Logo Studenta

10RiquezayaspfitogeogrMusgos

¡Este material tiene más páginas!

Vista previa del material en texto

Aguirre-C. & Rangel-Ch.
321
RIQUEZA Y ASPECTOS ECOLÓGICOS Y 
FITOGEOGRÁFICOS SOBRE LA FLORA DE MUSGOS
Jaime Aguirre-C.
J. Orlando Rangel-Ch.
RESUMEN
En el país, se encontraron registros de 976 
especies de 264 géneros y 72 familias de 
musgos, las familias con mayor número de 
especies fueron Pottiaceae, Dicranaceae, 
Pilotrichaceae e Hypnaceae y los géneros 
fueron Campylopus, Sphagnum y Fissidens. 
En la fl ora de musgos la mayor parte del 
elemento geográfi co es neotropical y extra-
neotropical. El número de especies de 
ditribución restringida es aproximadamente 
135, el único género endémico para Colombia 
es Gradsteinia.
ABSTRACT
From Colombia we report 976 species and 
264 genera from 72 families. The families 
with the highest number of species were 
Pottiaceae, Dicranaceae, Pilotrichaceae and 
Hypnaceae, and the most diverse genera 
were Campylopus, Sphagnum and Fissidens. 
In the moss fl ora the most important 
geographical components are neotropical 
and extra-neotropical. The number of species 
with restricted distribution is approximately 
135; the only endemic genus in Colombia is 
Gradsteinia.
COMPOSICIÓN FLORISTICA
Análisis de la diversidad y la riqueza
Contribuciones anteriores habían destacado 
la riqueza de la fl ora de musgos de Colombia 
(Griffi n & Gradstein, 1982; Gradstein et al., 
1989; Churchill & Linares, 1995; Gradstein, 
1995). Para la fl ora de musgos de Colombia 
se registran 976 especies y subespecies de 
264 géneros y 72 familias. Las familias más 
diversifi cadas (número de géneros-especies) 
incluyen a: Pottiaceae (23-72), Dicranaceae 
(20-97), Pilotrichaceae (17-93) e Hypnaceae 
(17-33), en la tabla 50, se registran otras 
familias importantes por su riqueza.
Familias g/spp
Pottiaceae 23-72
Dicranaceae 20-97
Pilotrichaceae 17-93
Hypnaceae 17-33
Sematophyllaceae 13-46
Brachytheciaceae 12-42
Orthotrichaceae 6-58
Neckeraceae 8-26
Polytrichaceae 8-24
Bartramiaceae 7-56
Bryaceae 5-46
Calymperaceae 4-42
Tabla 50. Familias de musgos más ricas 
(géneros-especies) en Colombia.
Los géneros más ricos en especies fueron: 
Campylopus (43), Sphagnum (38) y 
Fissidens (36) (tabla 51). Estos valores 
según LATMOSS 2006 pueden variar así: 
Campylopus (48), Sphagnum (30), Fissidens
(42) y Lepidopilum (28).
Género sp
Campylopus 43
Sphagnum 38
Fissidens 36
Lepidopilum 25
Sematophyllum 25
Syrrhopodon 25
Bryum 23
Macromitrium 22
Género sp
Philonotis 21
Breutelia 19
Leptodontium 15
Cyclodictyon 14
Schizymenium 14
Dicranella 13
Orthotrichum 12
Total (264) 976
Tabla 51. Géneros de musgos más ricos en 
especies en Colombia.
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
322
Contribuciones anteriores habían reseñado la 
importancia del sistema andino en la riqueza 
de la fl ora de musgos (Van Reenen, 1987; 
Linares et al., 1996).
En el sistema cordillerano, la región de vida 
andina presentó el mayor número de especies 
(676) que equivalen al 69.2% del total para 
Colombia; le sigue la región subandina con 
562 especies; en el páramo se establecen 
366 especies y en la región de vida tropical 
solamente 213 especies. En general, en el 
gradiente altitudinal la riqueza de especies es 
menor a bajas altitudes y se incrementa en la 
medida en que se progresa en altitud; alcanza 
su mejor expresión de diversidad en la región 
de vida andina y nuevamente disminuye en 
el páramo (Linares et al., 2000).
El número de especies de musgos es mayor 
en la cordillera Oriental (718 especies, es 
decir el 73.5% de la riqueza de musgos de 
Colombia), seguida de la Central (582 spp.) 
con el 59.6%; y menor en la Occidental (282 
especies) con el 28.8% (fi gura 32).
