Logo Studenta

Poemas de Nezahualcóyotl

¡Este material tiene más páginas!

Vista previa del material en texto

“No acabarán
mis flores,
no cesarán
mis cantos”
“No acabarán
mis flores,
no cesarán
mis cantos”
Poemas del rey Nezahualcóyotl para la niñez y la juventudPoemas del rey Nezahualcóyotl para la niñez y la juventud
DIRECCIÓN GENERAL DE BIBLIOTECAS
Colección Biblioteca Infantil
DIRECCIÓN GENERAL DE BIBLIOTECAS
Colección Biblioteca Infantil
R
om
án
 M
ar
tí
ne
z,
 Iv
án
 (
8
 a
ño
s)
, M
or
el
os
Ló
pe
z 
Va
sq
ue
z,
 C
el
es
te
 Y
az
m
in
 (1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
"No acabarán mis flores, 
no cesarán mis cantos"
Poemas del rey 
Nezahualcóyotl
para la niñez y la juventud
COLECCIÓN BIBLIOTECA INFANTIL
DIRECCIÓN GENERAL DE BIBLIOTECAS
M
ej
ía
 M
ar
tí
ne
z,
 D
un
ax
hi
 S
am
ar
a
(9
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
Al
ca
nt
ar
a 
N
ic
ol
ás
, I
sm
ae
l (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
"No acabarán mis flores, no cesarán mis cantos"
Poemas del rey 
Nezahualcóyotl 
para la niñez y la juventud
Primera edición en Biblioteca Infantil: 2023
Producción:
Secretaría de Cultura
Dirección General de Bibliotecas
D.R. © 2023 Dirección General de Bibliotecas
Manuel Tolsá #6, Col. Centro, 06040, CDMX.
ISBN formato electrónico: 978-607-631-259-9
D. R. Derechos Reservados Conforme a la Ley
Impreso y hecho en México
Printed in México
Las características gráficas y tipográficas de esta edición son propiedad de la 
Dirección General de Bibliotecas de la Secretaría de Cultura.
Todos los Derechos Reservados. Queda prohibida la reproducción total o parcial de esta 
obra por cualquier medio o procedimiento, comprendidos la reprografía y el tratamiento 
 informático, la fotocopia o la grabación.
Edición no lucrativa para su distribución en las bibliotecas públicas de la Red Nacional.
Índice
Presentación
Deseo de persistencia
Vida fugaz y sed insaciable
Inanidad de la vida
Enigma de la vida y de la muerte
Me embriago, lloro, me entristezco
Alegraos
Canto a Moyocoyatzin
Dones divinos y miseria humana
Poneos de pie
Primer poema a un poeta
Canto de primavera
El árbol florido
Poeta Nezahualcoyotl. Visto por la niñez y 
la juventud de México (Retratos)
Identificación de imagenes
9
15
31
39
49
57
65
77
89
101
109
121
129
137
153
M
ar
qu
ez
 S
er
ra
no
, I
ke
r E
lie
l (
13
 a
ño
s)
, C
DM
X
9
La poesía es la voz del alma y las almas son universales.
Una de ellas, de especial significado para nuestra cultura, es 
la del Rey Poeta Nezahualcóyotl, cuyas reflexiones perduran 
hasta nuestros días. Su poesía nos hace tomar conciencia de 
nuestro breve paso por la tierra, de la belleza de las flores y 
del dulce sonido de los cantos que celebran la vida, pero que 
también nos recuerdan que, como cualquier ser vivo, algún día 
tendremos que partir al más allá.
“No acabarán mis flores, no cesarán mis cantos”, es el título 
de este nuevo libro de la Colección Biblioteca Infantil de la Di-
rección General de Bibliotecas que hemos preparado en homenaje 
al gran rey de Texcoco, Nezahualcóyotl. Se seleccionaron doce de 
sus poemas, aquellos que mejor represen-
tan su sentir y su pensamiento. No solo 
los hemos publicado en su traducción 
al castellano, sino también los po-
drás apreciar en náhuatl, 
la lengua originaria que, 
hasta la fecha, es hablada 
Presentación
sus poemas, aquellos que mejor represen-
tan su sentir y su pensamiento. No solo 
los hemos publicado en su traducción 
al castellano, sino también los po-
M
ar
ti
ne
z 
Ri
os
, D
av
id
 (8
 a
ño
s)
 O
ax
ac
a
10
por mujeres, hombres, ancianos, niños y jóvenes que habitan 
nuestro país. Que sea un homenaje a ellas y a ellos que aún 
preservan sus raíces, su cultura y tradiciones en la riqueza de 
sus palabras.
"¿Acaso en verdad se vive en la tierra?"
Solo un poco aquí… Pero la palabra y las voces que la trans-
miten de generación en generación parecen no tener fin.
Tú, tus amigas y amigos, tus hermanas y hermanos, tus padres 
y tus abuelos llevan de boca en boca el mensaje de nuestros an-
tepasados. Que sus sabias palabras no mueran, que prosperen 
en tu imaginación y en tu conciencia. Eres el águila que surca 
H
er
ná
nd
ez
 R
ui
z,
 R
en
at
a 
(1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
11
el tiempo inmemorial y cuya 
misión es transmitir la belleza 
de las flores, el canto de la na-
turaleza, sus colores, sus aro-
mas y el compromiso de con-
servarla.
"No terminarán mis flores… 
no cesarán mis cantos."
Nuestros pueblos originarios de milenarios orígenes se trans-
forman, pero permanece en el tiempo su sabiduría, su voz con-
vertida en palabras de oro. Aquí rendimos homenaje a aquellos 
que nos precedieron y cuya memoria pervive en el color de 
nuestra piel, en los centros ceremoniales, en nuestras manos 
de barro y de maíz.
"Resuena el canto… los cascabeles se hacen oír."
Nezahualcóyotl, coyote hambriento de justicia y sabiduría, 
reina en un trono intemporal desde el cual se alegra porque 
sus palabras resuenan en tu oído… tu voz -al leerlas- lo recuer-
dan. Tus dibujos le muestran que su majestad no ha sido olvi-
dada, que sus cantos no fueron callados por el mestizaje y la 
conquista. Libro de pinturas es tu corazón… has venido a can-
tar, tú eres el cantor.
"Ponte en pie, amigo mío… Yo soy Nezahualcóyotl, soy el 
cantor, soy papagayo de gran cabeza."
"Toma ya tus flores y tu abanico. ¡Con ellos parte a bailar!"
Ro
sa
s 
Cr
uz
, J
os
é 
An
ge
l (
9 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Ro
sa
s 
Cr
uz
, J
os
é 
An
ge
l (
9 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
12
Que este hermoso libro, lleno de imágenes multicolores, te 
acompañe en tus momentos de felicidad y de tristeza. Que las 
palabras en él impresas inspiren mejores amaneceres… porque 
estamos vivos y la vida implica la gran responsabilidad de ser 
mejores personas, más humanos, amantes de las aves, las 
flores… la naturaleza toda en su conjunto.
¡Enhorabuena! Que tus cantos nunca cesen, que las flores 
de nuestro amado México sigan adornando su gloria y grande 
nombre.
Que tu vida y tu proceder haga homenaje a la sabiduría y bon-
dad del gran Rey Poeta Nezahualcóyotl.
"Hasta ahora es feliz mi corazón: oigo ese canto, veo una flor… 
¡Que jamás se marchiten en la tierra!"
Ca
st
ill
o 
Cu
ev
as
, A
na
 P
au
la
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
13
Go
nz
ál
ez
 R
am
os
, 
M
ir
an
da
 D
en
is
se
 (1
2 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
14
Ló
pe
z 
de
 la
 C
ru
z,
 Ia
n 
M
ur
at
h 
(1
4 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
15
Deseo de 
persistencia
niquetzalaxochiatototl
ilhuiçolmana ya
nicuicatl
ilhuicac Anahuac o nemi aya noyollo
tlacatempan a nicmoyahua ya noxochiuh aya
yca yehua in ihuintihua tepilhuan o 
nequimilolo yayaye yahao.
Y
15
M
on
re
al
 V
eg
a,
 A
ra
nz
a 
(1
1 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Zu
ñi
ga
 M
or
qu
ec
ho
, E
m
ili
an
o 
(9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
16
Go
m
ez
 G
on
zá
le
z,
 C
am
ila
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Sa
la
za
r C
or
on
a,
 R
ya
n 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
17
Ca
st
ro
 B
el
tr
án
, M
at
ia
s 
Ad
ri
an
 (9
 a
ño
s)
, B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a 
Su
r
Nicnotlamati a yaye yaha ohua
çan nentlamati noyol nicuicanitl
chiucnauh atl ypempan
Xochitlalpan y annicuihuan y
ma yahuiyelo ya nequimilolo ya onca yehueha.
Sa
nt
ia
go
 C
as
ti
llo
, J
ak
el
in
e 
(1
0 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
18
Chalchiuhtli ololihuic a nicnocozcatia
nicuicanitl ye nomacehual a yyehuaya
chalchiuhtlin popoca
çan nictimalo a cuicatl aya
quihuinti ye noyol
Xochintlalticpac o nequimilolo ya.
La
zc
an
o 
Va
rg
as
, S
ar
a 
Ai
sl
in
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
19
Sa
nt
os
 A
nt
on
io
, N
ay
el
i (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
Çan noncuica nentlamati in tlalticpac aya
nicuicanitl ohuaye
çan niticpa quiçaya notlayocol aya
cuicatl aya quihuinti ye nol
Xochintlalticpac o nequimilolo ya ona yahue aya.
Toltecayotl ye mihcuilotehuaz nicuicanitl
nocuiyo nemiz a in tlalticpac
cuicatl ica y nilnamicoz ohua
nopinohuá
niaz nipolihuitiuh
cozcatozpetlac ninotecatiuh
chocotiaznonananhuan
yxayotl piyauhtiaz i
notomioloxochio nitepehui
cocahuic atl itempan oha cayahue aya ohuaye.
Ro
ch
a 
Ro
dr
íg
ue
z,
 A
le
xa
nd
ra
 N
ao
m
i (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
20
An
dr
ad
e 
M
en
do
za
, Y
us
se
f C
ha
rb
el
 (1
1 
añ
os
),
 C
DM
X
Ayao aya ohuaye nicnotlamati a
a mopinoa yhui petlacotl nihuicaloni can in Tlapalla
poctlantihuatoc ompa ya
noyaz niyaz nipolihuitiuh
cozcatozpetlac ninotecatiuh.cozcatozpetlac ninotecatiuh.
Pa
lo
m
er
a 
Sa
lin
as
, P
au
la
 (6
 a
ño
s)
, N
ue
vo
 L
eó
n
21
Al
ca
nt
ar
 L
op
ez
, Á
ng
el
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
22
Ló
pe
z 
Vá
sq
ue
z,
 C
el
es
te
 Y
az
m
in
 (1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
23
Vá
zq
ue
z 
Ro
dr
íg
ue
z,
 E
m
m
a 
Ka
th
er
yn
e 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Deseo de 
persistencia
o ave de la preciosa agua florida,
ofrendo la plenitud de la fiesta,
soy un canto.
