Descarga la aplicación para disfrutar aún más
Vista previa del material en texto
UROLOGÍA 1 1. SEMIOLOGÍA UROLÓGICA Y DEFINICIONES HEMATÚRIA Microhematuria (microscópica) >5 hematíes/ campo - Causa + frecuente global en ambos sexos es la LITIASIS. - La causa + frec en varones >50 años à HBP. Macrohematuria (visible) >50 hematíes/ campo - La causa + frec de hematuria es la cistitis hemorrágica pero siempre descartar primero tumor urotelial. - Macrohematúria en fumador asintomático à tumor urotelial hasta que se demuestre lo contrario. PIÚRIA >10 leucos/campo - Inespecífica. En presencia de sx urinarios sospechar infección. - En adultos supone ITU muy probable, pero no en niños (puede ser por un cuadro febril). DD HEMATÚRIA MACROSCÓPICA Momento de aparición Inicial - Sangrado uretral o próstata. Terminal - Sangrado del cuello vesical. Total - Sangrado vesical o del tracto urinario alto, riñones. ¿Coágulos? Sí UROLÓGICA - 1ª causa en la mujer es la cistitis, pero siempre a descartar neo urotelial. - Coágulos, hematíes redondos, ± cristaluria, ± bacteriuria, ± dolor (indolora si tumor). No GLOMERULAR - No coágulos, HEMATÍES ESPICULADOS/DISMÓRFICOS, ± proteinuria, ± indolora. INCONTINENCIA URINARIA (TIPOS) CONTINUA - Causa + frec por fístula urinaria (antecedentes IQ) o por uréter ectópico (+ frec en niñas). - De día y de noche, en todas las posiciones à ¡Requerirá pruebas de imagen! DE ESFUERZO - Déficit de soporte de la musculatura perineal (pérdida de posición normal del cuello vesical y uretra proximal). - de la presión abdominal (reír, toser, cargar peso). - No aumento de la frecuencia miccional. TTO con ejercicios de KEGEL. Si es insuficiente IQ (cabestrillo suburetral, colposuspensión). DE URGENCIA - Contracciones involuntarias del músculo detrusor. - Siente ganas de orinar y no le da tiempo a llegar al baño. - de la frecuencia miccional. - Suele escaparse abundante orina. TTO MÉDICO: - Anticolinergicos (oxibutinina, solifenacina, tolterodina). - ß3-miméticos (mirabegrón). - Técnicas alternativas: estimulación tibial posterior, toxina butolínica o neuroestimulación sacra. MIXTA - Generalmente es una combinación de las dos anteriores. PARADÓJICA - Escape de orina por sobredistensión vesical (por rebosamiento). - Paciente típico: HBP con retención urinaria. La presión intravesical supera la presión de cierre del esfínter uretral y se produce un escape paradójico (no puede orinar, sin embargo, se le escapa). 2 OTROS CONCEPTOS - Enuresis: pérdidas exclusivamente durante el sueño. Si paciente tiene > 6 años estudiar. - Síndrome miccional: polaquiuria+ urgencia miccional + tenesmo. - Crisis renoureteral: dolor lumbar irradiado genitales + malestar general y náuseas. 2. INFECCIONES DEL TRACTO URINARIO. CISTITIS INTERSTICIAL - Causa: mayoría vía ascendente, otras vía hematógena (UDVP o TBC) o linfática. Importante: en presencia de cateterismo uretral a los 3-4 días casi todos tendrán infección si es un drenaje abierto. - Epidemilogía: globalmente más frecuente en mujeres, excepto si <1 año, edad infantil con válvulas uretrales y > 65 años (HBP) à en estos casos + frec en varones. - Reinfección (diferente germen, + frec) ≠ Recidiva (mismo germen). - ITU complicada requiere tto prolongado (7 días), y son: � TODOS LOS VARONES. � Presencia de catéter. � Uropatía obstructiva. � Reflujo vesico-ureteral. � IR o trasplante renal. � Anomalías anatómicas. - Absceso renal: por foco contiguo o diseminación hematógena de S. Aureus (típico en UDVP). Se diagnostica mediante TC con contraste, y el tratamiento se realiza con ATB IV +/- drenaje percutáneo. � El absceso perirrenal (entre cápsula y fascia Gerota) el + común es E.coli y S.aureus en los casos vía hematógena, tto es similar. ETIOLOGÍA - Todos pueden formar cálculos excepto el E. Coli porque tienen UREASA. - Proteus mirabilis es la causa + frec de PN con litiasis infectiva coraliforme. ¡Resistente a nitrofurantoínas! DIAGNÓSTICO Necesaria siempre clínica (síndrome miccional) + CULTIVO. CULTIVO POSITIVO SI >105 colonias. Hay casos donde con recuentos menores son suficientes: - 103 UFC/ml en mujeres sintomáticas. - > 104 UFC/ml en pielonefritis clínicas o en varones. - 102 UFC/ml en cateterismos limpios. - Cualquier recuento en punción suprapúbica. INFECCIONES ADQUIRIDAS EN LA COMUNIDAD INFECCIONES NOSOCOMIALES E. Coli (85%). En menor proporción otros BGN, Proteus, Klebsiella y Pseudomonas. Como BGP destacar Staphylococcus saprophyticus que supone el 10-15% en mujeres jóvenes sexualmente activas (2ª + frec). E.Coli es la + frec pero solo el 50%. Adquieren + importancia Proteus, Klebsiella, Pseudomonas, Enterobacter y Serratia. 25% restante por estreptococos y estafilococos. Candida puede aparecer en diabéticos, catéteres o ATB prolongados. 