
•
Int
ub
ac
ió
n 
or
ot
ra
qu
ea
l.O
xíg
en
o 
al 
85
-1
00
%.
•
Ca
na
liz
ar
 ví
a v
en
os
a.
D
et
ec
ció
n 
y t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
ca
us
as
 p
ot
en
cia
lm
en
te
 re
ve
rs
ibl
es
 (*
).
•
Co
m
pr
ob
ar
 e
l E
CG
 e
n 
bu
sc
a d
e 
on
da
s P
,e
sto
s c
as
os
 p
ue
de
n 
re
sp
on
de
r a
 la
 e
sti
m
ula
ció
n 
co
n 
m
ar
ca
pa
so
s.
•
Fá
rm
ac
os
:a
dr
en
ali
na
 1
 am
p(
1 
m
g)
/ 3
 m
in;
at
ro
pin
a 3
 m
g (
do
sis
 ú
nic
a)
.
•
Su
pe
rv
ive
nc
ia 
m
uy
 b
aja
 sa
lvo
 d
et
ec
ció
n 
y t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
ca
us
a r
ev
er
sib
le.
D
iso
cia
ció
n 
•
N
O
 D
ES
FIB
RI
LA
BL
E.
Ac
tiv
ida
d 
elé
ct
ric
a c
ar
día
ca
 si
n 
pu
lso
 p
alp
ab
le.
ele
ct
ro
m
ec
an
ica
•
Ini
cia
r R
CP
 (i
gu
al 
qu
e 
en
 as
ist
ol
ia)
.In
tu
ba
ció
n 
or
ot
ra
qu
ea
l.O
xíg
en
o 
85
-1
00
%.
•
Ca
na
liz
ar
 ví
a v
en
os
a.
D
et
ec
ció
n 
y t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
ca
us
as
 p
ot
en
cia
lm
en
te
 re
ve
rs
ibl
es
.
•
Fá
rm
ac
os
:A
dr
en
ali
na
:1
 am
p 
(1
 m
g)
/ 3
 m
in;
at
ro
pin
a 3
m
g (
do
sis
 ú
nic
a s
i F
C<
60
 lp
m
) .
•
Su
pe
rv
ive
nc
ia 
m
uy
 b
aja
 sa
lvo
 d
et
ec
ció
n 
y t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
ca
us
a r
ev
er
sib
le.
FV
 y 
TV
 si
n 
pu
lso
•
La
 F
V 
es
 e
l r
itm
o 
qu
e 
co
n 
m
ás
 fr
ec
ue
nc
ia 
oc
as
io
na
 P
CR
.R
itm
os
 d
es
fib
ril
ab
les
.
•
G
ol
pe
 p
re
co
rd
ial
:ú
nic
o,
si 
pa
ro
 ca
rd
íac
o 
pr
es
en
cia
do
 y 
de
sfi
br
ila
do
r n
o 
dis
po
nib
le.
•
Ini
cia
r R
CP
 (h
as
ta
 d
isp
on
ibi
lid
ad
 d
e 
m
on
ito
riz
ac
ió
n)
.
•
Int
ub
ac
ió
n 
or
ot
ra
qu
ea
l.O
xíg
en
o 
al 
85
-1
00
%.
•
Ca
na
liz
ar
 ví
a v
en
os
a.
D
et
ec
ció
n 
y t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
ca
us
as
 p
ot
en
cia
lm
en
te
 re
ve
rs
ibl
es
 (*
).
•
Ca
rg
ar
 e
l d
es
fib
ril
ad
or
 y
 a
dm
in
ist
ra
r 1
ª d
es
ca
rg
a 
(1
50
-2
00
 J 
si 
de
sfi
br
ila
do
r b
ifá
sic
o 
y 
36
0 
J s
i m
on
of
ás
ico
).
Re
in
ici
o 
in
m
ed
iat
o 
de
 la
 R
CP
 (3
0/
2)
 si
n 
co
m
pr
ob
ar
 p
uls
o 
du
ra
nt
e 
2 
m
in 
y l
ue
go
 co
m
pr
ob
ar
 p
uls
o.
•
Si 
pe
rs
ist
e 
rit
m
o 
de
sfi
br
ila
bl
e 
ad
m
in
ist
ra
r 
un
 m
áx
im
o 
de
 3
 c
ho
qu
es
 m
in
im
iza
nd
o 
el
 t
ie
m
po
 e
nt
re
 la
 s
us
pe
ns
ió
n 
de
 la
s 
co
m
pr
es
io
ne
s t
or
ác
ica
s y
 la
 ad
m
ini
str
ac
ió
n 
de
l c
ho
qu
e 
elé
ct
ric
o.
1.
SO
PO
R
T
E 
V
IT
A
L 
A
V
A
N
Z
A
D
O
.B
.A
rc
os
6 B.ARCOS
•
Fá
rm
ac
os
:s
i p
er
sis
te
 T
V/
TV
SP
 tr
as
 e
l 3
º c
ho
qu
e,
am
io
da
ro
na
 3
00
 m
g 
en
 2
0 
m
l d
e 
SG
 a
l 5
%,
se
gu
id
o 
de
 p
er
fu
sió
n 
de
 9
00
 m
g/
 
24
 h
.V
alo
ra
r d
os
is 
co
m
pl
em
en
ta
ria
 d
e 
15
0 
m
g 
en
 a
du
lto
s.
Al
te
rn
at
iva
:li
do
ca
ín
a 
1-
1,
5 
m
g/
kg
 h
as
ta
 u
n 
m
áx
im
o 
de
 3
 m
g/
kg
 
(n
o 
ad
m
ini
str
ar
 si
 ya
 se
 h
a p
ue
sto
 am
io
da
ro
na
).
•
Va
so
pr
es
ina
:n
o 
ha
y e
vid
en
cia
s p
ar
a r
ec
om
en
da
r o
 re
fu
ta
r s
u 
us
o 
co
m
o 
alt
er
na
tiv
a a
 la
 ad
re
na
lin
a.
•
La
s c
om
pr
ob
ac
io
ne
s d
el 
rit
m
o 
ha
n 
de
 se
r b
re
ve
s y
 e
l p
uls
o 
só
lo
 si
 se
 ve
 ri
tm
o 
or
ga
niz
ad
o 
en
 e
l m
on
ito
r.
•
Su
pe
rv
ive
nc
ia:
ele
va
da
 si
 se
 re
ali
za
 d
es
fib
ril
ac
ió
n 
en
 u
n 
tie
m
po
 in
fer
io
r a
 3
 m
in.
1.
SO
PO
R
T
E 
V
IT
A
L 
A
V
A
N
Z
A
D
O
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
B
.A
rc
os
Ac
ido
sis
D
iab
et
es
,a
cid
os
is 
pr
ev
ia,
dia
rre
a,
fár
m
ac
os
,d
ro
ga
s,
O
xig
en
ac
ión
,v
en
tila
ció
n,
as
eg
ur
ar
 TE
T,
re
vis
ar
 R
CP
,v
alo
ra
r 
ins
ufi
cie
nc
ia 
re
na
l,s
ho
ck
,R
CP
 p
ro
lo
ng
ad
a.
bic
ar
bo
na
to
 si
 p
H
< 
7,1
0.
Ta
po
na
m
ien
to
 ca
rd
íac
o
Pe
ric
ar
dit
is,
de
rr
am
e,
tra
um
a t
or
ác
ico
,c
iru
gía
 ca
rd
íac
a,
po
stI
M
A
Flu
ido
te
ra
pia
,e
co
ca
rd
io
gr
am
a,
pe
ric
ar
dio
ce
nt
es
is.
H
ipo
te
rm
ia
Po
litr
au
m
at
iza
do
s,
alc
oh
ol
ism
o,
an
cia
no
s,
ah
og
am
ien
to
,fá
rm
ac
os
,
Lim
ita
r a
 tr
es
 la
s d
es
ca
rg
as
 p
or
 TV
/T
VS
P 
si T
ª<
30
º.
ex
po
sic
ió
n 
al 
frí
o,
en
do
cr
ino
pa
tía
s.
Re
ca
len
ta
m
ien
to
 y 
so
po
rt
e 
he
m
od
iná
m
ico
.S
i T
ª e
nt
re
 3
0-
34
ºC
,R
CP
 co
n 
m
ay
or
 in
te
rv
alo
 e
nt
re
 fá
rm
ac
os
 y 
re
ca
len
ta
-
m
ien
to
.
H
ipo
vo
lem
ia
H
em
or
ra
gia
,g
ra
nd
es
 q
ue
m
ad
os
,c
án
ce
r,e
m
ba
ra
zo
,s
ho
ck
,
Re
po
sic
ió
n 
de
 vo
lum
en
 (c
ol
oi
de
s,
cr
ist
alo
ide
s),
tra
ns
fu
sió
n 
po
litr
au
m
at
ism
o.
si 
an
em
ia 
o 
hem
or
ra
gia
 ac
tiv
a,
to
ra
co
to
m
ía 
si 
tra
um
a.
H
ipo
xia
A 
co
ns
ide
ra
r e
n 
to
do
s l
os
 p
ac
ien
te
s c
on
 P
CR
.
Igu
al 
qu
e 
en
 ac
ido
sis
.
H
ipo
m
ag
ne
se
m
ia
Al
co
ho
lis
m
o,
qu
em
ad
os
,c
et
oa
cid
os
is 
dia
bé
tic
a,
dia
rre
a,
diu
ré
tic
os
,
Su
lfa
to
 d
e 
m
ag
ne
sio
 (1
0 
m
l =
 1
,5 
g)
.
cic
lo
sp
or
ina
,c
isp
lat
ino
.
D
os
is 
de
 1
-2
 g 
en
 1
00
 m
l d
e 
SG
 5
%.
Ca
us
as
 re
ve
rs
ibl
es
*
Et
io
lo
gía
Tr
at
am
ien
to
7I. SOPORTE VITAL AVANZADO
1.
SO
PO
R
T
E 
V
IT
A
L 
A
V
A
N
Z
A
D
O
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
B
.A
rc
os
IM
A
A 
co
ns
ide
ra
r e
n 
to
da
 P
CR
,y
 si
 h
ay
 h
ist
or
ia 
pr
ev
ia 
de
 ca
rd
io
pa
tía
 