En el cielo, en Anáhuac, vive mi corazón.
En los labios de los hombres, esparzo mis flores.
Con ellas se embriagan los príncipes,
con ellas se es engalanado.
Y
24
Ca
rm
on
a 
Es
qu
iv
el
, J
os
é 
Ru
bé
n 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
M
ed
ra
no
 S
al
as
, N
oh
em
í A
bi
ga
il 
(1
0 
añ
os
),
 D
ur
an
go
Ca
rm
on
a 
Sá
nc
he
z,
 G
lo
ri
a 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
N
av
a 
Ca
m
po
s,
 A
sh
le
y 
Ai
le
n 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
25
Me entristezco,
sólo sufre mi corazón, soy un cantor.
En la orilla de las Nueve aguas,
en Xochitlalpan, vosotros mis amigos,
que sea ya el amortajamiento.
De redondos jades me hago un collar,
yo cantor, es mi merecimiento.
Los jades reverberan.
Enaltezco el canto,
embriaga mi corazón.
Sobre Xochitlalpan se es amortajado.
As
ce
nc
io
 L
ag
os
, L
id
sy
 C
am
ila
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
Al
m
az
an
 S
al
in
as
, J
es
ús
 T
ad
eo
 (1
4 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
26
Sólo canto con tristeza en la tierra,
yo cantor,
sólo de mi interior sale mi tristeza,
el canto, embriaga mi corazón.
Sobre Xochitlalpan se es amortajado.
Va
sq
ue
z 
M
ar
tí
ne
z,
 A
le
ly
 (1
0 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
Dá
va
lo
s 
Pé
re
z,
 D
un
es
hk
ja
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
27
La
nd
a 
Bo
ba
di
lla
, J
ua
n 
Ca
rl
os
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
Pintada quedará la toltecáyotl, yo cantor;
mi canto vivirá en la tierra;
con cantos seré recordado, 
vosotros que me sois extraños,
me iré, iré a perderme,
en estera de plumas preciosas iré a tenderme.
Llorarán mis madres,
las lágrimas gotearán,
las flores de mi corazón,
otomí, yo esparzo
en la ribera del agua amarilla.
Ve
ga
 A
rr
eo
la
, N
ay
el
i (
15
 a
ño
s)
, C
DM
X
28
So
sa
 C
ab
al
le
ro
, L
uc
er
o 
Go
re
tt
i (
10
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
Sufro,
soy llevado al lugar de Tlapallan,
donde el humo se está elevando, allá iré,
iré, iré a perderme,
en estera de plumas preciosas iré a tenderme.
29
Go
nz
al
ez
 N
av
a,
 A
ni
ba
l (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
30
Ch
áv
ez
 P
al
m
er
os
, Z
oe
 J
oh
an
an
 (1
1 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
31
Ca
rm
on
a 
Sá
nc
he
z,
 G
lo
ri
a 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Vida fugaz y 
sed insaciable
Tontoquimilohua titocuiltonohua
xochitica cuicatica
ye yehuan aya xopan in xochitli
ica titapana a in tlalticpac ye nican
Ayahui yya oha yyahui ohoaya
ohuaya ohuaya.
I.
ohuaya ohuaya.
Tontoquimilohua titocuiltonohua
ye yehuan aya xopan in xochitli
32
So
to
 R
ey
es
, B
ra
nd
on
 Y
ae
l (
11
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
Ro
dr
íg
ue
z,
 L
ee
zl
y,
 C
oa
hu
ila
33
Ar
év
al
o 
Rí
os
, M
ar
iá
ng
el
 (8
 a
ño
s)
, T
la
xc
al
a
II. Quin oc ca tlamati noyollo
yehua niccaqui in cuicatl
nic itta in xochitli:
Ma ca in cuetlahuiya o in tlalticpac
Ayahui yya oha yyahui ohoaya
Ohuaya Ohuaya.
II. Quin oc ca tlamati noyollo
yehua niccaqui in cuicatl
nic itta in xochitli:
Ri
os
 P
as
cu
al
, A
lis
on
, H
id
al
go
34
M
ar
tí
ne
z 
Ca
st
ill
o,
 A
rm
an
do
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
35
Ro
dr
íg
ue
z 
Go
nz
ál
ez
, I
za
ra
el
 (1
0 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
Vida fugaz y
sed insaciable
Nos ataviamos, nos enriquecemos 
con flores, con cantos:
ésas son las flores de la primavera:
¡con ellas nos adornamos aquí en la tierra!
Ce
rd
a 
Go
nz
ál
ez
, A
nd
re
a 
Li
ze
th
, C
oa
hu
ila
I.Nos ataviamos, nos enriquecemos 
36
Sá
nc
he
z 
Sá
nc
he
z,
 M
ar
el
i (
14
 a
ño
s)
, H
id
al
go
M
en
do
za
 G
óm
ez
, A
yl
in
 G
ua
da
lu
pe
 (1
1 
añ
os
),
 H
id
al
go
37
Sá
nc
he
z 
Fe
de
ri
co
, A
la
n 
Da
ni
el
 (1
1 
añ
os
),
 H
id
al
go
II. Hasta ahora es feliz mi corazón:
oigo ese canto, veo una flor:
¡que jamás se marchiten en la tierra!
Ac
os
ta
 R
od
rí
gu
ez
, H
ad
as
a 
Ab
ig
ai
l (
11
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
38
Ga
rc
ía
 G
óm
ez
, K
ar
en
 E
liz
ab
et
h 
(1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
39
Inanidad de la vida
Nic quetza tohuehueuh
niquin nechicohua Aya
tocnihuan on
in melelquiza
niquin cuicatia.
I.
Inanidad de la vida
Nic quetza tohuehueuh
niquin nechicohua Aya
Q
ui
nt
er
o 
Su
sa
rr
ey
, I
ke
r M
at
eo
 (9
 a
ño
s)
, B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a 
Su
r
Q
ui
ro
z 
Za
m
ar
ro
n,
 Y
es
se
ni
a 
Va
le
nt
in
a 
(1
2 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
40
Do
m
ín
gu
ez
 A
lb
a,
 A
na
 B
el
én
 (1
2 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
Ri
os
 S
ot
o,
 M
at
eo
 (9
 a
ño
s)
, B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a 
Su
r
41
Go
di
ne
s,
 E
ri
ka
 R
om
in
a 
(1
6 
añ
os
),
 C
DM
X
Tiyazque ye yuhcan
xi quilnamiquican
xi ya mocuiltonocan Aya
in tocnihuan. Ohuaya Ohuaya.
II. ¿In cuix oc no ihuiyan
canon ye yuhcan Aya
cuix oc no ihuiyan
canon ximohuayan?
Aye Ohuaya Ohuaya.
Ma tihuiyacan,
yece ye nican
in xochinahuatilo,
yece ye nican
in cuicanahuatilo
tlalticpac Ehuaya
Go
di
ne
s,
 E
ri
ka
 R
om
in
a 
(1
6 
añ
os
),
 C
DM
X
Tiyazque ye yuhcan
xi quilnamiquican
H
er
ná
nd
ez
 S
án
ch
ez
, S
he
rl
yn
 (1
3 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
42
M
ax
im
ili
an
o 
In
ge
lb
er
ts
, F
ra
ns
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Ca
st
ro
 J
im
én
ez
, L
in
da
 A
zu
ce
na
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Xi mocuiltonocan
xi moquimilocan
a in tocnihuan Ohuaya Ohuaya.
Xi mocuiltonocan
xi moquimilocan
a in tocnihuan Ohuaya Ohuaya.
M
ax
im
ili
an
o 
In
ge
lb
er
ts
, F
ra
ns
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
a in tocnihuan Ohuaya Ohuaya.
43
Pa
ch
ec
o,
 M
on
se
rr
at
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
Re
ye
s 
Ju
ár
ez
, Y
ar
az
et
h 
M
ar
ga
ri
ta
 (1
4 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
44
Ga
sg
a 
Ba
ld
er
as
, E
liz
ab
et
h 
(1
3 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
45
Inanidad de la vida
Pongo enhiesto mi tambor,
congrego a mis amigos:
allí se recrean,
los hago cantar.
Tenemos que irnos así:
recordadlo;
sed felices,
oh amigos.
I. Pé
re
z 
Dí
az
, J
en
es
is
 S
am
an
ta
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Ze
ti
na
 V
al
en
ci
a,
 L
uc
km
an
 (1
1 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
46
H
er
ná
nd
ez
 P
ér
ez
, C
am
ila
 N
at
as
ha
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
47
II. ¿Acaso ahora con calma,
y así ha de ser allá?
¿Acaso también hay calma
allá donde están los sin cuerpo?
Vayamos...
pero aquí, rige la ley de las flores,
pero aquí, rige la ley del canto,
aquí en la tierra.
Sed felices,
ataviaos
oh amigos.
II. ¿Acaso ahora con calma,
y así ha de ser allá?
¿Acaso también hay calma
allá donde están los sin cuerpo?
Vayamos...
pero aquí, rige la ley de las flores,
pero aquí, rige la ley del canto,
M
ir
an
da
, C
he
ls
ea
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Pi
ne
da
 H
er
ná
nd
ez
, K
it
zi
a 
M
ill
ar
ay
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
48
Dí
az
 A
la
rc
ón
, I
ya
ri
 Y
oo
ts
 (1
2 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
49
Co
pc
a 
Ló
pe
z,
 P
ed
ro
 A
le
xi
s 
(1
1 
añ
os
),
 H
id
al
go
Enigma de la vida 
y de la muerte
Titotolini Aya
in ah nican tochanti macehualtin
canon ximohuayan Yeehuayacanon ye ichan Huiya Yoyahue huixahue
zan achica netlalcahuilo nican Ohuaya Ohuaya.
I.
Lu
na
 R
io
ja
, G
is
el
a 
Da
na
e 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
50
De
 S
an
ti
ag
o 
Ce
pe
da
, I
ts
an
i Z
ac
ni
té
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Re
ye
s 
Ve
ra
, J
oh
an
a 
Am
ay
ra
ni
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
II. Zan totlallenehuipan in tinemi
ye nican timacehualtin
canon ximohuayan Yeehuaya
canon ye ichan Huiya Yoyahue huixahue
zan achica netlalcahuilo nican.
Ohuaya Ohuaya.