3 DIFERENTES ITU Y TRATAMIENTOS BACTERIURIA ASINTOMÁTICA (IMP) Bacteriuria significativa (105 UFC/ml) en al menos 2 urocultivos con el mismo microorganismo con 1 semana de diferencia y sin sintomatología. No debe tratarse excepto: - Embarazadas. - Inmunodeprimidos. - Profilaxis previa cirugía urológica. - Bacteriuria por Proteus. - A los 3-5 días de retirar una sonda vesical si persiste urocultivo +. - En caso de no poder retirar sonda, solo tto si alto riesgo de bacteriemia o si se hace sintomática. ITU BAJA EN MUJERES - Una ITU baja (=cistitis) NO DA FIEBRE. - De elección pauta corta 1-3 días (de elección monodosis con fosfomicina). - Otras opciones: cotrimoxazol, fluoroquinolonas, cefalosporinas, nitrofurantoína. - En embarazadas se recomienda pauta larga (7 días) evitando sulfamidas el 3er trimestre y las quinolonas, aminoglucósidos y tetraciclinas. - Tampoco pautas cortas en sospecha de PNA, ITU complicada, cálculos o anomalías de la vía urinaria o bien infecciones previas por microorganismos resistentes. ITU RECURRENTE - 4 o > episodios al año de ITU. - Tto: profilaxis con cotrimoxazol o fluoroquinolonas (en dosis única post-coital, días alternos, diario durante 6 meses…). - Otras alternativas: medida higiénico-dietéticas, vacunas sublinguales, arándano rojo o D-manosa o lavados intravesicales con ácido hialurónico. - En mujeres posmenopáusicas à útiles estrógenos tópicos vaginales. ITU EN VARONES - Abordar como complicada inicialmente (asumimos que hay afectación del parénquima). - Tto: debe ser + prolongado (mínimo 1 semana). PNA NO COMPLICADA FIEBRE + DOLOR LUMBAR + SX CONSTITUCIONAL + PPL POSITIVA. - Hacer DD con uropatía obstructiva infectada (que requiere drenaje + ATB). - Tto: ATB empírico (pauta larga 7-14 días) + urocultivo. - En leve-moderada: vía ORAL. De elección ß-lactámicos (por altas resistencias a cotrimoxazol y FQ en nuestro medio). - Graves u hospitalizados: PARENTERAL. ATB de amplio espectro, como la ampicilina (enterococo), piperaciclina-tazobactam (Pseudomonas), cefalosporinas de 2-3ª generación e incluso aminoglucósidos. Si BLEE à carbapenem. - Si mala respuesta inicial a tto hacer ECO para descartar obstrucción o presencia de litiasis. ITU ASOCIADA A CATÉTERES - Infección hospitalaria + frec. En 1% cateterismos ITU. - Factores riesgo: mujer, edad avanzada, mala técnica, drenajes abiertos y mala higiene local. - Tto: quinolonas solo si sintomática. ORQUIEPIDIDIMITIS <35a >35a Etiología C. trachomatis (contacto lejano) > N. gonorrhoeae (contacto reciente). E. coli y otras enterobacterias. Síntomas FIEBRE, dolor insidioso, hinchazón, sd. miccional (a veces)… Dx Prehn + (alivia dolor al elevar), ECO flujo arterial alto. Tratamiento CEFTRIAXONA dosis única IM (125-250mg) + DOXICICLINA (100mg/12h) durante 10 días. QUINOLONAS 10-14 días. 4 ¡Ojo! En VIH con prostatitis crónica pensar en Cryptococcus neoformans. PROSTATITIS TUBERCULOSIS GENITOURINARIA · 2ª causa más frec de localización extrapulmonar (después de adenitis).· 90% pacientes con TBC tienen diseminación a riñón en primoinfecciónà solo en el 5% de casos dará clínica de TBC genitourinaria (con latencia de 10-40 años). · Da afectación UNILATERAL. Con granulomas microscópicos, papilitis necrotizante, estenosis e hidronefrosis, cavitación y destrucción del parénquima finalmente (“riñón mastic”). CLÍNICA · 70% asintomáticos o paucintomáticosà + frec síndrome miccional y microhematuria +/- dolor vago en flanco o cólico renal. · Si hay afectación vesical si que produce sintomatología florida (polaquiuria). · Otras: orquiepididimitis, azoospermia obstructiva o estenosis de trompas. DX · Piúria ácida con cultivo “estéril”. · Cultivo Löwestein + (90% de casos)à mayor (S) si cultivo en 3 días diferentes. La PCR tiene ++ (S). · Urograma: 90% muestran alteraciones (típico uréter arrosariado). TTO · Tto de la TBC activa +/- cirugía (según la afectación renal). CISTITIS INTERSTICIAL - Enfermedad inflamatoria (no es un cuadro infeccioso). - Paciente típica: mujeres 30-70 años con cuadro cistítico crónico (disuria, polaquiuria con nicturia y dolor suprapúbico +/- hematuria 20-30%). CLÍNICA ETIOLOGÍA CULTIVO ORINA LÍQUIDO PROSTÁTICO TTO PROSTATITIS AGUDA* Cuadro séptico, FIEBRE ELEVADA, hemospermia, sd miccional… Próstata muy dolorosa e inflamada (TR+) E. Coli + Nunca hacer masaje prostático ni sondaje (posible si previo ATB). Cotrimoxazol o fluorquinolonas 3-4 semanas PROSTATITIS CRÓNICA BACTERIANA Molestias perianales o genitales, sx irritativos e ITUs recurrentes. NO FIEBRE NI LEUCOCITOSIS. E. Coli +/- Cultivo + >10 leuc/campo Cotrimoxazol o fluorquinolonas 4-16 semanas CRÓNICA NO BACTERIANA Sx de prostatitis crónica y signos inflamatorios en el liquido prostático pero sin historia de ITUs y cultivos negativos. ¿? Ureaplasma Mycoplasma - Cultivo negativo >10 leuc/campo DOXICICLINA o eritromicina. PROSTATODINIA Molestias perineales o genitales, con cultivos negativos y sin inflamación. - - <10 leuc/campo Se puede intentar con α-bloqueantes, relajantes musculares, etc. 5 - DX DE EXCLUSIÓN apoyado por hallazgos cistoscópicos como à petequias submucosas en trígono que aparecen al distender la vejiga, o úlceras de Hunner. - La biopsia vesical descarta la presencia de un carcinoma in situ y en algunos casos se ve un infiltrado intersticial de mastocitos. No amenaza la vida pero gran morbilidad. - Tto: SINTOMÁTICO. Amitriptilina oral, instilación DMSO, cortis, denervación vesical… PN XANTOGRANULOMATOSA - PNA poco floridas con picos febriles durante meses. Suelen ser causadas por litiasis infectivas. - Dx: pruebas de imagen + células espumosas en orina. - Tto: nefrectomía. 