Fib
rin
ól
isi
s,
an
gio
pla
sti
a p
rim
ar
ia 
(si
 fa
llo
 d
e 
la 
an
te
rio
r)*
,
o 
clí
nic
a p
re
via
 a 
la 
PC
R.
ba
ló
n 
de
 co
nt
ra
pu
lsa
ció
n..
Int
ox
ica
cio
ne
s
Pa
cie
nt
es
 p
siq
uiá
tri
co
s,
ex
po
sic
ió
n 
lab
or
al,
alc
oh
ol
ism
o,
fár
m
ac
os
.
An
tíd
ot
os
 y 
so
po
rt
e 
he
m
od
iná
m
ico
 se
gú
n 
el 
tip
o 
de
 
tó
xic
o.
H
ipe
rp
ot
as
em
ia
Ap
or
te
 e
xc
es
ivo
,fá
rm
ac
os
,h
em
ól
isi
s,
ra
bd
om
ió
lis
is,
sín
dr
om
e 
de
 
Cl
or
ur
o 
cá
lci
co
10
% 
(iv
 le
nt
o)
,n
o 
en
 in
to
xic
ac
ió
n 
dig
itá
lic
a.
lis
is 
tu
m
or
al,
po
litr
au
m
at
iza
do
,in
su
fic
ien
cia
 re
na
l,
G
luc
os
a-
ins
uli
na
 iv
:g
luc
os
m
on
 (5
0 
m
l)+
 1
0 
UI
 d
e 
ins
uli
na
 
rá
pid
a
Bi
ca
rb
on
at
o 
im
 5
0 
m
l iv
.S
alb
ut
am
ol
 in
h 
o 
iv 
.
H
ipo
po
ta
se
m
ia
D
iur
ét
ico
s,
fár
m
ac
os
,d
ro
ga
s,
pé
rd
ida
s g
as
tro
int
es
tin
ale
s,
Si 
K<
 2
-2
,5 
m
Eq
/l:
10
-2
0 
m
Eq
 e
n 
10
0 
m
l d
e 
SF
 e
n 
30
 m
in
hip
om
ag
ne
se
m
ia.
(m
áx
.4
0 
m
Eq
/h
) p
or
 ví
a c
en
tra
l.M
on
ito
riz
ar
 E
CG
 y 
K.
TE
P
TE
P 
pr
ev
io,
inm
ov
iliz
ad
os
,c
iru
gía
 p
re
via
,e
m
ba
ra
zo
,fa
ct
or
es
 d
e 
So
po
rt
e 
he
m
od
iná
m
ico
 y 
m
ed
ida
s a
gr
es
iva
s d
e 
RC
P.
rie
sg
o.
Fib
rin
ól
isi
s r
t-P
A 
10
-5
0 
m
g e
n 
bo
lo.
N
eu
m
ot
ór
ax
Tr
au
m
at
ism
os
,to
ra
co
ce
nt
es
is,
es
po
nt
án
eo
,v
ía 
ce
nt
ra
l,v
en
tila
ció
n 
D
es
co
m
pr
im
ir 
co
n 
ag
uja
,in
se
rt
ar
 tu
bo
 d
e 
dr
en
aje
.
m
ec
án
ica
.
Ca
us
as
 re
ve
rs
ibl
es
*
Et
io
lo
gía
Tr
at
am
ien
to
8 B.ARCOS
1.
SO
PO
R
T
E 
V
IT
A
L 
A
V
A
N
Z
A
D
O
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
B
.A
rc
os
FV
 y 
TV
SP
 (1
50
-2
00
 J 
m
on
of
ás
ico
 y 
36
0 
J b
ifá
sic
o)
.
Flu
tte
r a
ur
icu
lar
 y 
TP
SV
 (1
00
 J 
m
on
of
ás
ica
 y 
70
-1
20
 b
ifá
sic
a)
.
Co
m
pr
ob
ar
 d
es
fib
ril
ad
or
,d
es
pe
jar
 e
l p
ec
ho
 d
el 
pa
cie
nt
e.
FA
 (2
00
J m
on
of
ás
ica
 y 
12
0-
15
0 
bif
ás
ica
).
!
en
 p
os
te
rio
re
s.
M
od
ali
da
d 
AS
IN
CR
Ó
N
IC
A.
TV
 co
n 
pu
lso
 (2
00
J m
on
of
ás
ica
,1
20
-1
50
 b
ifá
sic
a)
Co
lo
ca
r p
ala
s o
 p
ar
ch
es
 (d
ch
a:
inf
ra
cla
vic
ula
r-p
ar
ae
ste
rn
al,
O
2,v
ía 
ve
no
sa
,m
on
ito
riz
ac
ió
n,
SO
2
(p
uls
iox
im
et
ría
).
izd
a:
áp
ex
).P
as
ta
 co
nd
uc
to
ra
.
Co
m
pr
ob
ar
 m
on
ito
r,s
ele
cc
io
na
r d
er
iva
ció
n.
Se
lec
cio
na
r l
a c
ar
ga
.A
vis
ar
 d
e 
la 
de
sc
ar
ga
.
Se
da
ció
n:
et
om
ida
to
,m
ida
zo
lam
 o
 p
ro
po
fo
l.
Ch
oq
ue
 e
léc
tri
co
.
SIN
CR
O
N
IZ
AC
IÓ
N
 d
el 
m
on
ito
r-d
es
fib
ril
ad
or
.
Co
nfi
rm
ar
 e
l r
itm
o 
y c
on
tin
ua
r s
eg
ún
 p
ro
to
co
lo.
Se
lec
ció
n 
de
 la
 ca
rg
a e
leg
ida
.
Ch
oq
ue
 e
léc
tri
co
.
Re
co
m
en
da
cio
ne
s d
e 
la 
ILC
OR
 2
00
5.
Eu
ro
pe
an
 R
es
us
cit
at
ion
 G
uid
eli
ne
s.
20
05
Té
cn
ica
s
D
es
fib
ril
ac
ió
n 
co
nv
en
cio
na
l
Ca
rd
io
ve
rs
ió
n RC
P 
2 
m
in
RC
P 
2 
m
in
C
ho
qu
e 
(m
on
of
ás
ico
 2
00
-b
ifá
sic
o 
15
0-
36
0)
Va
lo
ra
r r
itm
o 
en
 m
on
ito
r
C
on
ec
ta
r m
on
ito
r-d
es
fib
ril
ad
or
In
ici
ar
 R
C
P
PA
RO
 C
AR
D
ÍA
C
O
Al
ar
m
a 
de
 p
ar
o
D
ES
FI
BR
IL
AB
LE
N
O
 D
ES
FI
BR
IL
AB
LE
1. 
 R
ev
isa
r l
a 
m
on
ito
riz
ac
ió
n
2. 
 M
in
im
iza
r l
as
 su
sp
en
sio
ne
s d
e 
las
 c
om
pr
es
io
ne
s
4. 
 C
an
ali
za
r v
ía 
pe
rif
ér
ica
5. 
 A
isl
ar
 v
ía 
aé
re
a
6. 
 V
alo
ra
r c
au
sa
s r
ev
er
sib
les
*
7. 
 A
dr
en
ali
na
 1
 m
g/
3-
5 
m
in
8. 
 A
tro
pi
na
 y
 a
m
io
da
ro
na
 (v
alo
ra
r e
l c
as
o)
92. CONTROL URGENTE DE LA VÍA AÉREA
2.
C
O
N
T
R
O
L 
U
R
G
EN
T
E 
D
E 
LA
 V
ÍA
 A
ÉR
EA
.B
.A
rc
os
1.
Cá
nu
las
 fa
rín
ge
as
Tu
bo
 o
ro
far
íng
eo
.M
ed
ida
s 1
,2
,3
,4
 y 
5.
Pa
cie
nt
e 
en
 p
os
ici
ón
 d
e 
ol
fat
eo
,s
e 
int
ro
du
ce
 co
n 
la 
co
nc
av
ida
d 
ha
cia
 ar
rib
a h
as
ta
 la
 m
ita
d 
y 
po
ste
rio
rm
en
te
 se
 gi
ra
 1
80
º.
Co
nt
ra
ind
ica
do
 e
n 
pa
cie
nt
es
 co
ns
cie
nt
es
.
Inc
on
ve
nie
nt
es
:o
bs
tru
cc
ió
n 
de
 v
ía 
aé
re
a 
(si
 e
l t
ub
o 
es
 c
or
to
),
lar
ing
oe
sp
as
m
o 
(si
 e
l t
ub
o 
es
 la
rg
o)
 y
 v
óm
ito
s ±
br
on
co
as
pi
ra
ció
n.
Tu
bo
 d
e 
M
ay
o 
o 
cá
nu
la 
de
 G
ue
de
l.
Tu
bo
 n
as
of
ar
ín
ge
o.
M
ed
id
as
 1
,2
 y
 3
.P
ac
ien
te
 e
n 
po
sic
ió
n 
de
 o
lfa
te
o,
lub
ric
ar
 c
on
 a
ne
sté
sic
o,
int
ro
du
cir
 p
or
 fo
sa
 n
as
al 
ha
sta
 e
l 
to
pe
.Ú
til 
en
 p
ac
ien
te
s c
on
 tr
ism
us
 o
 d
ific
ult
ad
 p
ar
a a
br
ir 
la 
bo
ca
.
Inc
on
ve
nie
nt
es
:e
pis
ta
xis
,o
bs
tru
cc
ió
n 
po
r m
oc
o/
sa
ng
re
,la
rin
go
es
pa
sm
o 
o 
re
gu
rg
ita
ció
n.
2.
M
as
ca
ril
las
-b
aló
n
El 
sis
te
m
a 
de
be
 lle
va
r:
m
as
ca
ril
la 
(ta
lla
s 1
,2
,3
,4
 y
 5
),
ba
ló
n 
(a
du
lto
 y
 p
ed
iát
ric
o)
,v
álv
ula
 u
nid
ire
cc
io
na
l,v
álv
ula
 c
on
 lim
ita
do
r d
e 
flu
jo
 a 
30
 l,
co
ne
xió
n 
un
ive
rs
al,
bo
lsa
 re
se
rv
or
io
 y 
vá
lvu
la 
pa
ra
 P
EE
P.
Pa
cie
nt
e 
en
 p
os
ici
ón
 d
e 
ol
fat
eo
,c
on
 tu
bo
 o
ro
far
íng
eo
.
Re
an
im
ad
or
 co
lo
ca
do
 d
et
rá
s d
el 
pa
cie
nt
e,
se
 co
lo
ca
 la
 m
as
ca
ril
la 
so
br
e 
la 
ca
ra
 y 
se
 aj
us
ta
 b
ien
 co
n 
am
ba
s m
an
os
,in
te
nt
an
do
 e
vit
ar
 