51
Se
rr
an
o 
Am
ay
a,
 Á
ng
el
 L
uc
ia
no
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Cá
rd
en
a 
Ra
m
ír
ez
, R
od
ol
fo
 E
rn
es
to
 (1
2 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Ag
ui
la
r S
án
ch
ez
, M
ar
ía
 d
el
 C
ar
m
en
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Ro
dr
íg
ue
z 
H
er
re
ra
, S
ar
ah
 M
ic
he
lle
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
52
Es
qu
iv
el
 R
am
ir
ez
, L
ili
an
a 
Li
zb
et
h 
(9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
Ba
liñ
o 
Pa
dr
ón
, J
oh
an
a 
El
iz
ab
et
h 
(1
1 
añ
os
),
 G
ua
na
ju
at
o
Cr
uz
 G
ue
rr
er
o,
 C
am
ila
 X
im
en
a 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
H
er
ná
nd
ez
 Ir
az
oq
ue
, B
ri
sa
 J
an
ne
tt
e 
(1
0 
añ
os
),
 C
DM
X
53
Enigma de la vida 
y de la muerte
Nos atormentamos:
no es aquí nuestra casa de hombres...
allá donde están los sin cuerpo,
allá en su casa…
¡Sólo un breve tiempo
y se ha de poner tierra de por medio de aquí a allá!
I.
Pa
rr
a 
Ga
lv
án
, M
ón
ic
a 
Ge
ra
ld
yn
e 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Ca
sa
s 
H
er
ná
nd
ez
, Y
am
ile
t (
13
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
54
Gá
lv
ez
 F
lo
re
s,
 C
ar
m
in
a 
M
ar
ia
na
 (1
2 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
II. Vivimos en tierra prestada
aquí nosotros los hombres... 
allá donde están los sin cuerpo,
allá en su casa…
¡Sólo un breve tiempo
y se ha de poner tierra de por medio de aquí a allá!
55
Ca
rr
ill
o 
H
er
ná
nd
ez
, Y
ar
le
it
h 
(1
0 
añ
os
),
 C
DM
X
Sá
nc
he
z 
So
ri
a,
 J
aq
ue
lin
 S
ar
aí
 (1
5 
añ
os
),
CD
M
X
M
én
de
z 
Se
rn
a,
 Ir
en
e,
 C
oa
hu
ila
So
to
 R
ey
es
, B
ra
nd
on
 Y
ae
l (
11
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a 
56
Ac
os
ta
 M
ag
na
so
n,
 H
ed
da
 K
ri
st
in
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
57
Nihuinti nichoca
nicnotlamati
ihuinti nichoca nicnotlamati
nicmati niquittoa nic ilnamiqui
macaic nimiqui
macaic nipolihui.
Ar
ro
yo
 A
rr
ia
ga
, I
rá
o 
Ya
hi
r (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
N
Sa
la
za
r G
on
zá
le
z,
 J
os
é 
El
ía
s 
(8
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
58
Ar
ia
s 
Ar
an
da
, E
lv
ir
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Go
nz
ál
ez
 R
es
en
di
z,
 D
ar
ly
ne
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
59
Yn can ahmicohua
in can ontepetihua y ma oncan niauh
maca ic nimiqui
maca ic nipolihui.
Ja
ci
nt
o 
Se
vi
lla
, A
br
il 
O
de
t (
15
 a
ño
s)
, C
DM
X
60
Pa
re
de
s 
N
av
ar
ro
, M
ay
te
 Y
os
el
in
e 
(1
3 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
61
Cu
ah
ut
ke
 N
et
za
hu
al
, S
ar
ai
 (1
0 
añ
os
),
 T
la
xc
al
a
Me embriago, lloro, 
me entristezco
e embriago, lloro, me entristezco;
lo sé, lo digo, lo recuerdo,
ojalá nunca muriera,
que nunca pereciera. 
M
M
ol
in
a 
To
rr
es
, I
tz
el
 E
st
ef
an
ia
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
62
Ga
rd
uñ
o 
Ra
m
ír
ez
, S
ar
ai
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Av
ilé
s 
Ca
no
, A
le
xa
nd
er
 A
ar
ón
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
63
En donde no se muere,
en donde se vive, allá vaya yo,
ojalá nunca muriera,
que nunca pereciera.
Di
az
 J
im
en
ez
, V
al
er
ia
 N
ef
ta
li 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
Ge
or
ge
 A
gu
ile
ra
, J
us
ti
ne
 A
ily
n 
(1
4 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
64
Ro
m
án
 F
lo
re
s,
 C
ha
nt
al
 (1
4 
añ
os
 ),
 C
oa
hu
ila
65
Pa
lm
a 
Ga
rd
uñ
o,
 X
im
en
a 
Iv
et
te
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
O
ro
pe
za
 N
ie
ve
s,
 E
du
ar
do
 (1
0 
añ
os
),
 Q
ue
ré
ta
ro
Xon ahuiyacan
Ica xon ahuiyacan ihuinti xochitli,
tomac mani.
Ma on te ya aquiloto
xochicozquitl.
In toquiappancaxochiuh,
tla celia xochitli,
cueponia xochitli.
I.
66
Br
av
o 
Ch
áv
ez
, V
an
es
sa
 S
ao
ri
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Co
rt
es
 G
on
zá
le
z,
 J
os
é 
An
to
ni
o 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
67
Oncan nemi tototl,
chachalaca, tlatohua,
hual on quimati teotl ichan.
Zaniyo in toxochiuh
ica tonahuiyacan.
Ro
dr
íg
ue
z 
Vá
zq
ue
z,
 J
oh
an
a 
N
ah
om
i (
13
 a
ño
s)
, C
DM
X
Ce
rv
an
te
s 
Ló
pe
z,
 P
at
ri
ci
o 
(1
3 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
68
Ja
ci
nt
o 
Fl
or
es
, H
an
na
 Z
oe
, C
DM
X
Án
ge
l P
ic
ha
rd
o,
 L
en
in
 G
ab
ri
el
 (1
2 
añ
os
),
 G
ue
rr
er
o
69
Ro
ja
s 
Lo
za
, S
ha
ro
n 
M
el
is
a 
(1
0 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
Zaniyo in cuicatl
ica on pupulihui in amotlaocol.
In tepilhuan ica yehua,
amelel on quiza.
Quiyocoya in Ipalnemohua,
qui ya hual temohuiya, moyocoyatzin,
in ayahauilo xochitli,
ica yehua amelel on quiza.
Zaniyo in cuicatl
ica on pupulihui in amotlaocol.
In tepilhuan ica yehua,
amelel on quiza.
Quiyocoya in Ipalnemohua,
qui ya hual temohuiya, moyocoyatzin,
70
Co
lín
 C
or
re
a,
 E
st
ef
an
ia
 (1
2 
añ
os
),
 D
ur
an
go
71
Alegraos
legraos con las flores que embriagan,
las que están en nuestras manos.
Que sean puestos ya
los collares de flores.
Alegraos con las flores que embriagan,
Su
ri
an
o 
Ra
m
os
, V
an
es
sa
 (1
2 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
Za
va
la
 D
om
ín
gu
ez
, K
ei
la
 M
ad
ai
 (1
1 
añ
os
),
 A
gu
as
ca
lie
nt
es
72
Sa
uc
ed
o 
Ro
sa
le
s,
 A
na
 G
ua
da
lu
pe
 (1
0 
añ
os
),
 Q
ue
re
ta
ro
Re
ye
s 
Ju
ár
ez
, L
ei
la
ni
 Y
am
ile
t (
11
 a
ño
s)
, S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
M
er
ca
do
 V
ill
ag
ra
n,
 J
ul
io
 A
ri
el
 (8
 a
ño
s)
, H
id
al
go
La
zc
an
o 
M
ar
tí
ne
z,
 E
ve
ly
n 
Ja
ck
el
in
e 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
73
Nuestras flores del tiempo de lluvia,
fragantes flores,
abren ya sus corolas.
Por allí anda el ave,
parlotea y canta,
viene a conocer la casa del dios.
Sólo con nuestras flores
nos alegramos.
Nuestras flores del tiempo de lluvia,
Ve
la
sc
o,
 M
ay
le
th
 (9
 a
ño
s)
, E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
M
ar
tí
ne
z 
Ca
st
ill
o,
 C
ar
lo
s 
Al
ej
an
dr
o 
(1
5 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
74
Sólo con nuestros cantos
perece vuestra tristeza.
Oh señores, con esto,
vuestro disgusto se disipa.
Las inventa el Dador de la vida,
las ha hecho descender
el inventor de sí mismo,
flores placenteras,
con esto vuestro disgusto se disipa.
Las inventa el Dador de la vida,
Ga
rc
ía
, S
ar
a 
As
hl
in
 (1
5 
añ
os
),
 C
oa
hu
lia
Lu
ca
s 
Se
go
vi
a,
 D
an
ie
la
 J
az
el
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
75
Ar
go
te
 P
ér
ez
, M
el
is
sa
 (9
 a
ño
s)
, C
DM
X
Ló
pe
z 
Va
rg
as
, D
av
id
 E
lih
ú 
(1
2 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
76
Lu
na
 V
áz
qu
ez
, M
el
an
ie
 (1
2 
añ
os
),
 G
ua
na
ju
at
o
77
Ra
m
ír
ez
 H
er
ná
nd
ez
, E
nr
iq
ue
 D
an
ie
l (
11
 a
ño
s)
, C
DM
X
Ga
lle
go
s 
Do
m
ín
gu
ez
, A
ld
re
k 
Is
ra
el
 (1
1 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
Canto a Moyocoyatzin 
(Fragmentos)
an nic caqui itopyo ipetlacallo
ah in tepilhuan:
ma tiyoque timiquini
ti macehualtin nahui nahui
in timochi tonyazque 
timochi tonmiquizque
in tlalticpac. Ohuaya Ohuaya.
Z
78
Ru
bi
o 
Lo
za
no
, L
iz
et
h 
(1
3 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Ro
dr
íg
ue
z 
Vi
ve
ro
s,
 F
el
is
a 
Ro
m
in
a 
(1
3 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
Ayac chalchihuitl
ayac teocuitlatl mocuepaz
in tlalticpac tlatielo
timochi tonyazque
in canin ye yuhcan:
ayac mocahuaz zan cen tlapupulihuiz
ti yahui ye yuhcan ( ) ichan Ohuaya Ohuaya. (om. gl. ds).
H
er
ná
nd
ez
 T
re
jo
, M
ar
ía
 F
er
na
nd
a 
(1
1 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Zan yuhqui tlacuilolli Aya
ah tonpupulihui
Zan yuhqui xochitl Aya
in zan toncuetlahui
ya in tlalticpac Ohuayaya quetzalli ya zacuan xiuhquecholli itlaquechhuan
tonpupulihui tiyahui in ( ) ichan
Ohuaya Ohuaya.
Ru
iz
 R
ub
io
, C
am
ila
 G
is
el
 (9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
80
Tr
in
id
ad
 C
on
tr
er
as
, S
of
ia
 L
iz
be
th
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
Oacico ye nican
ye ololo Ayyahue
a in tlaocol Aya
ye in itec on nemi
ma men choquililo
in cuauhta ocelotl Ohuaya.
Nican zan
tipopulihuizque
ayac mocahuaz Iyyo.