Estos valores se explican porque de los tres 
ramales cordilleranos la cordillera Oriental es 
la que mayor área ocupa y junto con la Central 
tiene alturas con elevaciones que sobrepasan 
los 5000 m. Adicionalmente, la herborización 
ha sido menores en la c. Occidental 
(únicamente las localidades cubiertas en 
el programa Ecoandes). En esta cordillera, 
salvo aportes fragmentarios que se tienen de 
la región de vida andina (parcialmente) hasta 
el páramo (particularmente en Frontino y 
alrededores), la colecta en otras regiones de 
vida ha sido baja, por ejemplo, si se compara 
el reducido número de especies en la región 
de vida tropical y en la subandina con las 
cifras en idénticas regiones de vida en los 
demás ramales del sistema cordillerano.
Las familias más diversifi cadas son 
Dicranaceae, Pilotrichaceae, Pottiaceae, 
Orthotricaceae y Bartramiaceae. La riqueza 
según familias y su distribución según 
cordilleras muestra un patrón similar al de la 
riqueza global (fi gura 33): en la c. Oriental 
casi siempre se alcanzan los mayores valores 
en todas las familias a excepción de los 
valores de Sematophyllaceae, Calymperaceae 
y Fissidentaceae que son mayores en la 
Central. A su vez en la cordillera Central los 
valores son mayores que en la c. Occidental.
En general, la mayor expresión de riqueza 
relativa a nivel de familia se presenta en 
la región andina, excepto en la cordillera 
Figura 32. Distribución del número de especies de musgos en las cordilleras y en Colombia.
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
323
Occidental en donde se alcanzan mayores 
valores en la subandina. En la región 
tropical los valores de importancia relativa 
son muy bajos; aunque es de resaltar 
a Fissidentaceae en esta franja en la c. 
Central. Los valores de riqueza en el 
páramo son mayores que los de la región 
tropical; a nivel comparativo en la C. 
Occidental son muy bajos (fi gura 34). 
El patrón global de riqueza caracterizado 
por valores mayores en Dicranaceae, 
Pilotrichaceae y Sematophyllaceae no se 
cumple exactamente en cada región de vida 
ni en cada uno de los ramales cordillerano 
(fi gura 35). En la región de vida tropical no se 
cumple en la c. Central donde Fissidentaceae 
sustituye en valores de importancia a 
Dicranaceae. En la región subandina de la c. 
Oriental no se cumple puesto que adquieren 
mayores valores de importancia Pottiaceae y 
Orthotrichaceae. 
El patrón de riqueza de tendencia positiva 
con incremento en los valores de importancia 
en la medida en que aumenta la altitud 
que muestran Dicranaceae y Pottiaceae, se 
cumple unicamente en la c. Oriental. Un 
patrón de tendencia negativa, disminución de 
la importancia relativa cuando se progresa en 
altitud lo muestra Sematophyllaceae en las 
cordilleras Central y Oriental.
Sectores representativos de la fl ora de 
musgos del Caribe son la serranía del Perijá 
y la Sierra Nevada de Santa Marta (Van 
Reenen et al., 1984b). En la Sierra Nevada 
de Santa Marta se encontraron 229 especies 
y las familias más ricas fueron Dicranaceae 
y Pilotrichaceae, Fissidens y Campylopus 
fueron los géneros con mayor número de 
especies; la región con mayor riqueza en 
el gradiente altitudinal es la subandina. Un 
mayor número de especies mostró preferencia 
por los sustratos epífi to-corticícolas. En 
la serranía del Perijá se encontraron 283 
especies de musgos, y la región subandina 
concentró la riqueza de especies. Las familias 
más diversifi cadas fueron Meteoriaceae, 
Callicostaceae, Dicranaceae e Hypnaceae y 
los géneros más ricos en especies Fissidens, 
Sematophyllum y Shyrropodon.
Figura 33. Familias de musgos más diversifi cadas a lo largo del sistema cordillerano.
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
324
Figura 34. Variabilidad de la riqueza de musgos a lo largo del gradiente altitudinal.
Occidental
Central
Oriental
Cordillerano
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
325
Figura 35. Variabilidad de la riqueza de musgos en cada región de vida.
Occidental
Central
Oriental
Cordillerano
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
326
En el Chocó biogeográfi co (Aguirre & Ran-
gel, 2005)se encontraron 132 especies y las 
familias más diversifi cadas fueron Pilotricha-
ceae, Calymperaceae y Sematophyllaceae y 
los géneros más ricos fueron Fissidens, Sy-
rrhopodon y Lepidopilum. Se diferenciaun 
patrón ecogeográfi co en la distribución de los 
musgos: en la subregión ecogeográfi ca I (0-
200 m) se presentan 99 especies agrupadas en 
19 familias y 41 géneros y en la región eco-
geográfi ca II 87 especies agrupadas en 21 fa-
milias y 46 géneros. Los musgos epífi tos son 
los más abundantes con 105 especies que se 
establecen de preferencia en la ecoregión I.