fu
ga
s.
Se
 h
ipe
re
xt
ien
de
 e
l c
ue
llo
 (a
us
en
cia
 d
e 
tra
um
a c
er
vic
al)
.
Co
ne
xió
n 
de
l b
aló
n 
y s
e 
ve
nt
ila
 co
n 
su
av
ida
d 
(n
o 
es
 n
ec
es
ar
io
 e
xp
rim
ir 
el 
ba
ló
n)
.A
l b
aló
n 
se
 p
ue
de
 co
ne
ct
ar
 u
na
 b
ol
sa
 re
se
rv
or
io
 
qu
e 
pe
rm
ite
 ad
m
ini
str
ar
 u
na
 F
iO
2
de
l 1
00
% 
co
ne
ct
ad
a a
 O
2
a 1
0-
15
 lp
m
.
Vo
lum
en
 re
co
m
en
da
do
 d
e 
6-
7 
m
l/k
g d
ur
an
te
 2
 se
gu
nd
os
 y 
co
n 
un
a f
re
cu
en
cia
 d
e 
12
-1
5 
rp
m
.
Inc
on
ve
nie
nt
es
:r
ies
go
 d
e 
hip
er
ve
nt
ila
ció
n 
co
n 
ins
uf
lac
ió
n 
gá
str
ica
 y 
br
on
co
as
pir
ac
ió
n.
3.
M
as
ca
ril
la 
lar
íng
ea
Ta
lla
s:
N
º 2
.5 
(1
5 
m
l),
N
º 3
 (2
0 
m
l),
N
º 4
 (3
0 
m
l) 
y N
º 5
 (4
0 
m
l).
Co
m
pr
ob
ar
 la
 e
sta
nq
ue
ida
d 
de
 la
 m
as
ca
ril
la,
de
sin
fla
r y
 lu
br
ica
r.
Se
 c
og
e 
co
m
o 
un
 lá
piz
 y
 se
 in
tro
du
ce
 e
n 
la 
bo
ca
 e
m
pu
jan
do
 h
ac
ia 
ab
ajo
 y
 a
trá
s h
as
ta
 su
 a
lo
jam
ien
to
 e
n 
hip
of
ar
ing
e,
ve
rif
ica
r q
ue
 
la 
m
ar
ca
 n
eg
ra
 e
stá
 o
rie
nt
ad
a h
ac
ia 
la 
na
riz
.
Té
cn
ica
Pr
oc
ed
im
ien
to
10 B.ARCOS
2.
C
O
N
T
R
O
L 
U
R
G
EN
T
E 
D
E 
LA
 V
ÍA
 A
ÉR
EA
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
B
.A
rc
os
Se
 in
fla
 e
l m
an
gu
ito
,s
e 
fija
 la
 m
as
caril
la 
y s
e 
co
ne
ct
a a
l v
en
tila
do
r.
Ve
nt
aja
s:
fác
il i
ns
er
ció
n,
in
clu
so
 c
on
 p
oc
a 
ex
pe
rie
nc
ia,
pe
rm
ite
 IO
T 
in
clu
so
 e
n 
pa
cie
nt
es
 c
on
 v
ía 
aé
re
a 
di
fíc
il,
cu
ell
o 
in
es
ta
bl
e 
o 
po
sic
ió
n 
qu
e 
dif
icu
lte
 la
 in
tu
ba
ció
n,
pe
rm
ite
 ve
nt
ila
ció
n 
sim
ila
r a
 IO
T,
no
 p
re
cis
a r
ela
jan
te
s m
us
cu
lar
es
.
Inc
on
ve
nie
nt
es
:p
ue
de
 p
ro
vo
ca
r l
ar
ing
oe
sp
as
m
o,
po
sib
le 
br
on
co
as
pir
ac
ió
n 
(p
oc
o 
fre
cu
en
te
),
ob
str
uc
ció
n 
de
 v
ía 
aé
re
a 
po
r d
es
ce
ns
o 
de
 e
pig
lo
tis
.
Co
nt
ra
ind
ica
cio
ne
s:
tra
um
a f
ac
ial
 o
 p
re
se
nc
ia 
de
 co
nt
en
ido
 gá
str
ico
.
4.
G
uía
 d
e 
Es
ch
m
an
n
Pa
cie
nt
e 
en
 p
os
ici
ón
 d
e 
ol
fat
eo
 o
 n
eu
tra
 (s
i t
ra
um
a c
er
vic
al)
.
Se
 in
tro
du
ce
 e
l la
rin
go
sc
op
io
 h
as
ta
 v
isu
ali
za
r c
ue
rd
as
 vo
ca
les
.S
e 
int
ro
du
ce
 la
 g
uía
 h
as
ta
 p
as
ar
 la
s c
ue
rd
as
 vo
ca
les
 y,
a 
tra
vé
s d
e 
la 
m
ism
a,
pa
sa
m
os
 e
l t
ub
o 
en
do
tra
qu
ea
l.S
e 
re
tir
a l
a g
uía
 y 
se
 fij
a e
l t
ub
o.
Ind
ica
da
 e
n 
el 
m
an
ejo
 d
e 
la 
vía
 aé
re
a d
ifíc
il y
 e
n 
tra
um
as
 ce
rv
ica
les
.
5.
Fia
do
re
s-g
uía
s
Se
 in
tro
du
ce
 p
or
 e
l e
xt
re
m
o 
de
l T
T 
y s
e 
m
od
ela
 se
gú
n 
las
 n
ec
es
ida
de
s.
D
a r
igi
de
z a
l t
ub
o.
En
 in
tu
ba
ció
n 
dif
íci
l.
Un
a v
ez
 in
se
rt
ad
o 
el 
TT
 re
tir
ar
 e
l fi
ad
or
 y 
fija
r e
l t
ub
o 
se
gú
n 
lo
 d
es
cr
ito
 an
te
rio
rm
en
te
.
6.
Tu
bo
 e
nd
ot
ra
qu
ea
l
M
at
er
ial
 n
ec
es
ar
io
:t
ub
os
 e
nd
ot
ra
qu
ea
les
 d
e 
di
sti
nt
as
 m
ed
id
as
,la
s m
ás
 u
sa
da
s e
n 
m
uj
er
es
 d
e 
7,
5 
m
m
 y
 e
n 
va
ro
ne
s d
e 
8 
m
m
.
La
rin
go
sc
op
io
 co
n 
pa
las
 d
e 
dis
tin
ta
s m
ed
ida
s,
jer
ing
a p
ar
a h
inc
ha
r e
l b
aló
n,
tu
bo
 la
rín
ge
o 
y m
at
er
ial
 p
ar
a f
ija
r e
l t
ub
o.
Pa
cie
nt
e 
en
 p
os
ici
ón
 d
e 
ol
fat
eo
.S
i e
s p
os
ibl
e,
re
ali
za
r m
an
io
br
a d
e 
Se
llic
k p
or
 u
n 
ay
ud
an
te
.
Se
 su
jet
a e
l la
rin
go
sc
op
io
 co
n 
la 
m
an
o 
izq
uie
rd
a y
 co
n 
la 
de
re
ch
a s
e 
ab
re
 la
 b
oc
a d
el 
pa
cie
nt
e.
Se
 in
tro
du
ce
 e
l la
rin
go
sc
op
io
 p
or
 la
 co
m
isu
ra
 o
ra
l d
er
ec
ha
,se
 e
m
pu
ja 
ha
sta
 la
 b
as
e 
de
 la
 le
ng
ua
,re
ch
az
an
do
 la
 m
ism
a h
ac
ia 
la 
izq
uie
r-
da
.S
e 
ca
lza
 la
 va
llé
cu
la 
y s
e 
lev
an
ta
 e
l la
rin
go
sc
op
io
 h
ac
ia 
ar
rib
a y
 d
ela
nt
e,
sin
 h
ac
er
 p
re
sió
n 
so
br
e 
lo
s d
ien
te
s,h
as
ta
 vi
su
ali
za
r l
as
 cu
er
-
da
s v
oc
ale
s y
 lo
s a
rit
en
oi
de
s.
Té
cn
ica
Pr
oc
ed
im
ien
to
112. CONTROL URGENTE DE LA VÍA AÉREA
2.
C
O
N
T
R
O
L 
U
R
G
EN
T
E 
D
E 
LA
 V
ÍA
 A
ÉR
EA
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
B
.A
rc
os
Co
n 
la 
m
an
o 
de
re
ch
a s
e 
int
ro
du
ce
 e
l t
ub
o 
en
tre
 am
ba
s c
ue
rd
as
 vo
ca
les
,s
e 
ins
uf
la 
el 
ba
ló
n 
pa
ra
 fij
ar
 e
l t
ub
o,
se
 re
tir
a e
l la
rin
go
sc
o-
pio
 y 
co
m
pr
ob
am
os
 q
ue
 se
 e
nc
ue
nt
ra
 e
n 
ár
bo
l b
ro
nq
uia
l a
us
cu
lta
nd
o 
am
bo
s p
ulm
on
es
.
Se
 co
lo
ca
 cá
nu
la 
far
íng
ea
,s
e 
fija
 e
l t
ub
o 
y s
e 
co
ne
ct
a a
l v
en
tila
do
r.
Ve
nt
aja
s:
ais
la 
la 
vía
 aé
re
a,
pe
rm
ite
 as
pir
ar
 se
cr
ec
io
ne
s,
ad
m
ite
 flu
jo
s a
lto
s d
e 
O
2
y a
dm
ini
str
ac
ió
n 
de
 fá
rm
ac
os
.
Inc
on
ve
nie
nte
s:r
eq
uie
re
 e
nt
re
na
m
ien
to
 e
sp
ec
ífic
o,
rie
sg
o 
de
 in
tu
ba
ció
n 
es
of
ág
ica
,b
ro
nq
uia
l,t
ra
um
as
 e
n 
lab
ios
,d
ien
te
s,f
ar
ing
e 
o 
lar
ing
e.
7.
Co
m
bit
ub
o
Tu
bo
 d
e 
m
ate
ria
l p
lás
tic
o 
co
n 
do
s l
uc
es
 u
nid
as
 e
n 
el 
ex
tre
m
o 
pr
ox
im
al.
D
os
 b
alo
ne
s:u
no
 e
so
fág
ico
 (1
5 
m
l) 
y u
no
 fa
rín
ge
o 
(1
00
 m
l).
Ins
er
ció
n 
co
n 
un
 m
ov
im
ien
to
 c
ur
vo
 h
ac
ia 
ab
ajo
,tr
ac
cio
na
nd
o 
ha
cia
 a
rr
iba
 d
e 
la 
m
an
díb
ula
,h
as
ta
 q
ue
 la
s l
íne
as
 a
nu
lar
es
 q
ue
da
n 
a 
niv
el 
de
 lo
s d
ien
te
s.
Se
 h
in
ch
an
 a
m
bo
s b
alo
ne
s y
 c
om
en
za
m
os
 a
 v
en
til
ar
 p
or
 la
 lu
z e
so
fág
ica
;s
i s
e 
in
su
fla
 e
stó
m
ag
o,
in
ici
am
os
 v
en
til
ac
ió
n 
po
r l
a 
lu
z 
tra
qu
ea
l.
Ve
nt
aja
s:
po
sib
le 
ins
er
ció
n 
a 
cie
ga
s,
se
 p
ue
de
 ve
nt
ila
r i
nd
ep
en
die
nt
em
en
te
 d
e 
la 
po
sic
ió
n 
de
l t
ub
o,
po
sib
ilid
ad
 d
e 
ap
lic
ar
 p
re
sio
ne
s 
ve
nt
ila
to
ria
s e
lev
ad
as
,m
ét
od
o 
óp
tim
o 
si 
no
 se
 vi
su
ali
za
n 
cu
er
da
s v
oc
ale
s.
Pr
ev
ien
e 
la 
as
pir
ac
ió
n.
Co
nt
ra
ind
ica
cio
ne
s:
re
fle
jo
 d
e 
la 
de
glu
ció
n 
int
ac
to
,e
sta
tu
ra
 in
fe
rio
r a
 1
22
 c
m
,p
at
ol
og
ía 
es
of
ág
ica
 c
on
oc
id
a,
ing
es
ta
 d
e 
cá
us
tic
os
,
ob
str
uc
ció
n 
inf
ra
gló
tic
a d
e 
la 
vía
 aé
re
a.
8.
Fa
str
ac
k
Sim
ila
r a
 m
as
ca
ril
la 
lar
íng
ea
 co
n 
un
 m
an
go
 m
et
áli
co
 rí
gid
o 
a t
ra
vé
s d
el 
cu
al 
po
de
m
os
 p
as
ar
 u
n 
tu
bo
 e
nd
ot
ra
qu
ea
l (
es
pe
cíf
ico
).
Ind
ica
da
 e
n 
pa
cie
nt
es
 co
n 
vía
 aé
re
a d
ifíc
il.
Se
 lu
br
ica
 la
 m
as
ca
ril
la 
y,
co
gié
nd
ol
a 
po
r e
l m
an
go
,s
e 
int
ro
du
ce
 e
n 
la 
bo
ca
 c
on
 la
 c
on
ca
vid
ad
 h
ac
ia 
ar
rib
a,
int
ro
du
cié
nd
ol
a 
ha
sta
 