Tr
in
id
ad
 C
on
tr
er
as
, S
of
ia
 L
iz
be
th
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
M
al
ag
ón
 S
er
ra
no
, S
an
ti
ag
o 
(1
2 
añ
os
),
 G
ua
na
ju
at
o
Xic yocoyacan in antepilhuan
cuauht'amocelo 
ma nel chalchihuitl
ma nel teocuitlatl
no ye ompa yazque
oncan on Ximohua yehuaya
zan tipupulihuizque
ayac mocahuaz lyyo.
82
M
ex
ic
an
o 
M
ar
tí
ne
z,
 E
ri
ck
 D
an
ie
l (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
Canto a Moyocoyatzin 
(Fragmentos)
ercibo su secreto,
oh vosotros, príncipes:
de modo igual somos, somos mortales,
los hombres, cuatro a cuatro,
todos nos iremos,
todos moriremos en la tierra. ( )
P
M
al
do
na
do
 G
ue
rr
er
o,
 A
nn
et
te
 S
of
ia
 
(6
 a
ño
s)
, A
gu
as
ca
lie
nt
es
Go
nz
ál
ez
 H
er
ná
nd
ez
, A
lo
nd
ra
 S
op
hi
e 
(8
 a
ño
s)
, C
DM
X
84
La
zc
an
o 
Va
rg
as
, S
ar
a 
Ai
sl
in
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Nadie esmeralda,
nadie oro se volverá,
ni será en la tierra algo que se guarda:
todos nos iremos
hacia allá igualmente:
nadie quedará, todos han de desaparecer:
de modo igual iremos a su casa.
nadie quedará, todos han de desaparecer: H
er
ná
nd
ez
 L
ed
es
m
a,
 V
al
er
ia
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
85
Cr
uz
 G
ue
va
ra
, L
au
ra
 A
ng
él
ic
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Como una pintura
nos iremos borrando.
Como una flor
hemos de secarnos
sobre la tierra.
Cual ropaje de plumas
del quetzal, del zacuan,
del azulejo, iremos creciendo.
Iremos a casa
Llegó hasta acá,
anda ondulando la tristeza
de los que viven ya en el interior de ella...
No se les llore en vano
a águilas y tigres...
¡Aquí iremos desapareciendo:
nadie ha de quedar¡
Gu
ad
ar
ra
m
a 
Ca
st
ro
, J
or
ge
 E
lía
s 
(1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
86
Príncipes, pensadlo,
oh águilas y tigres:
pudiera ser jade,
pudiera ser oro,
también allá irán
donde están los descorporizados.
¡lremos desapareciendo:
nadie ha de quedar!
donde están los descorporizados.
O
be
d 
N
ov
al
i, 
Si
lv
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Ri
va
s 
Gr
an
ad
os
, I
an
 E
m
ili
an
o 
(1
1 
añ
os
),
 C
DM
X
87
Ro
ja
s 
Bl
an
ca
s,
 J
os
é 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
88
Sa
la
za
r S
an
ch
ez
, A
re
li 
M
ic
he
lle
 (1
4 
añ
os
),
 H
id
al
go
Ba
rr
az
a 
M
on
ta
ñe
z,
 M
ar
ía
 F
er
na
nd
a 
(1
2 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Dones divinos y
miseria humana
Maquizcueponi Ohuaya
in moxochiuh Aya
chalchimmimilihui
xochiizhuayo in tomac mani
quetzalli yexochitl
yece tonequimilol
antepilhuan Huiya. Yyayya
Zan tictotlanehuiya
in tlalticpac. Ohuaya Ohuaya.
miseria humana
Maquizcueponi OhuayaI.
Ba
rc
en
a 
M
ar
tí
ne
z,
 R
ub
én
 Y
er
ay
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
90
M
ed
in
a 
M
or
al
es
, I
va
nn
a 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
II. Ma izquixochitli
ma cacahuaxochitli
neneliuhtimani ye tomac on mani
quetzalli yexochitli
yece tonequimilol 
antepilhuan. Huiya Yyayya
Zan tictotlanehuiya
in tlalticpac. Ohuaya Ohuaya.
neneliuhtimani ye tomac on mani
yece tonequimilol 
Be
lm
on
t C
as
ta
ño
n,
 S
ar
a 
M
on
se
rr
at
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
91
III. Zan nihuallaocoya
zan nitizahuacihui...
Canon tihui ye ichan
o ayoc hual ilotihua Yeehuaya.
Cen tihui oo canon tihui. Ohuaya Ohuaya.
M
ir
an
da
 P
ru
ne
da
, L
ía
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
R.
 A
., 
Az
ul
 M
ic
he
lle
, H
id
al
go
92
IV. Ma itquihuani ichan
xochitli cuicatli
Ma ic ninapantihui
teocuitlacacaloxochitli
quetzalizquixochitli 
in tomac on mani
o ayoc hual ilotihua
cen tihui oc canon tihui. Ohuaya
Ohuaya.
xochitli cuicatli
Ma ic ninapantihui
teocuitlacacaloxochitli
quetzalizquixochitli 
Ca
st
ill
o 
Ló
pe
z,
 P
er
la
 A
yl
in
 (5
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
93
H
er
re
ra
 B
ar
re
to
, A
xe
l (
14
 a
ño
s)
, H
id
al
go
 
Ló
pe
z 
Va
sq
ue
z,
 C
el
es
te
 Y
as
m
in
 (1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
H
er
ná
nd
ez
 R
ui
z,
 R
en
at
a 
(1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
H
er
ná
nd
ez
 O
liv
ar
es
, K
ev
in
 Ig
na
ci
o,
 C
oa
hu
ila
94
Ra
m
os
 C
ab
al
le
ro
, B
la
nc
a 
Az
uc
en
a 
(1
0 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
95
Dones divinos y 
miseria humana
Cual joyeles abren sus capullos
tus flores:
rodeadas de follaje de esmeralda.
Están en nuestras manos.
Preciosas olientes flores,
ellas son nuestro atavío,
oh príncipes.
Solamente las tenemos prestadas
en la tierra.
I.
Ji
m
én
ez
 R
ue
da
, S
an
ti
ag
o 
(1
0 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
Sa
nd
ov
al
 V
id
al
es
, G
io
va
nn
a 
Do
lo
re
s 
(1
1 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
96
II. ¡Flores valiosas y bellas
se vayan entreverando!
Están en nuestras manos.
Preciosas olientes flores,
ellas son nuestro atavío,
oh príncipes.
Solamente las tenemos prestadas en la tierra.
Fl
or
es
 R
os
al
es
, J
im
en
a 
M
on
se
rr
at
 (1
5 
añ
os
),
 A
gu
as
ca
lie
nt
es
Ci
sn
er
os
 V
el
as
qu
ez
, X
ca
nd
a 
Yo
lt
zi
n 
(1
2 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
97
III. Yo me pongo triste,
palidezco mortalmente...
¡Allá, su casa, a donde vamos,
oh, ya no hay regreso,
ya nadie retorna acá!...
¡De una vez por todas nos vamos
allá a donde vamos!
M
ar
tí
ne
z 
Ca
st
ill
o,
 C
ar
lo
s 
Al
ej
an
dr
o 
(1
5 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Av
en
da
ño
 A
ri
as
, B
ry
an
 J
ho
va
nn
y 
(1
0 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
98
M
ar
tí
ne
z 
Sa
nt
ia
go
, S
am
at
ha
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
IV. ¡Pudieran llevarse a su casa
las flores y los cantos!
Váyame yo adornado
con áureas flores del cuervo,
con bellas flores de aroma.
En nuestras manos están...
¡Oh ya no hay regreso, 
ya nadie retorna acá!... 
¡De una vez por todas nos vamos 
allá a donde vamos! 
Re
gi
no
 L
óp
ez
, V
al
en
ti
na
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
99
Ze
pe
da
 R
ey
es
, J
av
ie
r (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
100
Fl
or
es
 G
on
zá
le
z,
 D
an
ie
l J
eh
os
af
at
, C
oa
hu
ila
101
M
ar
tí
ne
z 
Vi
ct
or
ia
, E
st
ef
an
ia
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Ma zan moquetzacan
Ma zan moquetzacan, nicnihuan!
In icnoque on cate in tepilhuan,
non Nezahualcoyotzin,
ni cuicanitl,
tzontecochotzin.
¡ H
er
ná
nd
ez
 Á
vi
la
, D
ie
go
 S
ai
d 
(1
4 
añ
os
),
 H
id
al
go
102
Tr
ej
o 
Bá
rc
en
as
, Z
oe
 M
ir
an
da
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Xocon cui moxochiuh ihuan in mecacehuaz.
¡Ma ica xi mototi!
Zan tehuan nopiltzin,
zan ye ti Yoyontzin.
Ma xocon cua in cacahuatl,
in cacahuaxochitl,
¡ma ya on ihua in!
Sa
nt
ia
go
 P
on
ce
, J
at
zi
ry
 A
by
ad
e 
(7
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
103
¡Ma ya netotilo,
ma necuicatilo!
Ah nican tochan,
ah nican tinemizque,
tonyaz ye yuhcan.
M
el
ga
re
jo
 G
ar
cí
a,
 V
an
es
a 
Ya
qu
el
in
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
H
er
ná
nd
ez
 L
or
en
zo
, J
ua
n 
(9
 a
ño
s)
, C
DM
X
104
Ca
rb
aj
al
 Z
am
ar
ri
pa
, R
od
ri
go
, C
oa
hu
ila
105
M
ar
tí
ne
z 
M
ar
tí
ne
z,
 K
im
su
ny
 d
e 
Je
sú
s 
(1
5 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Poneos de pie 
Amigos míos, poneos de pie!
Desamparados están los príncipes,
yo soy Nezahualcóyotl,
soy el cantor,
soy papagayo de gran cabeza.
¡ Sá
nc
he
z 
Ba
rr
az
a,
 V
ay
ol
et
 N
om
al
y 
(9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
106
Fl
or
es
 C
oy
ot
e,
 M
el
is
a 
N
ic
ol
 (1
3 
añ
os
),
 M
or
el
os
Toma ya tus flores y tu abanico.
¡Con ellos parte a bailar!
Tú eres mi hijo,
tú eres Yoyontzin.
Toma ya tu cacao,
la flor del cacao,
¡que sea ya bebida!
Toma ya tus flores y tu abanico.
Ba
lt
az
ar
 M
at
a,
 Hill
ar
y 
Fe
rn
an
da
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
107
Q
ui
nt
an
a 
Ra
m
ír
ez
, C
la
ud
io
 (6
 a
ño
s)
, S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
O
lv
er
a 
Es
pi
ti
a,
 G
io
av
an
i (
11
 a
ño
s)
, S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
¡Hágase el baile,
comience el dialogar de los cantos!
No es aquí nuestra casa,
no viviremos aquí,
tú de igual modo tendrás que marcharte.
108
Al
va
ra
do
 V
id
au
rr
i, 
At
hz
ir
i (
12
 a
ño
s)
, J
al
is
co
109
Primer poema a 
un poeta
Xi moquetza, xic tzotzona
in tohuehueuh
in ma icniuhtlamacho
ma zan aya cuicuili
iyollo Yehuaya
zaniyo nican
at on titlanehuico
zaniyo tacayeuh
ihuan toxochiuh. Ohuaya Ohuaya.