3. UROLITIASIS GENERALIDADES × Patología frec (4%) y afecta + a hombres excepto los de estruvita (+ frec en mujeres) y los de cistina (+ frec en niños). · Se suelen manifestar a los 30 años (excepto los de cistina). · Hasta un 40% recidiva en la misma localización y misma composición. CLÍNICA · Todas se forman en la papila y se desplazan, dando sx cuando obstruyen la vía à SOBREDISTENSIÓN = DOLOR. · Producen el CÓLICO RENAL o NEFRÍTICO à dolor lumbar progresivo e intenso que no cede con el reposo, se irradia por el flanco hacia ingle y los genitales. Inquietud y cortejo vegetativo. Cuando litiasis alcanza vejiga à sx irritativa. · CORALIFORMES “asta de venado” à estos hacen dolor sordo lumbar, hematuria e infecciones urinarias de repetición incluso pueden hacer IR y pueden evolucionar a PN xantogranulomatosa. Drenar ya que pueden derivar en IR. DX PRIMERO à Dx de cólico nefrítico es clínico (ECO no forma parte del estudio básico sino de la complicación). · Hacer una RX ABDOMEN ya que son visibles el 90%, excepto los radiotransparentes (SIUX: Sulfamidas, Indinavir, Urato, Xantina) y los de cistina que son translucidos. · Sedimento: hematuria y leucocitura (ninguno determinante) y valorar pH para diferenciar el tipo de cálculo (pH : calcio e infecciosos // pH¯: ácido úrico y cistina). SEGUNDO à para el dx ETIOLÓGICO del cólico (una vez resuelto): · TC sin contraste (gold estándar) à permite evaluar todo tipo de cálculos. · ECO (1ª que se hace en urgencias) à visualiza todos los tipos pero no las que están en el trayecto medio del uréter (solo los cálculos cercanos a la vejiga o riñón). TTO 1. PRIMERO: TRATAMIENTO DEL CÓLICO · CONTROL DEL DOLOR à AINEs (¯ dolor y la diuresis al inhibir las PG, impidiendo que aumente la sobredistensión) +/- opiáceos si están contraindicados o son insuficientes los AINEs + HIDRATACIÓN y control se la sintomatología. · A priori evitar espasmolíticos porque, aunque ¯ la presión, también ¯ el peristaltismo dificultando la expulsión. · Hay una serie de situaciones que requieren HOSPITALIZACIÓN + DERIVACIÓN à CÓLICO COMPLICADO: - Obstrucción grave con litiasis > 10 mm. - FIEBRE (>38º) +/- sepsis. - Dolor incontrolable. - RIÑÓN ÚNICO. · En estos casos es necesario hacer una ECO de confirmación + DERIVACIÓN urinaria (doble J o nefrostomia). 6 LEOC (LITOTRÍCIA EXTRACORPÓREA) CONTRAINDICACIONES LEOC Absolutas Relativas (precisan de control previo al tratamiento) - Embarazo - Obstrucción distal - Infección activa - Alteraciones de la coagulación - Aneurisma aórtico - Alteraciones del ritmo cardíaco, marcapasos o desfibriladores - Obesidad - Hipertensión arterial descontrolada COMPLICACIONES LEOC - Los fragmentos pueden hacer un cólico renal o una obstrucción uretral (steinstrasse o “calle litiásica”). Esta posibilidad aumenta si son de gran tamaño, por eso en >2 cm se pone derivación profiláctica. - Otras son por efecto directo como contusiones o hematomas. - La hematuria es la complicación + frec. 2. SEGUNDO: TRATAMIENTO DEL CÁLCULO. Va a depender del tipo (el dx de certeza solo lo da el análisis del cálculo) y del tamaño (si < 5 mm à tto expulsivo y si es > 5 mm LEOC o endourología). Ácido úrico TTO MÉDICO: alcalinizar con citrato potásico +/- alopurinol y sobreingesta hídrica. < 5 mm TTO EXPULSIVO: wait and see + AINEs (tmb útiles calcioantagonistas) + hidratación +/- alfa bloqueantes. Importante seguimiento hasta expulsión. > 5mm o no expulsados En pelvis renal y uréter proximal < 2 cm LITOTRICIA. > 2 cm NEFROLITOTOMIA percutánea (cirugía) o litotricia + catéter doble J para prevenir una obstrucción posterior. Litiasis en uréter URETEROSCOPIA (endourología = cirugía). 7 SALES CÁLCICAS ESTRUVITA (10-15%) (fosfato amónico magnésico) ÁCIDO ÚRICO (5-10%) CISTINA (1-3%) OXALATO CÁLCICO (55-60%) FOSFATO CÁLCICO (10-15%) Radiadas Bipirámides Abanico azul Esferocítico Ataúd Coraliformes Prismáticas polimórficas Aglomerados Masas continuas HEXAGONALES + frec en varones + frec en mujeres + frec en varones Mujer = varón RADIOOPACOS RADIOTRANSPARENTES RADIOLÚCIDOS pH ALCALINO à acidificar excepto en las de oxalato (“Al oxal el pH le da igual”) pH ÁCIDO à alcalinizar Hi pe rc al ci ur ia IDIOPÁTICA (80%) Causa + FREC Infección por gérmenes ureasa +. Son capaces de hidrolizar la urea aumentando el amonio urinario. Se desarrollan en un ambiente alcalino. “Pe Pe Se Ka E” · Proteus mirabilis · Pseudomonas · Serratia · Klebsiella · Enterobacter Su presencia se ve favorecida por cuerpos extraños y orinas alcalinas. - Mui importante el pH urinario en su formación. - Etiología: · Gota (50%) · Idiopática (<50%) · Hiperuricemias secundarias. SON LAS QUE MEJOR RESPONDEN AL TTO MÉDICO con QUIMIOLISIS Cistinuria (HAR): defecto de absorción intestinal y tubular proximal de aminoácidos dibásicos à COLA (cistina, ornitina, lisina, arginina) Diagnóstico: cristales hexagonales en orina o prueba de nitroprusiato sódico (orina se tiñe de azul à Test de Brand) Se cu nd ar ia s AbsortivasAporte excesivo, hipervitaminosis D, sarcoidosis… Resortivas HiperPTH*, inmovilización, tumores, Paget, Sd de Cushing… Renal Acidosis tubular distal (imposibilidad túbulo distal de excretar H+ = orinas alcalinas con eliminación de calcio en orina) Hi pe ro xa lu ria Primaria HAR Secundaria (+ FREC) Secundario a MALABSORCIÓN