lle
ga
r a
l t
op
e.
A 
su
 tr
av
és
 se
 p
as
a e
l t
ub
o 
en
do
tra
qu
ea
l,s
e 
fija
 h
inc
ha
nd
o 
el 
ba
ló
n,
y p
os
te
rio
rm
en
te
 se
 re
tir
a l
a f
as
tra
ck
.
As
ist
en
cia
 re
sp
ira
to
ria
 y 
cir
cu
lat
or
ia 
av
an
za
da
s,
en
 M
an
ua
l d
e 
so
po
rt
e 
vit
al 
av
an
za
do
,e
d.
Els
ev
ier
,2
00
7.
As
ist
en
cia
 re
sp
ira
to
ria
 y 
cir
cu
lat
or
ia 
av
an
za
da
s,
en
 M
an
ua
l d
e 
so
po
rte
 vi
ta
l a
va
nz
ad
o,
ed
.E
lse
vie
r,2
00
7.
Té
cn
ica
Pr
oc
ed
im
ien
to
12 M. RUBIO
3.
SE
C
U
EN
C
IA
 D
E 
IN
T
U
B
A
C
IÓ
N
 R
Á
PI
D
A
.M
.R
ub
io
In
tro
du
cc
ió
n
Pr
oc
ed
im
ien
to
 p
ar
a 
el 
ac
ce
so
 y 
el 
co
nt
ro
l in
m
ed
iat
o 
de
 la
 v
ía 
aé
re
a 
en
 la
 m
ay
or
ía 
de
 lo
s e
nf
er
m
os
 cr
ític
os
.A
dm
ini
str
ac
ió
n 
sim
ult
á-
ne
a d
e 
se
da
nt
es
 y 
re
laj
an
te
s m
us
cu
lar
es
 p
ar
a c
on
se
gu
ir 
rá
pid
a i
nc
on
sc
ien
cia
 y 
at
on
ía 
m
us
cu
lar
 co
n 
ob
jet
ivo
 d
e 
fac
ilit
ar
 IO
T 
em
er
ge
n-
te
 y 
ev
ita
r a
sp
ira
ció
n.
Re
du
ce
 la
 re
sis
te
nc
ia 
a l
a l
ar
ing
os
co
pia
,la
 re
sp
ue
sta
 p
re
so
ra
 d
e 
las
 ca
te
co
lam
ina
s y
 la
 p
re
sió
n 
int
ra
cr
an
ea
l d
ur
an
-
te
 la
 in
tu
ba
ció
n.
En
 si
tu
ac
ió
n 
ex
tre
m
a a
dm
ini
str
e 
rá
pid
am
en
te
 u
n 
se
da
nt
e 
y u
n 
re
laj
an
te
 m
us
cu
lar
.L
a S
IR
 d
eb
e 
se
r c
om
ple
ta
da
 e
n 
un
 