I. Vá
zq
ue
z 
Fl
or
es
, M
el
an
ie
 (1
3 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
iyollo Yehuaya
zaniyo nican
at on titlanehuico
zaniyo tacayeuh
ihuan toxochiuh. Ohuaya Ohuaya.
Sa
nd
ov
al
 V
áz
qu
ez
, K
at
er
in
e 
Sh
er
ly
ne
 (7
 a
ño
s)
, I
zt
ap
al
ap
a
110
II. Xi moquetza titocniuh
xocon cui moxochiuh huehuetitlan.
Ma melel quiza
inca xi mapana
zan quetzaloco xochitli
omaco mani Aya
zan teocuitla cacahua xochitli. Ohuaya Ohuaya.
Ga
rc
ía
 G
on
zá
le
z,
 E
ri
c 
M
au
ri
ci
o 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Gu
tí
er
re
z 
Ra
m
ír
ez
, J
os
é 
Is
ra
el
 (9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
111
Br
it
o 
Gu
er
re
ro
, A
nd
re
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
III. Huel ya cuica ye nican
xiuhtototl quetzal tzinitzcan
ya quechol achtohua
moch on quinanquilia
ayacachtli huehuetl Ohuaya Ohuaya.
IV. O ya niccua cacahuatl
ic nonpaqui Aya
Noyol ahuiya
noyol huellamati Ohuaya Ohuaya.
Ro
sa
s 
Ro
dr
íg
ue
z,
 H
ug
o 
Gi
br
an
 (9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
112
V. Ma ya nichoca in ma ya nicuica 
in ixomolco in calitec
ninonemitia Yehuaya ( ) Om. glo.
Ye oyahua om ahaya yahue Ohuaya Ohuaya.
VI. O ya noconi izquicacahuatl xochitl
noyollo choca nicnotlamati
tlalticpac oo zan ninotolinia
Oyahue ya ili ya hue Ohuaya Ohuaya.
VII. Zan moch niquilnamiqui
in nahuia in nahuallamati
tlalticpac oo zan ninotolinia
Ohuaye ya ili ya hue Ohuaya Ohuaya.
V. Ma ya nichoca in ma ya nicuica 
in ixomolco in calitec
ninonemitia Yehuaya ( ) 
O
rt
iz
 A
ve
nd
añ
o,
 D
an
ia
 S
op
hi
a 
(8
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
M
or
al
es
 T
el
lo
, A
ng
el
a 
Es
th
er
 (1
0 
añ
os
),
 B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a
Re
lla
no
, E
dn
a 
 R
om
in
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
113
O
so
rn
o 
Vá
zq
ue
z,
 V
íc
to
r A
m
ad
o 
(8
 a
ño
s)
, O
ax
ac
a
Es
pi
no
za
 B
al
de
ra
s,
 R
eg
in
a 
(9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
114
So
to
 M
ín
gu
ez
, V
al
er
ia
 N
ic
ol
e 
(1
2 
añ
os
),
 H
id
al
go
115
Primer poema a 
un poeta
Ponte en pie, percute tu atabal:
dése a conocer la amistad.
Tomados sean sus corazones:
solamente aquí tal vez tenemos prestados
nuestros cañutos de tabaco.
Nuestras flores.
I.
Ga
rc
ía
 G
ut
ié
rr
ez
, M
au
ri
ci
o 
Fi
de
l (
8 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
Ci
sn
er
os
 V
el
as
qu
ez
, X
ca
nd
a 
Yo
lt
zi
n 
(1
2a
ño
s)
, O
ax
ac
a
116
II. Ponte en pie, amigo mío,
toma tus flores junto al atabal.
Huya tu amargura:
órnate con ellas:
han venido a ser enhiestas las flores,
se están repartiendo
las flores de oro preciosas.
Fr
an
co
 H
er
ná
nd
ez
, M
el
an
ie
, H
id
al
go
Sa
la
za
r G
on
zá
le
z,
 A
dr
ia
na
 G
ua
da
lu
pe
 (1
0 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
117
III. Bellamente canta aquí
el ave azul, el quetzal, el zorzal:
preside el canto el quechol (guacamaya):
le responden todos, sonajas y tambores.
IV. Bebo cacao:
con ello me alegro:
mi corazón goza, mi corazón es feliz. 
V. ¡Llore yo o cante,
en el rincón del interior de su casa
pase yo mi vida!
en el rincón del interior de su casa
III. Bellamente canta aquí
el ave azul, el quetzal, el zorzal:
preside el canto el quechol ( ):
le responden todos, sonajas y tambores.
To
rr
es
 M
ar
tí
ne
z,
 D
an
ie
l M
at
eo
 (1
1 
añ
os
),
 B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a 
118
VI. ¡Oh ya bebí florido cacao con maíz:
mi corazón llora, está doliente:
sólo sufro en la tierra!
VII. ¡Todo lo recuerdo:
no tengo placer,
no tengo dicha:
sólo sufro en la tierra!
Ar
ce
 A
la
to
rr
e,
 L
ui
s 
Sa
nt
ia
go
 (1
0 
añ
os
),
 B
aj
a 
Ca
lif
or
ni
a
119
Sá
nc
he
z 
Ca
rb
aj
al
, O
rl
an
do
 S
eb
as
ti
án
 (1
1 
añ
os
),
 C
DM
X
Do
m
ín
gu
ez
 C
ar
ba
ja
l, 
Is
ra
el
 E
ze
qu
ie
l (
12
 a
ño
s)
, C
DM
X
Ga
sg
a 
Ba
ld
er
as
, E
liz
ab
et
h 
(1
3 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Co
rt
és
 Z
av
al
a,
 A
le
xa
 M
ay
te
 (1
1 
añ
os
),
 C
DM
X
120
Fl
or
es
 C
ru
z,
 A
xe
l J
ar
ed
 (1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
121
Xopan cuicatl
moxcalco
pehua cuica,
yeyecohua,
quimoyahua xochitl,
on ahuia cuicatl.
A Fl
or
es
 C
añ
as
, T
am
ar
a 
Ya
re
tz
i (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
Go
nz
ál
ez
, K
el
ly
 R
ub
y,
 C
oa
hu
ila
122
Icahuaca cuicatl,
oyohualli ehuatihuitz,
zan quinanquiliya
toxochayacach.
Quimoyahua xochitl,
on ahuia cuicatl.
Xochiticpac cuica
in yectli cocoxqui,
ye con ya totoma
aitec.
Zan ye connanquilia
in nepapan quechol,
in yectli quechol,
in huel ya cuica.
Va
ld
es
 J
im
én
ez
, Y
at
zi
ry
 (1
3 
añ
os
),
 G
ua
na
ju
at
o
Icahuaca cuicatl,
oyohualli ehuatihuitz,
zan quinanquiliya
Quimoyahua xochitl,
Sa
la
za
r G
on
zá
le
z,
 A
dr
ia
na
 G
ua
da
lu
pe
 (1
0 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
123
Amoxtlacuilol in moyollo,
tocuicaticaco, 
in tictzotzona in mohuehueuh,
in ticuicanitl.
Xopan cala itec,
in tonteyahuiltiya.
Zan tic moyahua
in puyuma xochitli,
in cacahua xochitli.
In ticuicanitl.
Xopan cala itec,
in tonteyahuiltiya.
M
ar
tí
ne
z 
Gó
m
ez
, J
ua
n 
Fr
an
ci
sc
o 
(1
5 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Fr
an
co
 M
on
to
ya
, Y
es
se
ni
a 
Gu
ad
al
up
e 
(5
 a
ño
s)
, H
id
al
go
124
Ga
lv
án
 G
ar
cí
a,
 C
ri
st
al
 G
ua
da
lu
pe
 (1
1 
añ
os
),
 G
ua
na
ju
at
o
125
Canto de primavera
n la casa de las pinturas
comienza a cantar,
ensaya el canto,
derrama flores,
alegra el canto.
E De
 la
 C
ru
z 
M
ar
tí
ne
z,
 G
er
em
y 
Jo
ha
n,
 C
DM
X
Re
yn
a 
A.
, L
uc
ia
no
 Y
os
af
ar
, C
oa
hu
ila
126
Resuena el canto,
los cascabeles se hacen oír,
a ellos responden
nuestras sonajas floridas.
Derrama flores,
alegra el canto.
Sobre las flores canta
el hermoso faisán,
su canto despliega
en el interior de las aguas.
A él responden
varios pájaros rojos,
el hermoso pájaro rojo
bellamente canta.
N
aj
er
a 
Ra
m
ír
ez
, E
lia
s 
Al
ej
an
dr
o,
 C
oa
hu
ila
Ra
m
os
 C
as
ta
ld
i, 
Gr
et
el
 A
yl
in
 (9
 a
ño
s)
, C
oa
hu
ila
127
Libro de pinturas es tu corazón,
has venido a cantar,
haces resonar tus tambores,
tú eres el cantor.
En el interior de la casa de la primavera,
alegras a las gentes.
Tú sólo repartes
flores que embriagan,
flores preciosas.
Tú eres el cantor.
En el interior de la casa de la primavera,
alegras a las gentes.
Tr
ej
o 
Ro
sa
s,
 O
sc
ar
 E
m
ili
an
o 
(1
3 
añ
os
),
 H
id
al
go
Ga
rc
ía
 G
ut
ié
rr
ez
, M
au
ri
ci
o 
Fi
de
l (
8 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
128
Es
tr
ad
a 
O
rt
íz
, L
eó
n 
Em
m
an
ue
l (
14
 a
ño
s)
, C
DM
X
El árbol florido
(Fragmentos)
h tlamiz noxochiuh
ah tlamiz nocuic
yn noconyayehuaya çan nicuicanitl huia
xexelihui ya moyahua yaho
coçahua ya xochitl
ça ye oncalaquilo
çaquan calitic a ohuaya ohuaya.
A Ro
dr
íg
ue
z 
M
or
al
es
, A
lli
so
n 
(1
0 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Ló
pe
z,
 M
ar
io
 G
ae
l (
14
 a
ño
s)
, V
er
ac
ru
z
130
Yn cacaloxochitl y
ma ye xochitl aya ohuaye ticyamoya
ticyatzetzeloa
xochincala ytec a ohuaya ohuaya.
Yyoyahue ye nonnocuiltonohua on
nitepiltzin niNeçahualcoyotl huia
nicnechico cozcatl
in quetzal in patlahuac
ye no nic yximatin chalchihuitl yaoo
in tepilhuan ohuaya ohuaya.
Yxco nontlatlachia
nepapan quauhtlin ocelotl
ye no nic yximatin chalchiuhtli ya in maquiztli ya ohuaye.[...]
ma ye xochitl aya ohuaye ticyamoya
xochincala ytec a ohuaya ohuaya.