DE ÁCIDOS GRASOS (enfermedades crónicas pancreatobiliares, derivación intestinal, tto IQ obesidad, resección ileal, EII…) Hiperuricosuria (> 750- 800) Además de favorecer la litiasis úrica es FR para cálculos de calcio. Por exceso de purinas en la dieta. Hipocitraturia Se asocia a otras anomalías urinarias - Hipercalciuria idiopática à TIAZIDAS + CITRATO POTÁSICO (evita hipoK y excreción citrato urinario que inhibe la litogénesis) - Hiperoxaluria primaria à no tiene tto (tx hepático + renal) aunque se puede probar con PIRIDOXINA (B6) - Hiperoxaluria secundaria à TTO COLESTIRAMINA + dieta pobre en grasas y corrección de la malabsorción - TTO: AC PROPIÓNICO + AC ACETOHIDROXÁMICO - ATB 3 meses - En ocasiones cirugía TTO: ALCALINIZAR LA ORINA (CITRATO POTÁSICO, bicarbonato sódico o citrato sódico) +/- ALOPURINOL (si hay hiperuricemia) + dieta en bajo contenido proteico TTO: FORZAR DIURESIS (>3L/d) + ALCALINIZAR orina +/- D- PENICILAMINA o alfa- mercaptopropioniglicina *El HIPERPARATIROIDISMO PRIMARIO es la causa + frecuente de hipercalciuria conocida // Sustancias protectoras de la cristalización: citrato, pirofosfato, Mg2+ y glucoproteínas 8 - El estudio metabólico debe reservarse si hay altas probabilidades de recidiva, sus indicaciones son: × Edad temprana. × Litiasis bilateral. × Litiasis en riñón único o malformado. × Composición poco frecuente. × Litiasis recidivantes. × Negrocalcinosis. × Litiasis coraliforme. MANEJO DE LA UROLITIASIS Crisis cuadro agudo Estable cuadro crónico No complicado Complicado Tratamiento sintomático: - Espasmolíticos y antiinflamatorios - Reposo e hidratación - Obstrucción grave - Infección, fiebre - Dolor incoercible - Riñón único Ecografía renal Dilatación Ingreso y tratamiento agresivo: - Drenaje (catéter o nefrostomía) × Tratamiento parenteral: × Antibióticos × Remontar hemodinámica × Equilibrio electrolítico × Narcóticos - Vigilancia estrecha Indican o no LEOC o cirugía ¿Edad? ¿Tipo de cálculos? ¿Periodicidad de la clínica? ¿Tipo de síntomas? ¿Viabilidad renal? Cirugía - Ureterotomía - Pielolitotomía - Nefrectomía Litotricia - Extracorpórea (LEOC) - Percutánea ultrasonográfica con microlumbotomía - Endoscópica vía ureteral Tratar la condición preexistente - Cálcica: acidificar (no útil si oxalato), citratos, tiazidas colestiramina y dieta baja en grasas y rica en calcio, si hiperoxaluria - Úrica: alcalinizar, alopurinol - Estruvita: acetohidroxámico - Cistina: D- penicilamina, vit B6 y alcalinizar Contraindicada en: - Embarazo - Infección - Obstrucción distal - Aneurismas - Coagulopatías - Obesidad - Arritmia cardíaca 9 4. DISFUNCIÓN ERÉCTIL ETIOLOGÍA - ORGÁNICA: causas vasculares (+ frec 60-80%), neurológicas (10-20%), hormonales (5-10%) o locales. - PSICÓGENA. - MIXTA: en la mayoría de causa orgánica se añade un componente psicológico. FR - Edad: factor independiente. - DM II: enfermedad endocrina que + frec se asocia (probabilidad x3). Mecanismos vasculares, neuropáticos y disfunción gonadal. - Enfermedad cardiovascular (cardiopatía, HTA, enf vascular periférica, ¯HDL…). - Tabaquismo: factor independiente. - Secundaria a fármacos: aquellos que hacen hiperPRL o ¯ TST, psicotrópos y antiHT. - Consumo de drogas. - Trastornos afectivos (depresión). TTO 1ª línea O RA LE S - CITRATO DE SILDENAFILO (de elección). Inhibidores PDE-5: relajación del músculo liso cavernoso à libera NO à erección (Precisa deseo sexual y estimulación previa). - CI absolutas: nitratos o fármacos donadores de NO por riesgo de hipoTA grave (dinitrato/mononitrato de isosorbida, molsidomina, nicorandil, NTG, nitrprusiato sódico) o cardiopatías en que se desaconseje actividad sexual (angina inestable, IC o IAM reciente <6 meses). - Apomorfina: agonista dopaminérgico que actúa a nivel central. CI si se desaconseja act sexual. 2ª línea INTRACAVERNOSOS: alprostadil (PGE1), inyección directa. Funciona mejor si no es causa vascular. Causa neurógena es la que mejor responde. 3ª línea CIRUGÍA de revascularización (implante de prótesis de pene). - Eyaculación precoz: dapoxetina es el primer fármaco aprobado, es un ISRS potente (↓ líbido). A pesar de eso, el tto fundamental sigue siendo la psicoterapia sexual. Es la disfunción sexual masculina + frecuente. 5. UROPATÍA OBSTRUCTIVA - La uropatía obstructiva puede acabar produciendo una GN focal y segmentaria. - La detención del flujo de orina puede acabar provocando una insuficiencia renal. - Si duración > 1 mes à daño renal funcional y estructural permanente à IRC. - Síntomas si afecta al tracto urinario inferior (uretra, vejiga): retraso en iniciar micción, ¯ de la fuerza y el chorro, goteo terminal, hematuria, escozor, orina turbia, RAO o incontinencia paradójica. - Síntomas si afecta tracto urinario superior (uréter, riñón): dolor en flanco +/- irradiado a genitales o sd miccional (uréter terminal). Si es supravesical unilateral no dará oliguria. - Al resolverse (sobre todo si crónica) à puede hacer una fase de poliuria. Se debe a que, a nivel tubular, al ralentizar crónicamente el flujo urinario, genera una insensibilidad a la ADH transitoria (DI nefrogénica). - Dx: por ECO (alternatvia: urografía por RM). - ¡Importante! Las formas AGUDAS cursan con DOLOR (cólico) en cambio las CRÓNICAS