tie
m
po
 m
áx
im
o 
de
 8
 m
in.
Pa
so
s:
•
Pla
nif
ica
ció
n 
y p
re
pa
ra
ció
n 
(<
10
 m
in)
:m
on
ito
riz
ac
ió
n 
y v
ía 
iv.
•
Pr
ein
du
cc
ió
n 
(<
 8
 m
in)
:o
xig
en
ac
ió
n,
co
ns
ide
ra
r p
re
m
ed
ica
ció
n.
•
Fa
se
 d
e 
ap
ne
a (
45
-6
0 
se
g)
:in
du
cc
ió
n,
po
sic
ió
n 
de
l p
ac
ien
te
,p
re
sió
n 
cr
ico
ide
a,
lar
ing
os
co
pia
.
•
Co
m
pr
ob
ac
ió
n 
de
 la
 p
os
ici
ón
 d
el 
tu
bo
.
(M
ed
 In
te
ns
iva
20
08
;3
2 
su
pl 
1:
3-
11
) y
 (A
nn
 E
m
er
g M
ed
20
05
;4
6:
32
8)
.
Pr
em
ed
ica
ció
n
Lid
oc
aín
a
Re
du
ce
 re
sp
ue
sta
 adre
né
rg
ica
 y 
la 
pr
es
ión
 in
tra
cr
an
ea
l (
PIC
) d
ur
an
te
 la
 la
rin
go
sc
op
ia 
( J
 Tr
au
m
a 2
00
5;5
8:2
78
).
Am
p 
10
 m
l=
10
0 
m
g
Ind
ica
cio
ne
s:
as
m
a,
dis
ec
ció
n 
o 
ro
tu
ra
 d
e 
ao
rt
a y
 h
em
or
ra
gia
 in
tra
cr
an
ea
l.
10
0 
m
g (
1-
2 
m
g/k
g)
Fe
nt
an
ilo
Ef
ec
to
 an
alg
és
ico
.B
lo
qu
ea
 la
 re
sp
ue
sta
 si
m
pá
tic
a.
3 
m
l=
15
0 
µg
La
 in
fu
sió
n 
rá
pid
a p
ue
de
 p
ro
vo
ca
r r
igi
de
z d
e 
la 
pa
re
d 
to
rá
cic
a,
dis
tré
s,
br
on
co
 y 
lar
ing
oe
sp
as
m
o 
(a
dm
ini
s-
15
0 
µg
 (1
-2
 µ
g/k
g)
tra
ció
n 
de
 re
laj
an
te
 m
us
cu
lar
 n
o 
de
sp
ol
ar
iza
nt
e)
.
At
ro
pin
a
At
en
úa
 la
 re
sp
ue
sta
 va
ga
l a
 la
 IO
T.
1 
m
l=
1 
m
g
Ind
ica
da
 e
n 
niñ
os
 m
en
or
es
 d
e 
un
 añ
o 
o 
qu
e 
re
cib
en
 su
cc
ini
lco
lin
a.
0,5
 m
g,
5 
m
in 
an
te
s
En
 ad
ult
os
 q
ue
 re
qu
ier
en
 u
na
 2
ª d
os
is 
de
 re
laj
an
te
 m
us
cu
lar
 o
 e
n 
br
ad
ica
rd
ia.
Ve
cu
ro
nio
Pr
et
ra
ta
r c
on
 e
l 1
0%
 d
e 
la 
do
sis
 p
ar
alí
tic
a 1
-3
 m
in 
an
te
s e
vit
a l
as
 fa
sc
icu
lac
io
ne
s p
or
 su
cc
ini
lco
lin
a.
5 
m
l=
 1
0 
m
g
Co
nt
ra
ind
ica
do
 e
n 
BA
V 
de
 2
º o
 3
º g
ra
do
,b
ra
dic
ar
dia
,IC
C
,IA
M
,s
índ
ro
m
e 
de
 W
PW
.
0,5
 m
g
Ac
tu
alm
en
te
 u
so
 e
sc
as
o.
133. SECUENCIA DE INTUBACIÓN RÁPIDA
3.
SE
C
U
EN
C
IA
 D
E 
IN
T
U
B
A
C
IÓ
N
 R
Á
PI
D
A
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
M
.R
ub
io
In
du
cc
ió
n
Et
om
ida
to
Es
ca
sa
 d
ep
re
sió
n 
ca
rd
iov
as
cu
lar
 ("
<1
0%
 d
e T
A)
 y 
re
du
ce
 la
 P
IC
.M
io
clo
nía
s y
 tr
ism
us
.
10
 m
l=
 2
0 
m
g
Se
gu
ro
 e
n 
la 
ind
uc
ció
n 
de
 p
ac
ien
te
s c
on
 in
es
ta
bil
ida
d 
he
m
od
iná
m
ica
 y 
!
de
 P
IC
.
(0
,2-
0,4
 m
g/k
g)
Us
o 
co
nt
ro
ve
rt
ido
 e
n 
sh
oc
k s
ép
tic
o 
po
r a
cc
ió
n 
so
br
e 
su
pr
ar
re
na
les
 (E
m
er
g M
ed
 J 
20
04
;2
1:6
55
).
Ke
ta
m
ina
Po
co
 se
da
nt
e 
y b
ue
n 
an
alg
és
ico
.P
ro
du
ce
 al
uc
ina
cio
ne
s y
 e
stí
m
ulo
 d
el 
sis
te
m
a n
er
vio
so
 si
m
pá
tic
o.
10
 m
l =
 5
00
 m
g
Út
il e
n 
pa
cie
nt
es
 co
n 
as
m
a p
or
 su
 e
fec
to
 b
ro
nc
od
ila
ta
do
r.
14
0 
m
g (
0,5
-2
 m
g/k
g)
N
o 
us
ar
 e
n 
H
TA
,p
at
ol
og
ía 
ca
rd
iov
as
cu
lar
,!
PI
C
,p
sic
os
is,
gla
uc
om
a,
tra
um
as
 o
cu
lar
es
 y 
ec
lam
ps
ia.
M
ida
zo
lam
Co
m
ien
zo
 d
e 
ac
ció
n 
rá
pid
o,
bu
en
 ag
en
te
 p
ar
a l
a i
nd
uc
ció
n 
en
 la
 m
ay
or
ía 
de
 la
s s
itu
ac
io
ne
s,
so
br
e 
to
do
 e
n 
3 
m
l =
 1
5 
m
g
el 
es
ta
tu
s a
sm
át
ico
 y 
en
 e
l p
ac
ien
te
 ag
ita
do
.
(0
,1-
0,4
 m
g/k
g)
Pu
ed
e 
pr
od
uc
ir 
hip
ot
en
sió
n.
Pr
op
of
ol
H
ipn
os
is 
m
uy
 rá
pid
a.
Im
po
rt
an
te
 d
ep
re
so
r h
em
od
iná
m
ica
.
20
 m
l =
 2
00
 m
g
Re
du
ce
 la
 P
IC
.
(1
-2
 m
g/k
g)
Vi
da
 m
ed
ia 
co
rt
a (
ide
al 
en
 p
ac
ien
te
s q
ue
 re
qu
ier
en
 e
vo
luc
ió
n 
ne
ur
ol
óg
ica
 fr
ec
ue
nt
e)
.
Pa
rá
lis
is
Su
cc
ini
lco
lin
a
Po
r s
u 
co
m
ien
zo
 rá
pid
o 
y c
or
ta
 d
ur
ac
ió
n 
es
 e
l a
ge
nt
e 
m
ás
 u
sa
do
 e
n 
Ur
ge
nc
ias
.
10
 m
l =
 5
00
 m
g
Ef
ec
to
s s
ec
un
da
rio
s:
fas
cic
ula
cio
ne
s,
!P
IC
,v
óm
ito
s,
br
ad
ica
rd
ia 
e 
hip
er
po
ta
se
m
ia.
(1
-1
.5 
m
g/k
g)
Co
nt
ra
ind
ica
do
:h
ipe
rte
rm
ia 
fam
ilia
r m
ali
gn
a,
qu
em
ad
os
,sí
nd
ro
m
e 
de
 ap
las
tam
ien
to
 p
os
td
en
er
va
ció
n 
o 
en
fer
-
m
ed
ad
 n
eu
ro
m
us
cu
lar
 p
ro
gr
es
iva
 y 
en
 n
iño
s.
Ro
cu
ro
nio
M
ay
or
 ra
pid
ez
 d
e 
ac
ció
n 
co
n 
m
en
os
 e
fec
to
s s
ec
un
da
rio
s.
5 
m
l=
 5
0 
m
g
Bu
en
a e
sta
bil
ida
d 
he
m
od
iná
m
ica
.
(0
.6-
1.2
 m
g/k
g)
M
ejo
r p
er
fil 
rie
sg
o-
be
ne
fic
io
 e
n 
pa
cie
nt
es
 cr
ític
os
.
14 M. RUBIO
3.
SE
C
U
EN
C
IA
 D
E 
IN
T
U
B
A
C
IÓ
N
 R
Á
PI
D
A
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
M
.R
ub
io
Ve
cu
ro
nio
N
o 
pr
od
uc
e 
fas
cic
ula
cio
ne
s,e
s e
l a
ge
nt
e 
de
 e
lec
ció
n 
en
 Pe
dia
trí
a y
 e
n 
pa
cie
nt
es
 d
on
de
 la
 su
cc
ini
lco
lin
a e
stá
 
5 
m
l =
 1
0 
m
g
co
nt
ra
ind
ica
da
 o
 su
 u
so
 e
s p
eli
gr
os
o.
(0
,1 
m
g/k
g)
N
o 
au
m
en
ta
 la
 lib
er
ac
ió
n 
de
 h
ist
am
ina
.E
fec
to
s m
íni
m
os
 ca
rd
iov
as
cu
lar
es
.
M
iva
cu
rio
Sim
ila
r a
 ve
cu
ro
nio
 co
n 
un
a d
ur
ac
ió
n 
de
 ac
ció
n 
m
ás
 co
rt
a.
10
 m
l=
 2
0 
m
g
Al
te
rn
at
iva
 a 
la 
su
cc
ini
lco
lin
a.
(0
,15
 m
g/k
g)
Lib
er
a h
ist
am
ina
.M
ay
or
 d
ur
ac
ió
n 
de
 ac
ció
n 
en
 IR
C 
te
rm
ina
l e
 in
su
fic
ien
cia
 h
ep
át
ica
.
154. BRADIARRITMIAS
4.
B
R
A
D
IA
R
R
IT
M
IA
S.
P.
B
ae
llo
Br
ad
ica
rd
ia 
sin
us
al
EC
G
.F
re
cu
en
cia
 <
 6
0 
lpm
.
Ca
us
as
.L
as
 ca
us
as
 m
ás
 fr
ec
ue
nt
es
 d
e
Cl
íni
ca
.S
ue
le 
se
r b
en
ign
a:
as
te
-
Tr
ata
m
ien
to
.N
ing
un
o 
a m
en
os
 
Ri
tm
o 
re
gu
lar
,P
 d
e 
m
or
fo
lo
gía
 
br
ad
ica
rd
ia 
sin
to
m
át
ica
s e
n 
ur
ge
nc
ias
nia
,m
ar
eo
s,
fat
iga
bil
ida
d 
fác
il,
en
 
qu
e 
se
a s
int
om
át
ica
.A
tro
pin
a.
no
rm
al.
so
n:
ca
rd
io
pa
tía
 is
qu
ém
ica
,fá
rm
ac
os
,
de
rm
ina
do
s c
as
os
 p
ue
de
 lle
ga
r
Es
tim
ula
ció
n 
ca
rd
íac
a (
te
m
po
-
Q
RS
 re
gu
lar
 d
e 
m
or
fo
lo
gía
 
tra
sto
rn
os
 e
lec
tro
líti
co
s,
dis
fu
nc
ió
n 
a s
ínc
op
e.
ra
l o
 p
er
m
an
en
te
).
no
rm
al.
no
do
 si
nu
sa
l.O
tra
s:
cir
ug
ía 
oc
ula
r,
hip
er
te
ns
ió
n 
cr
an
ea
l,h
ipo
xia
,m
ixe
-
de
m
a,
hip
ot
er
m
ia,
en
f.C
ha
ga
s.
Bl
oq
ue
o 
AV
 d
e 
EC
G
.F
re
cu
en
cia
 6
0-
10
0.
Ri
tm
o
Cl
íni
ca
.S
ue
le 
pa
sa
r d
es
ap
er
cib
ido
.
Tr
at
am
ien
to
.S
i s
int
om
át
ico
:e
lim
ina
r,a
jus
ta
r d
os
is 
de
 fá
rm
ac
os
.
pr
im
er
 gr
ad
o
re
gu
lar
.P
 n
or
m
al.
PR
 >
 0
,20
 se
g.
Co
rre
gir
 al
te
ra
cio
ne
s e
lec
tro
líti
ca
s.
Q
RS
 re
gu
lar
.
Bl
oq
ue
o 
AV
 d
e 
EC
G
.F
re
cu
en
cia
 6
0-
10
0.
Ri
tm
o
Cl
íni
ca
.P
alp
ita
cio
ne
s,
sín
to
m
as
 d
e
Tr
at
am
ien
to
.S
i s
ínt
om
as
:e
lim
ina
r,a
jus
ta
r d
os
is 
de
 fá
rm
ac
os
.
se
gu
nd
o 
gr
ad
o
re
gu
lar
.P
 n
or
m
al.
Pr
ol
on
ga
ció
n
br
ad
ica
rd
ia 
cr
ón
ica
,d
ism
inu
ció
n 
de
l 
Co
rre
gir
 al
te
ra
cio
ne
s e
lec
tro
líti
ca
s.A
tro
pin
a.
Iso
pr
ot
er
en
ol
.
tip
o 
I
gr
ad
ua
l d
el 
PR
,c
ulm
ina
 e
n 
P 
no
 
ga
sto
 ca
rd
íac
o,
pr
es
ínc
op
e,
sín
co
pe
.
Es
tim
ula
ció
n.
co
nd
uc
ida
.
Bl
oq
ue
o 
AV
 d
e 
EC
G
.F
re
cu
en
cia
 6
0-
10
0.
Ri
tm
o
Cl
íni
ca
.P
alp
ita
cio
ne
s,
sín
to
m
as
 d
e
Tr
at
am
ien
to
.S
i s
ínt
om
as
:e
lim
ina
r,a
jus
ta
r d
os
is 
de
 fá
rm
ac
os
.
se
gu
nd
o 
gr
ad
o 
re
gu
lar
.P
 n
or
m
al.
PR
 co
ns
ta
nt
e
br
ad
ica
rd
ia 
cr
ón
ica
,d
ism
inu
ció
n 
de
l
Co
rre
gir
 al
te
ra
cio
ne
s e
lec
tro
líti
ca
s.A
tro
pin
a.
Iso
pr
ot
er
en
ol
.
tip
o 
II
ha
sta
 P
 n
o 
co
nd
uc
ida
.
ga
sto
 ca
rd
íac
o,
pr
es
ínc
op
e,
sín
co
pe
.
Es
tim
ula
ció
n.
Bl
oq
ue
o 
AV
 