Yyoyahue ye nonnocuiltonohua on
nitepiltzin niNeçahualcoyotl huia
Ch
ac
ón
 E
st
ra
da
, D
eb
an
y 
Gu
ad
al
up
e 
(1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Lu
na
 R
ub
io
, A
lis
so
n 
Al
ej
an
dr
a 
(1
0 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
131
Tiazque
yehua xonahuiacan
niquittoa o Nineçahualcoyotl huia
cuix oc nelli nemohua o a in tlalticpac y hui ohuaye.
Annochipa tlalticpac
çan achica ye nican ohuaye ohuaye,
Tel ca chalchihuitl no xamani
no teocuitlatl in tlapani oo
quetzalli poztequi yahui ohuaye,
annochipa tlalticpac
çan achica ye nican ohuaya.
niquittoa o Nineçahualcoyotl huia
cuix oc nelli nemohua o a in tlalticpac y hui ohuaye.
Tiazque
yehua xonahuiacan
niquittoa o Nineçahualcoyotl huia
cuix oc nelli nemohua o a in tlalticpac y hui ohuaye.
Za
pa
ta
 G
ue
rr
er
o,
 T
eo
 A
la
ín
 (1
0 
añ
os
),
 H
id
al
go
132
M
at
a 
O
ch
oa
, J
ua
na
 M
ar
ía
 (1
3 
añ
os
),
 D
ur
an
go
El árbol florido
(Fragmentos)
o terminarán mis flores,
no cesarán mis cantos,
los elevo, yo cantor.
Se separan, se esparcen,
amarillecen las flores,
ya son llevadas
al interior de la casa del ave zacuan.
No terminarán mis flores,
Ru
iz
 R
ub
io
, N
an
cy
 A
nd
re
a 
(1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Be
rn
ab
é 
Gu
ad
ar
ra
m
a,
 Y
ar
et
zi
 (1
2 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
134
La flor del cuervo,
las flores esparces,
las difundes
en la casa florida.
Soy rico,
yo el príncipe, yo Nezahualcóyotl,
he reunido joyas,
las anchas plumas preciosas.
También conozco los jades,
los príncipes.
Frente a ellos contemplo una y otra vez
a las variadas águilas, a los jaguares;
también conozco los jades, los brazaletes.
[...]
yo el príncipe, yo Nezahualcóyotl,
las anchas plumas preciosas.
También conozco los jades,
H
er
ná
nd
ez
 R
od
rí
gu
ez
, L
lu
vi
a 
Ili
an
a 
(1
1 
añ
os
),
 D
ur
an
go
135
Nos iremos,
alegraos,
lo digo yo Nezahualcóyotl.
¿Acaso en verdad se vive en la tierra?
No para siempre en la tierra,
sólo un poco aquí.
Aunque sea jade se quiebra,
aunque sea metal precioso se hace pedazos,
la pluma preciosa se rasga.
No para siempre en la tierra,
sólo un poco aquí. 
Li
na
re
s 
M
ar
tí
ne
z,
 X
im
en
a 
Da
le
th
 (8
 a
ño
s)
, E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
136
Ló
pe
z 
Va
sq
ue
z,
 C
el
es
te
 Y
as
m
in
 (1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Poeta Nezahualcóyotl
 
Visto por la niñez y la juventud 
de México
 
(Retratos)
H
er
ná
nd
ez
 C
ol
ul
a,
 C
és
ar
 E
m
ili
an
o 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
139
Go
nz
ál
ez
 G
on
zá
le
z,
 R
ay
m
un
do
 (1
1 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Ro
dr
ig
ue
z 
Ca
ñe
do
, C
ar
m
in
 A
na
be
lle
 (1
5 
añ
os
),
 C
DM
X
Ga
rc
ía
 A
re
lla
no
, C
am
ila
 Y
ve
in
e,
 C
DM
X
Ya
ne
ly
 B
ar
re
ra
, A
ng
el
yn
140
Sá
nc
he
z 
Ló
pe
z,
 D
ar
a 
Za
nn
ai
 (9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
Ru
iz
 M
av
il,
 C
am
ila
 (1
3 
añ
os
),
 C
M
DX
Ag
ui
ña
ga
 C
on
de
, M
ar
ía
 F
er
na
nd
a 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
M
el
o 
Ca
st
ill
o,
 H
an
na
h 
Li
lie
n 
(9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
141
Lo
re
nz
o 
Va
ca
, V
al
er
ia
 (9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
Ga
rz
a 
Ar
is
pe
, O
sc
ar
 E
fr
aí
n 
(1
0 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
O
rt
iz
 A
ve
nd
añ
o,
 M
at
ia
s 
Ar
am
 (1
0 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
H
er
ná
nd
ez
 V
az
qu
ez
, M
ar
el
y 
Al
ej
an
dr
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
142
H
er
ná
nd
ez
, E
dg
ar
 A
nt
on
io
 (1
4 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Pé
re
z 
H
er
re
ra
, E
m
ili
an
o 
(1
2 
añ
os
),
 C
DM
X
143
H
er
ná
nd
ez
 S
an
ti
ag
o,
 In
gr
id
 S
ar
id
 (1
5 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Pa
rd
en
ill
a 
M
ar
tí
ne
z,
 C
at
al
in
a 
(1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
Te
lle
s 
Fl
or
es
, F
er
na
nd
a 
An
el
 (1
3 
añ
os
),
 E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
M
or
en
o 
Sá
nc
he
z,
 Is
is
 V
al
er
ia
 (1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
144
M
ed
in
a 
M
ed
ra
no
, Y
os
el
in
 M
ar
ia
na
 (1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
G.
 R
, D
er
ic
k 
Sa
nt
ia
go
 (9
 a
ño
s)
, H
id
al
go
M
uñ
oz
 M
at
z,
 M
ar
tí
n 
(1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
Ve
lá
zq
ue
z 
Be
rn
ar
di
no
, X
im
en
a 
Sa
ra
i, 
H
id
al
go
145
Ca
rm
on
a 
Sá
nc
he
z,
 E
m
m
a 
Lu
ci
a 
(1
3 
añ
os
),
 C
DM
X
Gu
er
re
ro
 P
at
ra
ca
, E
m
ili
o 
An
to
ni
o 
(1
1 
añ
os
),
 V
er
ac
ru
z
146
H
er
ná
nd
ez
 Ig
na
ci
o,
 L
et
ic
ia
 (1
3 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Pa
rr
a 
Ca
st
el
, G
re
tt
el
 S
of
ía
 (1
1 
añ
os
),
 G
ue
rr
er
o
147
Ag
ua
yo
 B
er
na
l, 
It
ze
l N
oe
m
i (
15
 a
ño
s)
, J
al
is
co
Lo
pe
z 
Ve
la
sc
o,
 A
ng
el
 F
er
na
nd
o 
(9
 a
ño
s)
, E
st
ad
o 
de
 M
éx
ic
o
Ló
pe
z 
O
ro
zc
o,
 Z
ai
da
 S
he
rl
yn
 (1
4 
añ
os
),
 H
id
al
go
Ra
m
ír
ez
 P
ér
ez
, I
ke
r E
m
ili
an
o 
(1
1 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
148
Ca
ye
ta
no
 M
or
al
es
, J
es
ús
 A
lb
er
to
 (1
3 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Ra
m
ír
ez
 P
ér
ez
, M
ar
co
s 
(1
4 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
Pl
at
a,
 A
lli
so
n 
Gu
ad
al
up
e 
(1
3 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
 
M
or
al
es
 A
ri
as
, A
lli
so
n 
Es
tr
el
la
 (1
3 
añ
os
),
 M
or
el
os
149
M
er
az
 D
ec
en
a,
 Il
ia
na
 S
of
ía
 (1
1 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Ri
ve
ra
 R
ui
z,
 N
an
cy
 (9
 a
ño
s)
, P
ue
bl
a
150
Sá
nc
he
z 
Ri
ve
ra
, J
ai
r D
av
id
 (1
0 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
Ba
rr
io
s 
Ca
st
ro
, J
az
m
in
 (1
2 
añ
os
),
 S
an
 L
ui
s 
Po
to
sí
151
Va
zq
ue
z 
Pe
re
z,
 J
os
hu
a 
O
be
d 
(7
 a
ño
s)
, V
er
ac
ru
z
Co
rt
es
 F
lo
re
s,
 J
us
ti
n 
Dr
ak
e 
(1
4 
añ
os
),
 C
oa
hu
ila
152
Am
ar
o 
Ca
st
ill
o,
 K
ar
ol
 J
os
ef
 (1
4 
añ
os
),
 C
DM
X
So
to
 R
ey
es
 , 
Br
an
do
n 
Ya
el
 (1
1 
añ
os
),
 O
ax
ac
a
153
Identificación de imágenes
Acosta Magnason, Hedda Kristin (14 años), CDMX, pág. 56
Acosta Rodríguez, Hadasa Abigail (11 años), Coahuila, pág. 37
Aguayo Bernal, Itzel Noemi (15 años), Jalisco, pág. 147
Aguilar Sánchez, María del Carmen (14 años), CDMX, pág. 51
Aguiñaga Conde, María Fernanda (13 años), CDMX, pág. 140
Alcantar Lopez, Ángel (14 años), CDMX, pág. 21
Alcantara Nicolás, Ismael (14 años), CDMX, pág. 4
Almazan Salinas, Jesús Tadeo (14 años), San Luis Potosí, pág. 25
Alvarado Vidaurri, Athziri (12 años), Jalisco, pág. 108
Amaro Castillo, Karol Josef (14 años), CDMX, pág. 152
Andrade Mendoza, Yussef Charbel (11 años), CDMX, pág. 20
Ángel Pichardo, Lenin Gabriel (12 años), Guerrero, pág. 68
Arce Alatorre, Luis Santiago (10 años), Baja California, pág. 118
Arévalo Ríos, Mariángel (8 años), Tlaxcala, pág. 33
Argote Pérez, Melissa (9 años), CDMX, pág. 75
Arias Aranda, Elvira (14 años), CDMX, pág. 58
Arroyo Arriaga, Iráo Yahir (14 años), CDMX, pág. 57
Ascencio Lagos, Lidsy Camila (12 años), CDMX, pág. 25
Avendaño Arias, Bryan Jhovanny (10 años), Oaxaca, pág. 97
Avilés Cano, Alexander Aarón (14 años), CDMX, pág. 62
Baliño Padrón, Johana Elizabeth (11 años), Guanajuato, pág. 52
Baltazar Mata, Hillary Fernanda (15 años), CDMX, pág. 106
Barcena Martínez, Rubén Yeray (12 años), CDMX, pág. 89
Barraza Montañez, María Fernanda (12 años), Coahuila, pág. 89
Barrios Castro, Jazmin (12 años), San Luis Potosí, pág. 150
Belmont Castañon, Sara Monserrat (14 años), pág. 90
Bernabé Guadarrama, Yaretzi (12 años), Estado de México, pág. 133
Bravo Chávez, Vanessa Saori (14 años), CDMX, pág. 66
Brito Guerrero, Andrea (14 años), CDMX, pág. 111
Carbajal Zamarripa, Rodrigo, Coahuila, pág. 104
Cárdena Ramírez, Rodolfo Ernesto (12 años), Coahuila, pág. 51
Carmona Esquivel, José Rubén (13 años), CDMX, pág. 24