suelen ser ASINTOMÁTICAS. Manejo de la uropatía obstructiva Infravesical (globo vesical) Supravesical (no globo vesical) Sonda vesical o cistostomía Ecografía renal No dilatación Dilatación unilateral Dilatación bilateral Estudio médico Birreno Morreno Estudio (UIV, TC) Fracaso renal Derivación de vía urinaria superior (nefrostomía/doble J) 10 6. HIPERPLASIA PROSTÁTICA BENIGNA Y CARCINOMA PROSTÁTICO HIPERPLASIA BENIGNA DE PRÓSTATA (HBP) - Varones > 50 años (80-95% en >80a). Causa + frec de obstrucción del tracto urinario inferior en el hombre. - Afecta a la zona CENTRAL = periuretral o transicional (DD con carcinomaà periférico). - NO hay asociación entre la HBP y el carcinoma prostático. - Depende de la hormona dihidrotestosterona (DHT) a diferencia del cáncer que depende de TST. FA SE S SI NT O M ÁT IC AS COMPENSACIÓN presión uretral compensado + aumento actividad contráctil del detrusor (HIPERTROFIA DEL DETRUSOR). CLÍNICA Elongación de las fibras por encima del límite à pérdida de capacidad contráctil. Aparece el SÍNDROME PROSTÁTICO (retraso inicio micción, ¯ calibre y fuerza, alargamiento del vaciado). El vaciado incompleto da lugar a residuo posmiccional. DESCOMPENSACIÓN Detrusor es incapaz de superar la presión uretral à sx anterior +/- RAO. Puede producir una dilatación uretral bilateral por reflujo con deterioro de la función renal. SINTOMATOLOGÍA “IRRITATIVA” (polaquiuria, tenesmo, nicturia y urgencia miccional) tienen + dificultad de resolución à aparece y se trata de forma independiente con anticolinérgicos o ß3-miméticos asociados o no al tto clásico. DX 1. Anamnesis + IPSS (cuestionario de síntomas de HBP) + tacto rectal (TR). o El TR es fundamental para diferenciarlo del carcinoma. PSA no sirve para diagnosticar HBP, solo para descartar carcinoma. A pesar de eso, es el mejor predictor de la evolución, ya que a mayores niveles, mayores volúmenes. o NO hay correlación entre tamaño y el grado de obstrucción à tto según síntomas. oSi zonas sospechosas BIOPSIAR. 2. Medición flujo máx (> 15ml/s es normal, patológico <10 ml/s). 3. ECO (abdominal): valora tracto urinario superior, residuo, litiasis vesical u otra patología asociada. TTO M ÉD IC O α-bloqueantes - Relajan la musculatura del cuello y de la uretra (alduzosina, prazosina, doxazosina, tamsulosina...). - Efecto rápido y ¯ la sx pero no afectan al tamaño ni PSA. - Efectos adversos: HIPOTENSIÓN y EYACULACIÓN RETROGRADA. Si SX moderada y volúmenes prostáticos >30-40 cm3 iniciar con terapia combinada (sino escala terapéutica). Inhibidor 5α- reductasa - Controlan la progresión, ya que ¯ el tamaño y ¯ PSA 50% (dificulta dx carcinoma). - Efectos adversos: impotencia, ¯PSA 50% y TARDAN 4 MESES en hacer efecto. Fitoterapia - No ha demostrado utilidad con parámetros objetivos. CI RU G ÍA RTUP < 60-70cc Indicaciones ABSOLUTAS de cirugía: Es el único tto curativo. No evita CA de próstata al no extirpar la cápsula quirúrgica. Adenectomía (abierta) > 60- 70cc - Retención urinaria reiterada. - Hidronefrosis retrograda. - RPM elevado (> 50% volumen). - ITU de repetición. - Litiasis vesical. - Hematuria de repetición. 11 ADENOCARCINOMA DE PRÓSTATA - Tumor maligno + frec genitourinario masculino y 2º en global en el hombre (1º pulmón). - Varones de +/- 60 años. + raza negra. - Crecimiento lento (no rentable TTO si esperanza de vida <10a). - Afecta zona PERIFÉRICA (OMS no recomienda hacer screening). - Es hormonodependiente (TST). - El 95% son adenocarcinomas. Con frecuencia es multifocal (coexisten diferentes poblaciones con varios grados de diferenciación). Cl as ifi ca ci ón G LE AS O N Se escogen las 2 muestras histológicas + representativas de la biopsia: puntuación 1-5 según patrón histológico. Se suman à resultado final de 2 a 10. Se corresponde con el PX independientemente del estadio. 5 No cáncer 6 Bajo grado 7 Intermedio ≥8 Alto riesgo SX La mayoría asintomáticos. En un 25% Sd prostático + hematuria. En 25% RAO y un 25% tienen metástasis al dx (dolor óseo, compresión medular, mieloptisis…). DX Tacto rectal (TR) Método fundamental de cribado. Son accesibles todos excepto el T1 (por definición es un hallazgo incidental). Será un tacto duro, pétreo, nodular e irregular. Marcadores Fosfatasa ácida prostática (FAP) Es específico, pero suele indicar extensión extraprostática por lo tanto, no es útil en dx precoz. PSA Es marcador de tejido prostático. Muy sensible pero muy inespecífico, se puede con patología benigna como HBP, infecciones o sondajes. < 4 ng/ml 4-10 ng/ml >10 ng/ml Poco probable cáncer. Utilizar otros: PSA libre/PSA totalà <15- 20% à BIOPSIAR. BIOPSIA por alto riesgo. ECO transrectal (ETR) + útil para estadificación local + informa sobre afectación órganos vecinos. TC y RM* Estadificación ganglionar y valoración de metástasis. 