EC
G
.F
re
cu
en
cia
 d
ife
re
nt
e 
en
tre
Cl
íni
ca
.P
alp
ita
cio
ne
s,
sín
to
m
as
 d
e
Tr
at
am
ien
to
.S
i s
ínt
om
as
:e
lim
ina
r,a
jus
ta
r d
os
is 
de
 fá
rm
ac
os
.
co
m
ple
to
P 
y Q
RS
.E
l Q
RS
 p
ue
de
 se
r 
br
ad
ica
rd
ia 
cr
ón
ica
,d
ism
inu
ció
n 
de
Co
rre
gir
 al
te
ra
cio
ne
s e
lec
tro
líti
ca
s.A
tro
pin
a.
Iso
pr
ot
er
en
ol
.
en
sa
nc
ha
do
.
ga
sto
 ca
rd
íac
o,
pr
esínc
op
e,
sín
co
pe
.
Es
tim
ula
ció
n.
16 P. BAELLO
4.
B
R
A
D
IA
R
R
IT
M
IA
S 
(c
on
tin
ua
ci
ón
).
P.
B
ae
llo
At
ro
pin
a.
(IB
).S
inu
sa
l.(
IIa
) B
AV
 n
od
al.
(II
I) 
BA
V 
M
ob
itz
 II 
.0,
5 
a 1
,0 
m
g i
v r
ep
et
ir 
do
sis
 
Si 
el 
pa
cie
nt
e e
stá
 si
nt
om
áti
co
,n
o 
re
tra
sa
r M
PT
 m
ien
tra
s c
og
e 
vía
 
ca
da
 3
 a 
5 
m
in.
ha
sta
 0
,03
 m
g/k
g.
o 
ha
ce
 e
fec
to
 la
 at
ro
pin
a.
En
 e
l c
or
az
ón
 d
en
er
va
do
 la
 at
ro
pin
a 
es
 in
efi
ca
z.
M
ar
ca
pa
so
 te
m
po
ra
l.C
ol
oq
ue
 lo
s e
lec
tro
do
s.
Se
lec
cio
ne
 d
er
iva
ció
n 
M
P.A
jus
te
 F
c s
ob
re
 
Es
 cl
as
e 
I e
n 
to
da
s l
as
 b
ra
dic
ar
dia
s s
int
om
át
ica
s.
Si 
la 
br
ad
ica
r-
70
 lp
m
.S
ele
cc
ion
e 
int
en
sid
ad
 d
e 
fo
rm
a c
re
cie
nt
e 
de
sd
e 
50
 a 
15
0 
m
A.
Fu
nc
ión
 e
n 
de
m
an
da
.
dia
 es
 se
ve
ra
 y 
el 
pa
cie
nt
e i
ne
sta
ble
 M
PT
 in
m
ed
iat
am
en
te
.Ta
m
bié
n 
Ac
tiv
e 
M
PT
.A
se
gu
re
 q
ue
 h
ay
 la
tid
o 
efi
ca
z.
si 
no
 h
ay
 re
sp
ue
sta
 a 
atr
op
ina
 y 
es
pe
cia
lm
en
te
 e
n 
blo
qu
eo
s d
eb
a-
jo
 d
el 
H
is-
Pu
rk
inj
e.
Iso
pr
ot
er
en
ol
.2
-2
0 
µg
/m
in.
Co
m
en
za
r c
on
 2
-5
 µ
g/m
in 
e 
inc
re
m
en
ta
r r
áp
ida
m
en
te
 h
as
ta
 
(J 
Am
 C
ar
dio
l,2
00
8;
51
:1
-6
2.
Pu
bli
sh
er
 o
nli
ne
 1
5 
M
ay
 2
00
8)
ob
te
ne
r f
re
cu
en
cia
 o
bje
tiv
o 
o 
efe
ct
os
 se
cu
nd
ar
io
s.
AC
C/
AH
A/
HR
S 2
00
8 
Gu
ide
lin
es
 fo
r D
ev
ice
_B
as
ed
 Th
era
py
 o
f C
ar
dia
c R
hy
th
m
 A
bn
or
m
ali
tie
s.
175.TAQUIARRITMIAS
5.TAQUIARRITMIAS. P. Baello
Sí
Posible
TRNAV
No
Valorar
distancia
RP-PR
Correlación 1:1 con QRS
TAQUICARDIA
Comprobar anchura QRS
QRS estrecho < 0,12
TSV
Regular Regularmente
irregular
Iregularmente
irregular
QRS ancho > 0,12
TSV aberada Taquicardia
preexcitada
Taquicardia
ventricular
Fibrilación auricular
Onda P invisible Onda P visible
Respuesta a la adenosina o MSC
Acaba con
la onda P
TRNAV
TRAV
Acaba con
el QRS
TRNAV
TRAV
TA
TS
Persiste taquicardia
con bloqueo AV
Flutter
TA
TS
Valorar la morfología de ondas P
Onda P
retrógrada
Frecuencia
120-250 y P
distinta de
sinusal
Frecuencia
180-200 y P
parecida de
sinusal
TA TSTRNAV
TRAV
Posible TA
Descartar una TRAV
Posible flutter o TA
TRNAV poco probable
No Sí
Pseudo
ondas R’ o S’
Valorar la frecuencia auricular
y morfología de ondas P
Frecuencia
300 y P
en sierra
Flutter
RP < PR
TRNAV
TRAV
TA con conducción
AV largada
TS con conducción
AV alargada
RP > PR
TA
TA
TRNAV (atípica)
TRAV con vía
accesoria lenta
TRNAV: taquicardia por reentrada en el nodo AV. TRAV: taquicardia auricular. TS: taquicardia sinusal.
18 P. BAELLO
5.
TA
Q
U
IA
R
R
IT
M
IA
S.
P.
B
ae
llo
Ta
qu
ica
rd
ias
 d
e 
Q
RS
 an
ch
o:
au
se
nc
ia 
de
 u
n 
co
m
ple
jo
 R
S 
en
 p
re
co
rd
ial
es
 
Sí:
TV
N
o:
int
er
va
lo
 R
 a 
na
dir
 d
e 
S 
> 
10
0 
m
se
g e
n 
un
a d
er
iva
ció
n 
pr
ec
or
dia
l
Sí:
TV
N
o:
pr
es
en
cia
 d
e 
dis
oc
iac
ió
n A
V 
Sí:
TV
N
o:
cr
ite
rio
s d
e 
m
or
fo
lo
gía
 p
ar
a T
V 
en
 V
1 
y V
6
Sí:
TV
 N
o:
TS
V 
Co
m
ple
jo
 V
1 
m
on
of
ás
ico
 o
 d
ifá
sic
o 
r>
r’o
 co
n 
r=
 r’
ap
oy
an
 e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V.
Co
m
ple
jo
 V
1 
co
n 
r>
30
 m
s Q
S 
bim
od
al 
ap
oy
an
 e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V.
Ta
m
bié
n 
es
 su
ge
sti
vo
 u
n 
pa
tró
n 
tri
fás
ico
 si
 la
 r 
ini
cia
l e
s m
uy
 an
ch
a.
Co
m
ple
jo
 V
6 
co
n 
rS
 o
 Q
S 
ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V.
Co
m
ple
jo
 V
6 
co
n 
Q
r o
 Q
S 
ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V.
Co
m
ple
jo
 V
1 
tri
fás
ico
 ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
SV
.
Co
m
ple
jo
 V
6 
co
n 
R 
alt
a y
 e
m
pa
sta
da
 ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
SV
.
Co
m
ple
jo
 V
6 
co
n 
qR
s a
po
ya
 e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
SV
.
Un
 p
at
ró
n 
co
nc
or
da
nt
e 
en
 p
re
co
rd
ial
es
 ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V,
so
br
e 
to
do
 si
 la
 co
nc
or
da
nc
ia 
es
 d
e 
tip
o 
BR
D.
La
 an
ch
ur
a d
el 
co
m
ple
jo
 e
n 
au
se
nc
ia 
de
 an
tia
rrí
tm
ico
s t
ien
e 
va
lo
r d
iag
nó
sti
co
 y 
ta
nt
o 
m
ás
 cu
an
to
 m
ás
 an
ch
o 
se
al 
el 
Q
RS
.
Co
n 
m
or
fo
lo
gía
 d
e 
BR
D
:>
 0
,18
 vp
 1
00
%.
> 
0,1
4 
vp
 8
7%
.
Co
n 
m
or
fo
lo
gía
 d
e 
BR
I:>
 0
,18
 vp
 1
00
%.
> 
0,1
4 
vp
 7
8%
.
Cr
ite
rio
s d
e 
m
or
fo
lo
gía
 p
ar
a T
V 
en
 V
1 
y V
6 
de
 ta
qu
ica
rd
ias
 d
e 
Q
RS
 an
ch
o
En
 p
re
se
nc
ia 
de
 m
or
fo
lo
gía
 B
RD
:
En
 p
re
se
nc
ia 
de
 m
or
fo
lo
gía
 B
RI
195.TAQUIARRITMIAS
5.
TA
Q
U
IA
R
R
IT
M
IA
S 
(c
on
tin
ua
ci
ón
).
P.
B
ae
llo
La
 h
ipe
rd
es
via
ció
n 
de
l e
je 
a l
a i
zq
uie
rd
a m
ás
 d
e 
-6
0º
 e
n 
pr
es
en
cia
 d
e 
BR
D
 ap
oy
a e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V 
(v
p7
0%
).
Eje
 e
nt
re
 -1
20
º y
 1
80
º,
en
 p
re
se
nc
ia 
de
 B
RD
 ti
en
e 
vp
 d
e T
V 
de
l 1
00
%.
Eje
 d
er
ec
ho
 u
 o
pu
es
to
 al
 n
or
m
al 
su
gie
re
 TV
 e
n 
las
 ta
qu
ica
rd
ias
 co
n 
m
or
fo
lo
gía
 d
e 
BR
I (
vp
94
%)
.
La
 p
re
se
nc
ia 
de
 ca
pt
ur
as
 o
 fu
sio
ne
s p
er
m
ite
 e
sta
ble
ce
r e
l d
iag
nó
sti
co
 d
e T
V.
En
 p
re
se
nc
ia 
de
 m
or
fo
lo
gía
 B
RD
 