Carmona Sánchez, Emma Lucia (13 años), CDMX, pág. 145
154
Carmona Sánchez, Gloria (15 años), CDMX, págs. 24, 31
Carrillo Hernández, Yarleith(10 años), CDMX, pág. 55
Casas Hernández, Yamilet (13 años), Coahuila, pág. 53
Castillo Cuevas, Ana Paula (13 años), CDMX, pág. 12
Castillo López, Perla Aylin (5 años), Oaxaca, pág. 92
Castro Beltrán, Matias Adrian (9 años), Baja California Sur, pág. 17
Castro Jiménez, Linda Azucena (14 años), CDMX, pág. 42
Cayetano Morales, Jesús Alberto (13 años), San Luis Potosí, pág. 148
Cerda González, Andrea Lizeth, Coahuila, pág. 35
Cervantes López, Patricio (13 años), Veracruz, pág. 67
Chacón Estrada, Debany Guadalupe (14 años), Coahuila, pág. 130
Chávez Palmeros, Zoe Johanan (11 años), Estado de México, pág. 30
Cisneros Velasquez, Xcanda Yoltzin (12 años), Oaxaca, págs. 96, 115
Colín Correa, Estefania (12 años), Durango, pág. 70
Copca López, Pedro Alexis (11 años), Hidalgo, pág. 49
Cortes Flores, Justin Drake (14 años), Coahuila, pág. 151
Cortes González, José Antonio (13 años), CDMX, pág. 66
Cortés Zavala, Alexa Mayte (11 años), CDMX, pág. 119
Cruz Guerrero, Camila Ximena (13 años), CDMX, pág. 52
Cruz Guevara, Laura Angélica (14 años), CDMX, pág. 85
Cuahutke Netzahual, Sarai (10 años), Tlaxcala, pág. 61
Dávalos Pérez, Duneshkja (14 años), CDMX, pág. 26
De la Cruz Martínez, Geremy Johan, CDMX, pág. 125
De Llano Esquivel, Aldo Alejandro (15 años), CDMX, pág. 162
De Santiago Cepeda, Itsani Zacnité (11 años), Coahuila, pág. 50
Díaz Alarcón, Iyari Yoots (12 años), Oaxaca, pág. 48
Diaz Jimenez, Valeria Neftali (13 años), CDMX, pág. 63
Domínguez Alba, Ana Belén (12 años), Veracruz, pág. 40
Domínguez Carbajal, Israel Ezequiel (12 años), CDMX, pág. 119
Espinoza Balderas, Regina (9 años), Coahuila, pág. 113
Esquivel Ramirez, Liliana Lizbeth (9 años), Coahuila, pág. 52
Estrada Ortíz, León Emmanuel (14 años), CDMX, pág. 128
Flores Cañas, Tamara Yaretzi (14 años), CDMX, pág. 121
Flores Coyote, Melisa Nicol (13 años), Morelos, pág. 106
Flores Cruz, Axel Jared (12 años) CDMX, pág. 120
Flores González, Daniel Jehosafat, Coahuila, pág. 100
Flores Rosales, Jimena Monserrat (15 años), Aguascalientes, pág. 96
Franco Hernández, Melanie, Hidalgo, pág. 116
Franco Montoya, Yessenia Guadalupe (5 años), Hidalgo, pág. 123
155
G. R, Derick Santiago (9 años), Hidalgo, pág. 144
Gallegos Domínguez, Aldrek Israel (11 años), Veracruz, pág. 77
Galván García, Cristal Guadalupe (11 años), Guanajuato, pág. 124
Gálvez Flores, Carmina Mariana (12 años), Estado de México, pág. 54
García Arellano, Camila Yveine, CDMX, pág. 139
García Gómez, Karen Elizabeth (14 años), Coahuila, pág. 38
García González, Eric Mauricio (14 años), CDMX, pág. 110
García Gutiérrez, Mauricio Fidel (8 años), Oaxaca, págs. 115, 127
García, Sara Ashlin (15 años), Coahulia, pág. 74
Garduño Ramírez, Sarai (14 años), CDMX, pág. 62
Garza Arispe, Oscar Efraín (10 años), Coahuila, pág. 141
Gasga Balderas, Elizabeth (13 años), Coahuila, págs. 44, 119
George Aguilera, Justine Ailyn (14 años), Estado de México, pág. 63
Godines, Erika Romina (16 años), CDMX, pág. 41
Gomez González, Camila (14 años), CDMX, pág. 16
González González, Raymundo (11 años), Coahuila, pág. 139
González Hernández, Alondra Sophie (8 años), CDMX, pág. 83
Gonzalez Nava, Anibal (14 años), CDMX, pág. 29
González Ramos Miranda Denisse (12 años), Coahuila, pág. 13
González Resendiz, Darlyne (15 años), CDMX, pág. 58
González, Kelly Ruby, Coahuila, pág. 121
Guadarrama Castro, Jorge Elías (15 años), CDMX, pág. 85
Guerrero Patraca, Emilio Antonio, (11 años), Veracruz, pág. 145
Gutíerrez Ramírez, José Israel (9 años), Coahuila, pág. 110
Hernández Ávila, Diego Said (14 años), Hidalgo, pág. 101
Hernández Colula, César Emiliano (14 años), CDMX, pág. 137
Hernández, Edgar Antonio (14 años), San Luis Potosí, pág. 142
Hernández Ignacio, Leticia (13 años), San Luis Potosí, pág. 146
Hernández Irazoque, Brisa Jannette (10 años), CDMX, pág. 52
Hernández Ledesma, Valeria (14 años), CDMX, pág. 84
Hernández Lorenzo, Juan (9 años), CDMX, pág. 103
Hernández Olivares, Kevin Ignacio, Coahuila, pág. 93
Hernández Pérez, Camila Natasha (13 años), CDMX, pág. 46
Hernández Rodríguez, Lluvia Iliana (11 años), Durango, pág. 134
Hernández Ruiz, Renata (12 años), CDMX, págs. 10, 93
Hernández Sánchez, Sherlyn (13 años), San Luis Potosí, pág. 41
Hernández Santiago, Ingrid Sarid (15 años), San Luis Potosí, pág. 143
Hernández Trejo, María Fernanda (11 años), San Luis Potosí, pág. 79
Hernández Vazquez, Marely Alejandra (14 años), Coahuila, pág. 141
156
Herrera Barreto, Axel (14 años), Hidalgo, pág. 93
Jacinto Flores, Hanna Zoe, CDMX, pág. 68
Jacinto Sevilla, Abril Odet (15 años), CDMX, pág. 59
Jiménez Rueda, Santiago (10 años), Estado de México, pág. 95
Landa Bobadilla, Juan Carlos (13 años), CDMX, pág. 27
Lazcano Martínez, Evelyn Jackeline (14 años), CDMX, pág. 72
Lazcano Vargas, Sara Aislin (15 años) CDMX, págs. 18, 84, 
Linares Martínez, Ximena Daleth (8 años), Estado de México, pág. 135
López de la Cruz, Ian Murath, (14 años), Estado de México, pág. 14
López Orozco, Zaida Sherlyn (14 años), Hidalgo, pág. 147
López Vargas, David Elihú (12 años), Coahuila, pág. 75
López Vasquez, Celeste Yasmin (14 años), Coahuila, págs. 2, 22, 93, 136
Lopez Velasco, Angel Fernando (9 años), Estado de México, pág. 147
López, Mario Gael (14 años), Veracruz, pág. 129
Lorenzo Vaca, Valeria (9 años), Hidalgo, pág. 141
Lucas Segovia, Daniela Jazel (12 años), CDMX, pág. 74
Luna Rioja, Gisela Danae (13 años), CDMX, pág. 49
Luna Rubio, Alisson Alejandra (10 años), Coahuila, pág. 130
Luna Vázquez, Melanie (12 años), Guanajuato, pág. 76
Maldonado Guerrero, Annette Sofia (6 años), Aguascalientes, pág. 83
Malagón Serrano, Santiago (12 años), Guanajuato, pág. 81
Marquez Serrano, Iker Eliel (13 años), CDMX, pág. 8
Martínez Castillo, Armando (11 años), Coahuila, pág. 34
Martínez Castillo, Carlos Alejandro (15 años), Coahuila, págs. 73, 97
Martínez Gómez, Juan Francisco (15 años), Coahuila, pág. 123
Martínez Martínez, Kimsuny de Jesús (15 años), San Luis Potosí, pág. 105
Martinez Rios, David (8 años), Oaxaca, pág. 9
Martínez Santiago, Samatha (13 años), CDMX, pág. 98
Martínez Victoria, Estefania (14 años), CDMX, pág. 101
Mata Ochoa, Juana María (13 años), Durango, pág. 132
Maximiliano Ingelberts, Frans (11 años), Coahuila, pág. 42
Medina Medrano, Yoselin Mariana (14 años), Coahuila, pág. 144
Medina Morales, Ivanna (13 años), CDMX, pág. 90
Medrano Salas, Nohemí Abigail (10 años), Durango, pág. 24
Mejía Martínez, Dunaxhi Samara (9 años), Oaxaca, pág. 3
Melgarejo García, Vanesa Yaquelin (15 años), CDMX, pág. 103
Melo Castillo, Hannah Lilien (9 años), Hidalgo, pág. 140
Méndez Serna, Irene, Coahuila, pág. 55
Mendoza Gómez, Aylin Guadalupe (11 años), Hidalgo, pág. 36
157
Meraz Decena, Iliana Sofía (11 años), San Luis Potosí, pág. 149
Mercado Villagran, Julio Ariel (8 años), Hidalgo, pág. 72
Mexicano Martínez, Erick Daniel (14 años), CDMX, pág. 82
Miranda Pruneda, Lía (14 años), CDMX, pág. 91
Miranda, Chelsea (11 años), Coahuila, pág. 47
Molina Torres, Itzel Estefania (14 años), CDMX, pág. 61
Monreal Vega, Aranza, (11 años), San Luis Potosí, pág. 15
Morales Arias, Allison Estrella (13 años), Morelos, pág. 148
Morales Tello, Angela Esther (10 años), Baja California, pág. 112
Moreno Sánchez, Isis Valeria (13 años), CDMX, pág. 143
Muñoz Matz, Martín (14 años), Coahuila, pág. 144
Najera Ramírez, Elias Alejandro, Coahuila, pág. 126
Nava Campos, Ashley Ailen (14 años), CDMX, pág. 24
Obed Novali, Silva (14 años), CDMX, pág. 86
Olvera Espitis, Giovsni (11 años), San Luis Potosí, pág. 107
Oropeza Nieves, Eduardo (10 años), Querétaro, pág. 65
Ortiz Avendaño, Dania Sophia (8 años), Oaxaca, pág. 112
Ortiz Avendaño, Matias Aram (10 años), Oaxaca, pág. 141
Osorno Vázquez, Víctor Amado (8 años), Oaxaca, pág. 113
Pacheco, Monserrat (13 años), CDMX, pág. 43
Palma Garduño, Ximena Ivette (15 años), CDMX, pág. 65