1ª afectación ganglionar à cadenas obturatrices e ilíacas. Gammagrafía ósea La que + sensibilidad tiene en detección de mx óseas. Hacer a todo que se sospeche de mx (Gleason ≥8 y/o PSA ≥20). Antes de tto curativo, si mucha probabilidad de enfermedad metastásica à gamma ósea + TC para mx ganglionares. Biopsia prostática guiada por ETR CONFIRMA EL DX. Hacer siempre que TR patológico/anómalo, elevación de los marcadores o alteración en las pruebas de imagen, PIRADS > 4-5 en RM. Mejor BX ya que la PAAF no permite evaluar el grado histológico (Gleason). *La RM está desplazando la ECO para el DX y la TC para la extensión. TRATAMIENTO POR ESTADIOS T1 No palpable No visible por imagen (NO SE TOCA, NO SE VE) a Inaparente clínicamente Incidental <5% muestra Mortalidad 2% a los 10a. Salvo jóvenes <60a (tto), el resto VIGILANCIA ACTIVA o tratar como uno T1b Vigilancia activa: esperanza de vida <10a (>75a), PSA <10 y G leason ≤6 b >5% muestra Mortalidad 80% si evoluciona. Prostactectomia radical o RT externa o braquiterapia (todas son válidas) c ↑ PSA à bx que lo ha identificado 12 T2 Confinado (incluye invasión de la capsula sin exteriorizar) a 1 lóbulo <50% PROSTACTECTOMIA RADICAL (la indicación + clara es el estadio T2a) b >50% c 2 lóbulos T3 Rompe cápsula a Transcapsular HORMONOTERAPIA (Agonista LHRH + un antiandrógeno) T3a podría plantearse QX o RT si es joven a pesar de malos resultados Observación: esperanza de vida de < 10 años (>75a) y asintomático b vesículas seminales (b de Besiculas = T3B) T4 Tumor fijo o invade órganos adyacentes distintos a las vesículas seminales Cuello vesical, esfínter externo, recto, músculo elevador, pared pelviana N1 Ganglios regionales (Nx = que no se pueden estudiar) M1* a Ganglios no regionales b Hueso (metástasis blásticas c Otras localizaciones TRATAMIENTO EN LA ENFERMEDAD METASTÁSICA Si presentan resistencia a la castración, que no sea efectivo (PSA y TST no bajan) àQT: Docexatel + Prednisona. Otras opciones recientes: - Si carga tumoral (múltiples mx óseas o viscerales) à BLOQUEO HORMONAL + DOCETAXEL à aumento significativo de la supervivencia. - Si previo a QT, son oligometastásicos (< de 3), asintomáticos o poco sx, NO mx viscerales à ABIRATERON O ENZALUTAMIDA (ANTIANDROGENOS) à aumentan la supervivencia, disminuyen la necesidad de analgésia y disminución de los sx óseo. TIPOS DE TRATAMIENTO PROSTATECTO MIA RADICAL (INCLUYE VESÍCULAS SEMINALES) - Deben tener una esperanza de vida >10a. Única que ha demostrado ¯ mortalidad cáncer-específica. - Complicaciones: IMPOTENCIA (50% la + frec), incontinencia, estenosis anastomótica e incluso muerte (<5%). Se añade linfadenectomia bilateral íleo-obturatriz (Gleason 7 depende, Gleason >7 siempre). RADIOTERAPIA / BRAQUITERAPIA - Curativo en estadios localizados con resultados cercanos a los de la cirugía. - Útiles para el tto de compresión medular, dolor por mx óseas, márgenes positivos postquiúrgicos, complemento estadio T3 o en recidiva bioquímica tras prostatectomia. - Complicaciones (+ comorbilidad y mortalidad): diarrea crónica, proctitis, cistitis rádica, fístulas urinarias, incontinencia e impotencia que aparecen a partir de los 2 años. HO RM O NO TE RA PI A Castración quirúrgica - Orquiectomía: + rápida y + eficiente. No necesidad de medicación permanente. Indicada en compresiones medulares por la rapidez de su efecto. Fá rm ac os - Estrógenos (dietilestilbestrol) à no se usa por riesgo CV. - Progestágenos . - AGONISTAS LHRH: inicialmente producen un TST (empeora sx), posteriormente la suprimen. Para evitar este flare-up se debe suprimir con antiandrógenos, previamente a introducir el inhibidor de la LHRH. - NUNCA DAR SOLOS SI COMPRESIÓN MEDULAR. - ANTIANDRÓGENOS (bicalutamida, flutamida, acetato de ciproterona): compiten con el receptor. El acetato de ciproterona además tiene efecto progestágeno, disminuyendo pulsos de LH. QT - SI se agotan los tto se puede utilizar DOCETAXEL en hormorresistentes. Otros que pueden usarse en tumores metastásicos son la enzalutamida y el acetato de abitratona (antiandrogénicos). 13 7. TUMORES RENALES CARCINOMA DE CÉLULAS RENALES (HIPERNEFROMA) - Tumor sólido renal + frec (90%). Aparece a los 40-60 años y + en hombres. - Tipos: células claras es el + frec, sarcomatoide el + maligno. - Factores de riesgo: TABACO, OBESIDAD, cadmio, Von Hippel-Lindau y esclerosis tuberosa (suelen ser múltiples y bilaterales, aunque pueden producir angiomiolipomas también), riñón poliquistico, enf quística adquirida de la IRC, riñones con malformaciones (“herradura”), diálisis. SX - + frec es que sea un incidentaloma = ASINTOMÁTICO. Si hay sx lo + frecuente es hematuria. - Si varicocele izq súbito que no cede con el decúbito sospechar de hipernefroma con invasión de la vena renal izquierda. - Tríada clásica (solo en el10%): HEMATURIA + DOLOR + MASA FLANCO (si se presenta así normalmente ya está avanzado). - MX en un 30% al diagnóstico. Puede acompañarse de pérdida de peso, anemia, HTA, hiperCa, eritrocitosis. - En un 20% sd paraneoplásico à SD STAUFFER à se produce una enzimas hepáticas sin evidencia de mx (“tumor del internista”). DX - 1º ECO: si quiste simple (liso, negro y refuerzo post, hacer seguimiento con eco). Si masa sólida o quiste complejo continuar. - 2º TC con contraste: mejor método de evaluación de masa renal. La RM se hará si hay sospecha de afect trombótica tumoral de la vena renal o cava. Nunca hacer PAAF ya que tiene baja sensibilidad, agresiva y no cambiará la actitud. - 3º Estudio de extensión: si se sospechan mx se hará Rx tórax, analítica hepática completa +/- gamma ósea. TTO NEFRECTOMIA Radical Incluye fascia de Gerota y suprarrenales. Parcial o conservadora - Se puede valorar en bilaterales, o sobre un riñón único o sujetos con nefropatía que obligaría a diálisis. - Actualmente de elección si son pequeños (<7cm) bien delimitados y sin afect grasa perirrenal. Linfadenectomia retroperitoneal à NO hacerla sistemáticamente, ya que la linfadenectomia regional no mejora la supervivencia. Diseminada SUNITINIB, SORAFENIB, BEVACIZUMAB (1ª línea). Everolimus, tacrolimus (2ª línea) à respuesta <15%. Favorecen la respuesta si mx pulmonares únicas (“suelta de globos”), BEG y que se haya hecho nefrectomia (IQ citorreductora). En mx única valorar cirugía. QT y RT tienes resultados muy pobres, no tienen utilidad. Recidiva tumoral (TC + GAMA) Prostatectomia radical Si PSA > 0,2 ng/ml Se considera recidiva bioquímica à sospechar de MX a distancia o recidiva a nivel local. - Si nunca ha negativizado: micrometástasis à GMF à Hormonoterapia - Si ha negativizado y después ha subido: recidiva local à ECO transrectal à RT Post- RT ¯ PSA PAULATINOS (a diferencia de la prostatectomia radical). Este descenso alcanzará un valor mínimo à valor nadir, que tomaremos como referencia para el seguimiento. Criterios para dx de recidiva: Tres elevaciones sucesivas a partir del valor nadir o niveles nadir +2 o + 3 Compresión medular URGENCIA Supresión androgénica rápida à castración quirúrgica urgente, ketoconazol dosis altas o dietilestilbestrol IV Descompresión medular à laminectomia quirúrgica o RT 14 Otros tumores WILMS Pediatría METÁSTASIS Pulmonar (+frec) > mamario, GI, melanoma, infiltración por linfoma BENIGNOS Adenoma cortical - Benigno + frec del adulto. - Indistinguible del adenoCA por lo que se tratan como estos. Angiomiolipoma - Se asocia a esclerosis tuberosa 50%. - Se caracteriza en TC por GRASA. - > 4cm (grandes) à riesgo de sd. Wünderlich (sangrado retroperitoneal) y malignidad. - Tto suele ser conservador si es complicado, sino observación. Oncocitoma - Imagen en “rueda de carro”. Suele tratarse con nefrectomía. Nefroma mesoblástico (hamartoma fetal) à tumor benigno + frec en recién nacidos y lactantes. MASA RENAL DESCUBIERTA ACCIDENTALMENTE Ecografía Quiste complejo o masa sólida Quiste simple TC Masa sólida o quiste complicado Angiomiolipoma Observar - Examen físico - Análisis de orina Nefrectomía radical o parcial No complicado: observación Complicado: - Nefrectomía simple - Nefrectomía parcial - Embolización 15 8. CARCINOMAS DEL TRACTO URINARIO CARCINOMA VESICAL - Segunda neoplasia urológica + frec. + frecuente en hombres (60-70 años). - 90% son carcinomas TRANSICIONALES, 8% escamosos y adenocarcinomas el resto (este se asocia a extrofia vesical). El Schistosoma haematobium incidencia del carcinoma escamoso. - FR: TABACO (principal FR 50-60%), aminas aromáticas de industrias textiles, químicas y del caucho. Edulcorantes artificiales, ciclofosfamida, los acetiladores lentos. TIPOS PAPILAR 70% - Crecimiento endocavitario y frente de invasión único. - SUPERFICIALES DE ¯ GRADO, pero MUCHAS RECURRENCIAS (50-75%). - El 25% recurrirán y progresarán, habiendo un 15% que desarrollarán un infiltrante o metastásico. SÓLIDO 10% - Invasión tentacular con invasión temprana en profundidad: vascular y linfática. - Son INFILTRANTES DE GRADO. Mayoría confinados a vejiga, pero 50% harán mx a pesar del tto. MIXTO 20% IN SITU - A pesar de ser limitado al urotelio, son células POCO DIFERENCIADAS con DISPLASIA GRAVE. - Tiene una alta tasa de recidivas y progresa a infiltrante en el 50-75% à mal px a pesar de ser un in situ. - Se puede asociar a focos de carcinoma supercficial o infiltrante o bien ser aislado, siendo multifocal entonces. SX - Hematuria macro o micro monosintomática es lo + frecuente. - In situ: + frec la sintomatología irritativa, un sd miccional rebelde no justificado por infección o litiasis. DX - CITOLOGIA URINARIA: ante mínima sospecha. Sensibilidad del 75-100% en los de alto grado y en los carcinomas in situ (en este es el método dx de elección, ya que es + rentable que el resto). Es útil también para el seguimiento junto con la cistoscopia. - Pruebas de imagen: ECO (poco útil en tracto urinario superior) + UIV. Actualmente se utiliza URO-TC para estudiar el tracto superior (tmb permite hacer estadificación). - RESECCIÓN TRANSURETRAL (RTU): todo tumor debe realizarse para evaluar el grado de infiltración. Si hay tumor + citología positiva à hacer BIOPSIA. - La prueba + sensible y específica (aunque invasiva) para el dx del tumor vesical à CISTOSCOPIA. TTO SUPERFICIALES (Ta, T1) Resección transuretral + tto para evitar recidivas (instilaciones vesicales) QT (mitomicina, adriamicina o epirrubicina ) à reducen un 20%. Inmunoterapia BCG à + eficaz, reduciendo un 40%. Se reserva para los G3, T1 o múltiples recidivas por sus efectos adversos (cistitis febril, sd pseudogripal, sepsis, prostatis granulomatosa, neumonitis e incluso muerte à tto TBC en estos). INFILTRANTE (≥T2) Resección transuretral à CISTECTOMIA RADICAL + QT NEOADYUVANTE con Cisplatino – Gemcitabina (previo estudio de extensión). Se pueden derivar los uréteres a la piel o hacer un Bricker (reservorio intestinal). Afectación ganglionar o M1 QT combinada con M-VAC (metrotexato, vinblastina, adriamicina, cisplatino). Respuesta completa un 15-30% y parcial hasta el 40%. IN SITU: tto con BCG pauta larga y si recidiva à cistectomía. En el in situ realizar siempre BX aleatorias para diagnosticarlo. 