En
 p
re
se
nc
ia 
de
 m
or
fo
lo
gía
 B
RI
Ta
qu
ica
rd
ia 
sin
us
al
N
ing
un
o 
a 
m
en
os
 q
ue
 se
a 
sin
to
m
át
ica
;tr
at
ar
 la
 p
at
ol
og
ía 
su
by
ac
en
te
.S
up
rim
ir 
alc
oh
ol
,ta
ba
co
,té
,c
afé
 u
 o
tro
s e
sti
-
m
ula
nt
es
.E
vit
ar
 si
m
pa
tic
om
im
ét
ico
s e
n 
go
ta
s n
as
ale
s.
B 
Bl
oq
ue
an
te
s,
Ca
++
an
ta
go
nis
ta
s s
i T
S 
ina
pr
op
iad
a.
Ta
qu
ica
rd
ia 
au
ric
ula
r
Ve
rif
ica
r s
i in
to
xic
ac
ió
n 
dig
itá
lic
a.T
ra
ta
r p
at
ol
og
ía 
su
by
ac
en
te
 (n
eu
ro
pa
tía
,tr
as
to
rn
os
 m
et
ab
ól
ico
s) 
be
ta
-b
lo
qu
ea
nt
e 
o
Ca
++
an
ta
go
nis
ta
s.
Si 
pe
rs
ist
e 
an
tia
rrí
tm
ico
s I
A,
IC
 o
 III
 (d
es
ca
rt
ar
 ca
rd
io
pa
tía
 e
str
uc
tu
ra
l).
Ta
qu
ica
rd
ia 
po
r r
ee
nt
ra
da
 n
od
o 
AV
M
an
iob
ra
s v
ag
ale
s (
M
SC
,Va
lsa
lva
).A
de
no
sin
a,
be
ta-
blo
qu
ea
nt
es
,C
a+
+
an
tag
on
ist
as
 (v
er
ap
am
ilo
 o
 d
ilti
az
em
).A
nt
iar
rít
m
ico
s 
IA
o 
IC
.
Ta
qu
ica
rd
ia 
po
r r
ee
nt
ra
da
 A
V
M
an
io
br
as
 va
ga
les
.A
de
no
sin
a,
be
ta
-b
lo
qu
ea
nt
es
,v
er
ap
am
ilo
 o
 d
ilti
az
em
.
Flu
tte
r a
ur
icu
lar
An
tia
rrí
tm
ico
s I
A 
o 
IC
 (d
es
ca
rt
ar
 ca
rd
io
pa
tía
 e
str
uc
tu
ra
l),
III.
be
ta
-b
lo
qu
ea
nt
es
 lo
qu
ea
nt
es
,v
er
ap
am
ilo
 o
 d
ilti
az
em
,
dig
ita
l.C
ar
dio
ve
rs
ió
n 
elé
ct
ric
a s
i e
s p
os
ibl
e.
Ar
rit
m
ias
 ca
rd
iac
as
Tr
at
am
ien
to
 
20 P. BAELLO
5.
TA
Q
U
IA
R
R
IT
M
IA
S 
(c
on
tin
ua
ci
ón
).
P.
B
ae
llo
Fib
ril
ac
ió
n 
au
ric
ula
r
An
tia
rrí
tm
ico
s I
A 
o 
IC
 (d
es
ca
rta
r c
ar
dio
pa
tía
 es
tru
ctu
ra
l),
III.
be
ta-
blo
qu
ea
nt
es
,v
er
ap
am
ilo
 o
 d
ilti
az
em
,d
igi
tal
.C
ar
dio
ve
rsi
ón
 
elé
ct
ric
a s
i e
s p
os
ibl
e.
Ta
qu
ica
rd
ia 
ve
nt
ric
ula
r
Sin
 d
es
co
m
pe
ns
ac
ió
n 
he
m
od
iná
m
ica
:p
ro
ca
ina
m
ida
,a
m
io
da
ro
na
,s
ot
alo
l.S
i n
o 
ce
de
,c
ar
dio
ve
rs
ió
n 
elé
ct
ric
a.
Si 
de
sc
om
pe
ns
ac
ió
n 
he
m
od
iná
m
ica
:c
ar
dio
ve
rs
ió
n 
elé
ct
ric
a.
AC
C/
AH
A/
ES
C 
20
06
 G
uid
eli
ne
s f
or 
M
an
ag
em
en
t o
f P
at
ien
ts 
W
ith
 Ve
nt
ric
ula
r A
rrh
yth
m
ias
 a
nd
 th
e P
rev
en
tio
n o
f S
udde
n C
ar
dia
c D
ea
th
 (J 
Am
 C
oll
 C
ar
dio
l 2
00
6;4
8:1
06
4-
11
08
).C
irc
ula
tio
n 
20
08
;11
7;1
10
1-
11
20
;o
rig
ina
lly
 p
ub
lish
ed
 o
nli
ne
 Fe
b 
18
,2
00
8.
Ar
rit
m
ias
 ca
rd
íac
as
Tr
at
am
ien
to
 
Pr
oc
ain
am
ida
6-
3 
m
g/k
g a
 
2-
6 
m
g/m
in
50
0-
1.0
00
 m
g
25
0-
1.0
00
 m
g/4
-6
 h
3-
5 
ho
ra
s
Re
na
l
0,2
-0
,5 
m
g/k
g/m
in
Lid
oc
aín
a
1-
3 
m
g/k
g a
 
1-
4 
m
g/m
in
1-
2 
ho
ra
s
H
ep
át
ica
20
-5
0 
m
g/m
in
Fle
ca
ini
da
1-
2 
m
g/k
g 
10
0-
20
0 
m
g/1
2 
h
50
-2
00
 m
g/1
2 
h
20
 h
or
as
H
ep
át
ica
Pr
op
afe
no
na
1-
2 
m
g/k
g
60
0-
90
0 
m
g
15
0-
30
0 
m
g/8
-1
2 
h
5-
8 
ho
ra
s
H
ep
át
ica
Fá
rm
ac
os
 m
ás
 
Ca
rg
a i
v
M
an
te
nim
ien
to
 iv
Ca
rg
a o
ra
l
M
an
te
nim
ien
to
Vi
da
 m
ed
ia 
de
 
Ví
a p
rin
cip
al
co
rr
ien
te
s
or
al
eli
m
ina
ció
n
de
 e
lim
ina
ció
n
215.TAQUIARRITMIAS
5.
TA
Q
U
IA
R
R
IT
M
IA
S 
(c
on
tin
ua
ci
ón
).
P.
B
ae
llo
Am
io
da
ro
na
15
 m
g/k
g e
n 
10
 m
in 
1 
m
g/m
in
80
0-
1.6
00
 m
g/d
ía 
20
0-
60
0 
m
g/d
ía
56
 d
ías
Re
na
l
1 
m
g/k
g e
n 
3 
h 
7-
14
 d
ías
0,5
 m
g/k
g d
es
pu
és
So
ta
lo
l
10
 m
g e
n 
1-
2 
m
in
80
-3
20
 m
g/1
2 
h
12
 h
or
as
Re
na
l
Pr
op
ra
no
lo
l
0,2
5-
0,5
 m
g/5
 m
in
10
-2
00
 m
g/6
-8
 h
3-
6 
ho
ra
s
H
ep
át
ica
At
en
ol
ol
2,5
 m
g a
 0
,5 
m
g/m
in
50
-1
00
 m
g/d
ía
8-
12
 h
or
as
Re
na
l
D
of
et
ilid
a
2-
5 
µg
/kg
 in
fu
sió
n
0,1
-0
,5 
m
g/1
2 
ho
ra
s
7-
13
 h
or
as
Re
na
l
Ve
ra
pa
m
il
5-
10
 m
g e
n 
1-
2 
m
in
0,0
05
 m
g/k
g/m
in
80
-1
20
 m
g/6
-8
 h
or
as
3-
8 
ho
ra
s
H
ep
át
ica
Ad
en
os
ina
6-
12
 m
g (
rá
pid
am
en
te
)
D
igo
xin
a
0,5
-1
 m
g
0,1
25
-0
,25
 m
g/d
ía
0,5
-1
 m
g
0,1
25
-0
,25
 m
g/d
ía
36
-4
8 
ho
ra
s
Re
na
l
Fá
rm
ac
os
 m
ás
 
Ca
rg
a i
v
M
an
te
nim
ien
to
 iv
Ca
rg
a o
ra
l
M
an
te
nim
ien
to
Vi
da
 m
ed
ia 
de
 
Ví
a p
rin
cip
al
co
rr
ien
te
s
or
al
eli
m
ina
ció
n
de
 e
lim
ina
ció
n
22 P. BAELLO
6.
FI
B
R
IL
A
C
IÓ
N
 A
U
R
IC
U
LA
R
.P
.B
ae
llo
D
ur
ac
ió
n 
inf
er
io
r a
 4
8 
ho
ra
s
SI 
IN
ES
TA
BI
LID
AD
 H
EM
O
D
IN
ÁM
IC
A
N
O
 IN
ES
TA
BI
LID
AD
 H
EM
O
D
IN
ÁM
IC
A
Cl
íni
ca
 d
e 
ins
ufi
cie
nc
ia 
ca
rd
íac
a.
An
gin
a i
ne
sta
ble
.S
ho
ck
.O
lig
oa
nu
ria
.
Ca
rd
iov
er
sió
n 
far
m
ac
ol
óg
ica
.Ta
m
bié
n 
pu
ed
e 
op
ta
rs
e 
D
ism
inu
ció
n 
de
l n
ive
l d
e 
co
nc
ien
cia
.A
cid
os
is 
lác
tic
a.
po
r c
ar
dio
ve
rs
ió
n 
elé
ct
ric
a.
M
ed
ida
s g
en
er
ale
s:
ox
íge
no
 a 
alt
os
 flu
jo
s,
ac
ce
so
 ve
no
so
 p
er
ifé
ric
o 
y 
2/
3 
ca
rd
iov
ier
te
n 
es
po
nt
án
ea
m
en
te
.
ca
rd
iov
er
sió
n 
elé
ct
ric
a (
cla
se
 I 
niv
el 
de
 e
vid
en
cia
 A
) (
m
ay
or
 