En la Amazonia se encontraron 174 especies 
de 78 géneros y 31 familias. Las familias 
más ricas en fueron: Calymperaceae, 
Pilotrichaceae y Fissidentaceae. Los géneros 
con mayor número de especies fueron 
Syrrhopodon, Fissidens y Calymperes. La 
mayoría de las especies son epífi tas le siguen 
las que crecen sobre materia orgánica en 
descomposición (maordes).
Para el caso de Tarapacá las familias 
más diversas fueron Callicostaceae, 
Calymperaceae, Hypnaceae, Sematophy-
llaceae y Leucobryaceae especialmente en 
los bosques de tierra fi rme y los bosques 
inundables.
ASPECTOS FITOGEOGRÁFICOS DE 
LOS MUSGOS
Distribución 
Para la distribución de las especies de 
musgos en Colombia se sigue el esquema de 
las regiones geográfi cas propuesto por Wijk 
et al. (1959-1969), (fi gura 31); es importante 
destacar que aunque politicamente varias 
de las áreas señaladas para la época, han 
cambiado sustancialmente, en concepto 
general sigue siendo válido el esquema. 
Con base en las 976 especies registradas, se 
seleccionaron las siguientes categorías:
Elementos neotropicales
1.- Elemento que solo se presenta en el área 
Am 4, lo constituyen 290 spp. (20.8% de las 
especies):
Gradsteinia andicola, Andreaea brevipes, 
A. nitida, Bartramia brevifolia, B. 
humilis, B. mathewsii subsp. mathewsii, 
B. polytrichoides, Breutelia aciphylla, B. 
brevifolia, B. harpophylla, B. incana, B. 
inclinata, B. integrifolia, B. karsteniana, 
Breutelia maegdefraui, B. maegdefraui, B. 
rhythidioides, B. scariosula, B. squarrosa, 
B. trianae, Conostomum pentastichum , 
Leiomela deciduifolia, L. ecuadorensis, L. 
lopezii, Philonotis andina, P. angulata, P. 
fontanella, P. incana, Philonotis osculatiana, 
P. striatula, P. thwaitesii, Brachythecium 
chocayae, Camptothecium pseudolutescens, 
Eurhynchium pseudo-piliferum, E. 
rugisetum, E. semitortum, Rhynchostegium 
chrysophylloides, R. conchophyllum, 
R. tocaremae, R. ulicon, Trematodon 
brevirostris, Acidodontium longifolium, A. 
rhamphostegium, A. seminerve, Anomobryum 
clavicaule, A. prostratum, A. robustum, Bryum 
ellipsifolium, B. goudotii, B. innovans, B. 
microchaeton, B. paradoxum, B. sordidum, 
Rhodobryum perspinidens, R. roseodens, 
Syrrhopodon perangustifolius, Campylium 
praegracile, Warnstorfi a trichophylla, 
Cryphaea brevipila, C. fasciculosa, 
C. pilifera, Dendrocryphaea latifolia, 
Calyptrochaeta defl exa, C. nutans, Daltonia 
bilimbata, D. brevinervis, D. gracilis, 
D. lindigiana, D. ovalis, D. pulvinata, 
Leskeodon paisa, Campylopus amboroensis, 
C. areodictyon, C. argyrocaulon, C. 
bryotropii, C. capitulatus, Campylopus 
cleefi i, C. densicoma var. yungarum, C. 
edithae, C. fl exuosus var. incacorralis, C. 
incertus, C. jugorum, C. longicellularis, C. 
nivalis var. multicapsularis, C. perexilis, 
C. subjugorum, C. trichophylloides, C. 
weberbaueri, Chorisodontium wallisii, 
Dicranella angustifolia, D. bogotensis, 
D. callosa, D. consimilis, D. ditissima, D. 
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
327
strumulosa, D. vaginata, D. peruvianum, 
Holomitrium aberrans, H. arboreum, 
H. fl exuosum, Kingiobryum paramicola, 
Leucoloma macrodon, L. subimmarginatum, 
Microdus densus, M. muralis, M. pusillus, 
Oreoweisia erosa, Pilopogon longirostratus, 
P. macrocarpus, Schliephackea 
prostrata, Sphaerothecium phascoideum, 
Symblepharis lindigii, Diphyscium fendleri, 
D. peruvianum, Ditrichum bogotense, D. 
submersum, Pleuridium lindigianum, P. 
subenerve, Entodon cupressiformis, E. 
gracilisetus, E. propinquus, E. ramosissimus, 
Fissidens cylindrothecus, F. intromaginatus, 
Fissidens minutus, F. scariosus, Fontinalis 
bogotensis, Entosthodon radians, 
Racomitrium crispipilum var. crispipilum, R. 
cucullatifolium, Racomitrium dichelymoides, 
Ectropothecium campanulatum, 
Mittenothamnium andicola, M. loriforme, 
Mittenothamnium subobscurum, 
Syringothecium sprucei, Taxiphyllum 
ligulaefolium, Leskea plumaria, Papillaria 
penicillata, Mielichhoferia antisanensis, 
Schizymenium bolivianum, S. brevicaule, S. 