16 Fumador + Hematuria Sospecha de tumor urotelial Citologías + Pruebas de imagen ECO rvp UIV No concluyente para tumor vesical Concluyente para tumor vesical Cistoscopia Å Biopsia vesical Å RTUV Tis ³T2 TA, T1 BCG Cistectomía QuimioBCG (G3) Recidiva Cistectomía Recidiva Tis Cistoscopia + Citología Revisiones Sospechar tumor Tracto urinario superior - Uroterorrenoscopia - Pielografía retrógrada - Citologías selectivas - Cepillado ureteral Æ Æ CIRUGÍA DE ELECCIÓN - ♂: cistoprostatectomía radical. - ♀: exanteración pélvica anterior (cistectomía + histerectomía + DA + resección cara anterior vagina) 17 TUMORES DE TRACTO URINARIO SUPERIOR Suponen el 2-10% de tumores urológicos. Localizados entre cálices y los orificios ureterales. Mismos FR que anterior + nefropatía por analgésicos (fenacetinas) y nefropatía de los Balcanes. - Sx: en el 70-80% hay hematuria (igual que el hipernefroma). - Dx: en estos la citología su eficacia si se obtiene de forma selectiva (cateterizar el uréter afectado). Se puede sino biopsia por cepillado y la ureteropieloscopia. - Tto: nefroureterectomía radical + rodete vesical para evitar recidivas. - IMP à hacer seguimiento de vejiga y riñón contralateralporque 20-30% harán una neo vesical metacrónico y un 2% del sistema colector contralateral. 9. TUMORES TESTICULARES - 1-2% de las neoplasias en varones, siendo la neo sólida + frec en los jóvenes 20-35 años. - 95% son tumores de células germinales siendo el seminoma el + frec (varía según grupo de edad). - Factores de riesgo: - Teste hipoatrófico. - Digenesias gonadales. - Historia familiar. - Tumor previo en el otro teste. - Exposición a estrógenos . - Criptorquidia à mayor riesgo en los no descendidos y aumenta si es intrabdominal. El teste contralateral también tiene riesgo (20%). - Tipos según frecuencia: Seminoma > Teratoma > Coriocarcinoma > Ca embrionario. - Pueden metastatizar à + frec ganglios retroperitoneales. La diseminación hematógena es - frec excepto en el coriocarcinoma (pulmón > hígado > hueso). - Síntomatología: MASA ESCROTAL INDOLORA. Puede debutar con mx ganglionares o efectos endocrinos (ginecomastia, pubertad precoz) mucho menos frec. El 10% se presenta como un escroto agudo (enf como la sarcoidosis pueden tamaño tmb). Estadiaje: - ESTADIO 1 à limitada al testículo. - ESTADIO 2 à ganglios infradiafragmáticos (retroperitoneales). - ESTADIO 3 à supradiafragmáticos o órganos sólidos. - Para el dx de una masa testicular se han de seguir los siguientes pasos: 1. EF + ECO + MARCADORES (70% tendrán algún marcador y el 30% ninguno por lo que no descarta su ausencia). o Alfa fetoproteina: en cel del saco vitelino o seno endodermal y carcinomas embrionarios, aunque muy inespecífico porq puede aumentar en enf hepáticas, neo pancreáticas y vía biliar y en la ataxia- teleangiectasia. o ß-HCG: en el coriocarcinoma y en algunos seminomas. 2. Orquiectomia radical vía INGUINAL. 3. Estudio extensión: TC toracoabdominal + repetir marcadores. 4. Añadir TTO adyuvante si lo precisa. 5. Seguimiento. 18 PARTICULARIDADES DE LOS DIFERENTES TUMORES TESTICULARES GERMINALES (95%) SEMINOMA ß-HCG Puede tamaño hasta 10 veces. Ocasionalmente extratesticular: mediastino (+frec) retroperitoneo o pineal. El puro NO PRODUCE MARCADORES, aunque 15% pueden producir ß-HCG. Muy RADIOSENSIBLE - Estadio 1: observación +/- RT o QT (cisplatino) si FR: >4cm e invasión tumoral de la rete testis à riesgo de micrometastasis (20%). - Estadio 2a-2b: RT o QT (BEP)* - Estadio 2c -3**: solo QT BEP. CORIOCARCINOMA El + asociado a ß-HCG. MX a distancia al DX: diseminación hematógena pulmonar “en suelta de globos” (sincitotrofloblasto y citotrofoblasto). - Estadio 1: observación y seguimiento +/- linfadenectomia retroperitoneal de estadificación o QT profiláctica (cisplatino). - Estadio 2a - 2b: QT BEP de inicio. - Estadio 2c – 3: QT primaria. CARCINOMA EMBRIONARIO AFP Tiende a MX. Masas irregulares y heterogéneas. El + asociado a AFP (40-60% puede ß-HCG). TUMOR SENO ENDODÉRMICO TERATOCARCINOMA Mixto. Teratoma + CA embrionario ± seminoma. TERATOMA Mínimo 2 capas distintas de células germinales. G + E GONADOBLASTOMA Se asocia a gónadas disgenéticas, estados intersexuales. ESTROMA (5%) TUMOR DE CEL DE SERTOLI Benigno, excepcional que mx. Se asocia al sd. Peutz-Jeghers. TUMOR DE CEL DE LEYDIG Benignos,pueden mx. Son hormonalmente activos à pubertad precoz o feminización. LINFOMA 1ª sospecha en masa testicular en hombre > 50 años. *BEP: cisplatino (vale un huevo, pero cuesta un riñón = muy nefrotóxico), etopósido y bleomicina **Mx ganglionares retroperitoneales >5cm, afectación supradiafragmática o de vísceras sólidas. 19 TUMOR TESTICULAR Seminoma No seminoma Seminoma/No seminoma IIC-III Orquiectomía radical I IIA, IIB - Observación - Si FR: >4 cm rete testis Radioterapia Quimioterapia Radioterapia Quimioterapia IA IIA, IIB Quimioterapia - Observación - Linfadenectomía (EEUU) - Quimioterapia (UE) Quimioterapia MASA RESIDUAL Seminoma No seminoma <3 cm >3 cm Observación ±PET Æ Å Exéresis de la masa residual 50% necrosis 35% teratoma 15% tumor viable
Compartir