D
es
ca
rt
ar
 ca
rd
io
pa
tía
 e
str
uc
tu
ra
l:
efi
ca
cia
 y 
se
gu
rid
ad
 q
ue
 la
 fa
rm
ac
ol
óg
ica
) s
inc
ro
niz
ad
a c
on
 e
l 
•
Ins
ufi
cie
nc
ia 
ca
rd
íac
a:
am
io
da
ro
na
.
co
m
ple
jo
 Q
RS
 a 
36
0J.
•
Ca
rd
io
pa
tía
 is
qu
ém
ica
:a
m
io
da
ro
na
 o
 so
ta
lo
l.
Se
da
ció
n 
co
n 
pr
op
of
ol
 1
-2
,5 
m
g/k
g i
v e
n 
bo
lo,
o 
co
n 
m
ida
zo
lam
 
N
o 
ca
rd
io
pa
tía
 e
str
uc
tu
ra
l:a
nt
iar
rít
m
ico
s t
ipo
 IC
 
3-
15
 m
g i
v.
H
ipn
om
ida
te
 0
,15
 a 
0,3
 m
g/k
g i
v.
(fl
ec
ain
ida
 o
 p
ro
pa
fen
on
a)
Si 
fra
ca
sa
 e
l p
rim
er
 ch
oq
ue
 ad
m
ini
str
ar
 u
n 
2º
 a 
36
0 
J y
 u
n 
3º
 (s
i 
N
o 
es
 n
ec
es
ar
io
 e
l in
gr
es
o 
ho
sp
ita
lar
io
 p
ar
a l
a c
ar
dio
-
nu
ev
o 
fra
ca
so
) c
am
bia
nd
o 
las
 p
ala
s/e
lec
tro
do
s d
e 
po
sic
ió
n.
ve
rs
ió
n,
co
nt
ro
l d
e 
re
sp
ue
sta
 ve
nt
ric
ula
r y
 tr
om
bo
pr
o-
fila
xis
 e
n 
la 
gr
an
 m
ay
or
ía 
de
 lo
s p
ac
ien
te
s.
D
ur
ac
ió
n 
su
pe
rio
r a
 4
8 
ho
ra
s
SI 
IN
ES
TA
BI
LID
AD
 H
EM
O
D
IN
ÁM
IC
A
N
O
 IN
ES
TA
BI
LID
AD
 H
EM
O
D
IN
ÁM
IC
A
Ca
rd
iov
er
sió
n 
elé
ct
ric
a
Co
nt
ro
l d
e 
fre
cu
en
cia
 ca
rd
íac
a.
Ini
cio
 d
e 
te
ra
pia
 an
tit
ro
m
bó
tic
a.
Al
te
rn
at
iva
:e
co
 tr
an
se
so
fág
ica
.
•
Si 
no
 tr
om
bo
s:
ca
rd
iov
er
sió
n 
elé
ctr
ica
 o
 fa
rm
ac
ol
ó-
gic
a +
 an
tic
oa
gu
lac
ió
n 
4 
se
m
an
as
 p
os
te
rio
re
s.
Si 
tro
m
bo
s:
co
nt
ro
l d
e 
fre
cu
en
cia
 y
 a
nt
ico
ag
ula
ció
n 
4 
se
m
an
as
 p
re
vio
 a 
int
en
to
 d
e 
ca
rd
iov
er
sió
n.
PA
CI
EN
TE
 A
N
TI
CO
AG
U
LA
D
O
 P
RE
VI
AM
EN
TE
:
ve
rif
ica
r I
N
R 
(2
-3
).
Se
 p
ue
de
 p
ra
ct
ica
r c
ar
di
ov
er
sió
n 
elé
ct
ric
a o
 fa
rm
ac
ol
óg
ica
.
236. FIBRILACION AURICULAR
6.
FI
B
R
IL
A
C
IÓ
N
 A
U
R
IC
U
LA
R
 (
co
nt
in
ua
ci
ón
).
P.
B
ae
llo
Co
nt
ro
l d
e 
la 
fre
cu
en
cia
 
Be
ta
blo
qu
ea
nt
es
,C
alc
io
an
ta
go
nis
ta
s n
o 
dih
idr
op
iri
dín
ico
s (
 ve
ra
pa
m
il,
dil
tia
ze
m
),d
igi
ta
l,a
m
io
da
ro
na
 (v
er
 an
ex
o 
ca
p.
5)
.
Se
gú
n 
ne
ce
sid
ad
 d
e 
ra
pid
ez
 e
n 
efe
ct
o 
se
 p
ue
de
 u
sa
r l
a v
ía 
iv 
pa
ra
 la
 ad
m
ini
str
ac
ió
n 
de
 e
sto
s f
ár
m
ac
os
.
Si 
el 
pa
cie
nt
e 
pr
es
en
ta
 si
nt
om
at
ol
og
ía 
de
 in
su
fic
ien
cia
 ca
rd
íac
a,
co
m
ple
m
en
ta
r e
l t
ra
ta
m
ien
to
 a
nt
iar
rít
m
ico
 co
n 
el 
tra
ta
m
ien
-
to
 e
stá
nd
ar
:d
iur
ét
ico
s,
re
du
ct
or
es
 d
e 
pr
ec
ar
ga
/p
os
tc
ar
ga
,in
ot
ró
pic
os
,e
tc
.
Pr
of
ila
xis
 d
e 
tro
m
bo
em
bo
lia
PO
R 
LA
 C
AR
D
IO
VE
RS
IÓ
N
:
•E
n 
pa
cie
nt
es
 co
n 
FA
 <
 4
8 
h 
de
 e
vo
luc
ió
n 
+ 
ine
sta
bil
ida
d 
he
m
od
iná
m
ica
:c
ar
dio
ve
rs
ió
n 
sin
 d
em
or
a 
y s
in 
tra
ta
m
ien
to
 a
nt
i-
tro
m
bó
tic
o 
(T
AT
) p
re
vio
 (I
-C
).
•F
A 
> 
48
 h
 co
n 
ine
sta
bil
ida
d 
he
m
od
iná
m
ica
:h
ep
ar
ina
 e
n 
bo
lo 
+ 
inf
us
ión
 co
nt
inu
a y
 d
es
pu
és
 tr
ata
m
ien
to
 o
ra
l 4
 se
m
an
as
 (I
-C
).
•F
A 
> 
48
 h
:tr
at
am
ien
to
 d
ur
an
te
 3
 se
m
an
as
 an
te
s y
 4
 se
m
an
as
 d
es
pu
és
 (I
-B
).
Ca
te
go
ría
 d
e 
rie
sg
o 
tra
ta
m
ien
to
 re
co
m
en
da
do
.
Sin
 fa
ct
or
es
 d
e 
rie
sg
o 
as
pir
ina
,8
1-
32
5 
m
g/d
ía.
Un
 fa
ct
or
 d
e 
rie
sg
o 
m
od
er
ad
o:
as
pir
ina
,8
1-
32
5 
m
g/d
ía 
o 
wa
rfa
rin
a (
IN
R,
2,0
-3
,0;
IN
R 
de
se
ad
o,
2,5
).
Cu
alq
uie
r f
ac
to
r d
e 
alt
o 
rie
sg
o 
o 
m
ás
 d
e 
un
 fa
ct
or
 d
e 
rie
sg
o 
m
od
er
ad
o 
wa
rfa
rin
a (
IN
R,
2,0
-3
,0;
IN
R 
de
se
ad
o,
2,5
).
Fa
ct
or
es
 d
e 
rie
sg
o 
m
en
os
 va
lid
ad
os
 o
 co
n 
m
en
os
 p
od
er
 p
re
dic
tiv
o.
Fa
ct
or
es
 d
e 
rie
sg
o 
m
od
er
ad
o.
Fa
ct
or
es
 d
e 
alt
o 
rie
sg
o.
Se
xo
 fe
m
en
ino
,e
da
d 
75
 añ
os
 A
CV
,A
IT
 o
 e
m
bo
lia
 p
re
via
.
Ed
ad
 e
nt
re
 6
5 
y 7
4 
añ
os
.H
ipe
rt
en
sió
n.
Es
te
no
sis
 m
itr
al.
Ca
rd
io
pa
tía
 is
qu
ém
ica
 IC
.V
álv
ula
 ca
rd
iac
a p
ro
té
sic
a.
Ti
ro
to
xic
os
is.
Fr
ac
ció
n 
de
 e
ye
cc
ió
n 
de
l V
I 
35
%.
D
iab
et
es
 m
ell
itu
s.
Si 
la 
vá
lvu
la 
es
 m
ec
án
ica
,e
l IN
R 
es
 m
ay
or
 q
ue
 2
,5.
AC
V:
ac
cid
en
te
 ce
re
br
ov
as
cu
lar
;A
IT
:a
cc
ide
nt
e 
isq
ué
m
ico
 tr
an
sit
or
io
;IC
:in
su
fic
ien
cia
 ca
rd
íac
a;V
I:v
en
trí
cu
lo
 iz
qu
ier
do
.
Do
cu
m
en
to
 d
e 
co
ns
en
so
 s
ob
re
 e
l t
ra
ta
m
ien
to
 d
e 
la 
fib
ril
ac
ión
 a
ur
icu
lar
 e
n 
los
 s
er
vic
ios
 d
e 
Ur
ge
nc
ias
 h
os
pi
ta
lar
ios
.R
ev
 E
sp
 C
ar
dio
l 2
00
3;
56
:8
01
-8
16

Continuar navegando