Palomera Salinas, Paula (6 años), Nuevo León, pág. 20
Paredes Navarro, Mayte Yoseline (13 años), Coahuila, pág. 60
Pardenilla Martínez, Catalina (14 años) CDMX, pág. 143
Parra Castel, Grettel Sofía (11 años), Guerrero, pág. 146
Parra Galván, Mónica Geraldyne (15 años), CDMX, pág. 53
PérezDíaz, Jenesis Samanta (15 años), CDMX, pág. 45
Pérez Herrera, Emiliano (12 años), CDMX, pág. 142
Pineda Hernández, Kitzia Millaray (15 años), CDMX, pág. 47
Plata, Allison Guadalupe (13 años), Coahuila, pág. 148
Quintana Ramírez, Claudio (6 años), San Luis Potosí, pág. 107
Quintero Susarrey, Iker Mateo (9 años), Baja California Sur, pág. 39
Quiroz Zamarron, Yessenia Valentina (12 años), Coahuila, pág. 39
R. A., Azul Michelle, Hidalgo, pág. 91
Ramírez Hernández, Enrique Daniel (11 años), CDMX, pág. 77
Ramírez Pérez, Iker Emiliano (11 años), Oaxaca, págs. 147
Ramírez Pérez, Marcos (14 años), Oaxaca, pág. 148
Ramos Caballero, Blanca Azucena (10 años), Oaxaca, pág. 94
Ramos Castaldi, Gretel Aylin (9 años), Coahuila, pág. 126
158
Regino López, Valentina (14 años), CDMX, pág. 98
Rellano, Edna Romina (14 años), CDMX, pág. 112
Reyes Juárez, Leilani Yamilet (11 años), San Luis Potosí, pág. 72
Reyes Juárez, Yarazeth Margarita (14 años),San Luis Potosí, pág. 43
Reyes Vera, Johana Amayrani (14 años), CDMX, pág. 50
Reyna A., Luciano Yosafar, Coahuila, pág. 125
Rios Pascual, Alison, Hidalgo, pág. 33
Rios Soto, Mateo (9 años), Baja California Sur, pág. 40
Rivas Granados, Ian Emiliano (11 años), CDMX, pág. 86
Rivera Ruiz, Nancy (9 años), Puebla, pág. 149
Rocha Rodríguez, Alexandra Naomi (14 años), CDMX, pág. 19
Rodriguez Cañedo, Carmin Anabelle (15 años), CDMX, pág. 139
Rodríguez González, Izarael (10 años), Veracruz, pág. 35
Rodríguez Herrera, Sarah Michelle (13 años), CDMX, pág. 51
Rodríguez Morales, Allison (10 años), Coahuila, pág. 129
Rodríguez Vázquez, Johana Nahomi (13 años), CDMX, pág. 67
Rodríguez Viveros, Felisa Romina (13 años), Estado de México, pág. 78
Rodríguez, Leezly, Coahuila, pág. 32
Rojas Blancas, José (14 años), CDMX, pág. 87
Rojas Loza, Sharon Melisa (10 años), Estado de México, pág. 69
Román Flores, Chantal (14 años) Coahuila, pág. 64
Román Martínez, Iván (8 años), Morelos, pág. 1
Rosas Cruz, José Angel (9 años), San Luis Potosí, pág. 11
Rosas Rodríguez, Hugo Gibran (9 años), Hidalgo, pág. 111
Rubio Lozano, Lizeth (13 años), San Luis Potosí, pág. 78
Ruiz Mavil, Camila (13 años), CDMX, pág. 140
Ruiz Rubio, Camila Gisel (9 años), Coahuila, pág. 79
Ruiz Rubio, Nancy Andrea (11 años), Coahuila, pág. 133
Salazar Corona, Ryan (15 años), CDMX, pág. 16
Salazar González, Adriana Guadalupe (10 años), Coahuila, págs. 116, 122
Salazar González, José Elías (8 años), Coahuila, pág. 57
Salazar Sanchez, Areli Michelle (14 años), Hidalgo, pág. 88
Sánchez Barraza, Vayolet Nomaly (9 años), Hidalgo, pág. 105
Sánchez Carbajal, Orlando Sebastián (11 años), CDMX, pág. 119
Sánchez Federico, Alan Daniel (11 años), Hidalgo, pág. 37
Sánchez López, Dara Zannai (9 años), Hidalgo, pág. 140
Sánchez Rivera, Jair David (10 años), San Luis Potosí, pág. 150
Sánchez Sánchez, Mareli (14 años), Hidalgo, pág. 36
Sánchez Soria, Jaquelin Saraí (15 años), CDMX, pág. 55
159
Sandoval Vázquez, Katerine Sherlyne (7 años), CDMX, pág. 109
Sandoval Vidales, Giovanna Dolores (11 años), San Luis Potosí, pág. 95
Santiago Castillo, Jakeline (10 años), Oaxaca, pág. 17
Santiago Ponce, Jatziry Abyade (7 años), Oaxaca, pág. 102
Santos Antonio, Nayeli (14 años), CDMX, pág. 19
Saucedo Rosales, Ana Guadalupe (10 años), Querétaro, pág. 72
Serrano Amaya, Ángel Luciano (14 años), CDMX, pág. 51
Sosa Caballero, Lucero Goretti (10 años), Oaxaca, pág. 28
Soto Mínguez, Valeria Nicole (12 años), Hidalgo, pág. 114
Soto Reyes , Brandon Yael (11 años), Oaxaca, págs. 32, 55, 152
Suriano Ramos, Vanessa (12 años), Veracruz, pág. 71
Telles Flores, Fernanda Anel (13 años), Estado de México, pág. 143
Torres Martínez, Daniel Mateo (11 años), Baja California, pág. 117
Trejo Bárcenas, Zoe Miranda (14 años), CDMX, pág. 102
Trejo Rosas, Oscar Emiliano (13 años), Hidalgo, pág. 127
Trinidad Contreras, Sofia Lizbeth (12 años), CDMX, pág. 80
Valdes Jiménez, Yatziry (13 años), Guanajuato, pág. 122
Vasquez Martínez, Alely (10 años), Oaxaca, pág. 26
Vázquez Flores, Melanie (13 años), Coahuila, pág. 109
Vazquez Perez, Joshua Obed (7 años), Veracruz, pág. 151
Vázquez Rodríguez, Emma Katheryne (15 años), CDMX, pág. 23
Vega Arreola, Nayeli (15 años), CDMX, pág. 27
Velasco, Mayleth (9 años), Estado de México, pág. 73
Velázquez Bernardino, Ximena Sarai, Hidalgo, pág. 144
Yanely Barrera, Angelyn, pág. 139
Zapata Guerrero, Teo Alaín (10 años), Hidalgo, pág. 131
Zavala Domínguez, Keila Madai (11 años), Aguascalientes, pág. 71
Zepeda Reyes, Javier (14 años), CDMX, pág. 99
Zetina Valencia, Luckman (11 años), Veracruz, pág. 45
Zuñiga Morquecho, Emiliano (9 años), Coahuila, pág. 15
SECRETARÍA DE CULTURA 
Alejandra Frausto Guerrero
Secretaria de Cultura
Marina Núñez Bespalova
Subsecretaria de Desarrollo Cultural
Rodrigo Borja Torres
Director General de Bibliotecas
Los fragmentos utilizados en esta publicación proceden de:
*León Portilla, M. (ed). (2011). Cantares mexicanos II. Tomo I. México: UNAM. 
*León Portilla, M. (ed). (1978). Trece poetas del mundo azteca. México: UNAM. 
*Garibay Kintana, A. (ed). (2000). Poesía Náhuatl I, Romances de los señores de la 
Nueva España. Manuscritos de Juan Bautista del Pomar. Texcoco, 1582. México: UNAM.
"No acabarán mis flores, no cesarán mis cantos"
Poemas del rey Nezahualcóyotl
para la niñez y la juventud
Federico Alcalá Méndez
Edición y coordinación
Jesús Figueroa Camargo
Diseño y formación
Ricardo Jiménez Acosta
Diseño de portada
Adriana Mira Correa
Producción
Federico Alcalá Méndez
Rocio del Pilar Correa Aguilar
Jesús Figueroa Camargo 
Rubén Ávila Alonso 
Allison Vargas González
Daniel Velázquez Mira 
Selección de textos e imágenes
De
 L
la
no
 E
sq
ui
ve
l, 
Al
do
 A
le
ja
nd
ro
(1
5 
añ
os
) C
DM
X
INSTITUTO NACIONAL DE 
ANTROPOLOGÍA E HISTORIA
Diego Prieto Hernández
Director General
José Luis Perea González
Secretario Técnico
Beatriz Quintanar Hinojosa
Coordinadora Nacional de Difusión
Nezahualcóyotl
Del náhuatl: "coyote que ayuna" 
(1402-1472)
El rey Nezahualcóyotl nació en un año del calendario mexica 
denominado Ce-tochtli (1-conejo), que equivale a 1402 y en un día 
de su calendario llamado Ce-mazatl (1-venado). Al nacer, le fue 
asignado el nombre de Ahcolmiztli (del náhuatl: felino fuerte), 
pero las tristes circunstancias que rodearon su adolescencia 
hicieron que se cambiara su nombre por el de Nezahualcóyotl 
que significa «coyote que ayuna», entendiéndose el ayuno como 
una forma de auto sacrificio.
Fue hijo del sexto señor de los acolhuas, Ixtlilxóchitl, ‘flor de 
cara oscura’, rey de la ciudad de Texcoco, y de la princesa mexica 
Matlalcihuatzin, hija del tlatoani mexica Huitzilíhuitl, segundo 
señor de Tenochtitlan. Su adolescencia fue triste y desdichada 
pues los conflictos entre su padre con Tezozómoc, rey de 
Azcapotzalco, dieron paso a una guerra de la cual él y su familia 
fueron expulsados de Texcoco y su padre resultó asesinado. Ya 
en su adultez hizo alianza con los mexicas logrando recuperar su 
reino.
Lo recordamos como un rey sabio y justo y, sobre todo, por su 
exquisita poesía, llena de reflexiones sobre la vida, la felicidad y 
el reconocimiento de que nuestro paso por el mundo es 
efímero y debemos aprovecharlo al máximo, pero siendo 
respetuosos de la naturaleza y nuestro entorno.
Este 2023, la Colección Biblioteca Infantil de la Dirección 
General de Bibliotecas, en justo homenaje a este filósofo y poeta, 
ha preparado esta edición de sus poemas, tanto en castellano 
como en náhuatl, para que tú, junto con tu familia y tus amigos, 
reflexionen sobre la belleza y la responsabilidad que implica 
respetar y valorar la vida, tanto nuestra como la de los seres que 
nos rodean.

Continuar navegando

Otros materiales