dolichothecum, S. fusiferum, S. nanum, S. 
pectinatum, S. pseudopohlia, S. pusillum, 
Pohlia leptodontium, Neckera obtusifolia, 
Porothamnium comosum, P. frahmii, 
Porotrichodendron nitidum, P. robustum, 
Porotrichopsis fl acca, Porotrichum 
expansum, Orthodontium longisetum, 
Macromitrium attenuatum, M. proliferum, M. 
scoparium, M. tocaremae, M. trachypodium, 
Orthotrichum elongatum, O. mandonii, 
O. penicillatum, O. pungens, O. steerei, 
O. subulatum, O. trachymitrium, Zygodon 
fragilis, Z. nivalis, Z. peruvianus, Zygodon 
rufescens, Z. sordidus, Z. squarrosus, Z. 
stenocarpus var. stenocarpus, Amblytropis 
gemmacea, A. setosa, Brymela acuminata, 
Callicostella galipanoana, Crossomitrium 
wallisii, Cyclodictyon aeruginosum, C. 
bombonasicum, C. chimborazense, C. humile, 
C. nivale, C. obscurifolium, Helicoblepharum 
daltoniaceum, Lepidopilum angustifrons, L 
arcuatum, L erectiusculum, L frondosum, L 
grevilleanum, L infl exum, L purpurascens, 
L radicale, Pilotrichum asperifolium, P. 
ramosissimum, Stenodesmus tenuicuspis, 
Thamniopsis purpureophylla, T. sinuata, 
Trachyxiphium pernutans, T. steerei, T. tenue, 
Pogonatum neglectum, P. semipellucidum, 
Polytrichadelphus abriaquiae, P aristatus, 
P ciliatus, P giganteus, P longisetus, P 
purpureus, P rubiginosus var. rubiginosus, 
P valenciae, Polytrichastrum tenellum, 
Polytrichum ericoides, Barbula 
appressifolia, B. costata, B. glaucescens, B. 
novo-granatensis, Barbula occidentalis, B. 
stenocarpa, B. subcaespitosa, Didymodon 
lindigii, D. taylorii, Erythrophyllastrum 
andinum, Leptodontium erythroneuron, L. 
luteum, L. planifolium, L. stellaticuspis, L. 
wallisii, Pottia cucullata, Pseudocrossidium 
granulosum, Streptopogon lindigii, Syntrichia 
bogotensis, Trichostomum duidense, 
T. lindigii, Prionodon lycopodioides, 
Pterobryon excelsum, Ptychomitrium 
lepidomitrium, Racopilum intermedium, 
Rhabdoweisia crenulata, Blindia 
gradsteinii, B. sonsoniae, Brachydontium 
fl exisetum, Aptychopsis pycnodonta, 
Meiothecium revolubile, Sematophyllum 
aureosulphureum, S. chlorocormum, 
S. chrysostegum, S. cucullatifolium, S. 
erythropodium, S. fragilirostrum, S. pennellii, 
S. roridum, Sematophyllum sticticola, 
S. subbrachycarpum, S. subscabrum, 
S. tequendamense, Trichosteleum 
mastopomatoides, Sphagnum antioquiense, S. 
austro-americanum, S. boyacanum, S. cleefi i, 
S. cuculliforme, S. cundinamarcanum, S. 
curvatulum var. curvatulum, S. derrumbense, 
S. fl avicaule, S. huilense, S. imperforatum, S. 
laxirameum, S. laxirameum, S. lewisii, S. rio-
negrense, S. santanderense, S. sonsonense, 
S. sumapazense, Brachymitrion jamesonii, 
B. moritzianum, Tayloria altorum, Ta. 
rubicaulis, Cyrto-hypnum arzobispoae, C. 
campanulatum, C. ciliatum, C. frontinoae, 
C. leptocladum, Thuidium carantae, T. 
pseudodelicatulum, T. pseudoprotensum.
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
328
2.- Elementos que se distribuyen en el área 
Am 6 (3 spp.): Andreaea acutifolia, A. 
subulata y Philonotis hastata.
3.- Dos especies presentes en Am1 a Am3, 
5: Leucobryum polakowskyi, Cyrto-hypnum
schistocalyx.
4.- Elementos presentes en Am1 a Am3, 6 (1 
spp.): Sanionia uncinata
5.- Elementos (5 spp.) que se distribuyen en 
las áreas Am1 a Am4, 6: Bartramia potosica, 
Brachythecium plumosum, Didymodon
australasiae, Hymenostylium recurvirostre
var. recurvirostre, Trichostomum
brachydontium.
6- Elementos presentes en en las áreas 
Am 1 a 6 (15 spp.) y corresponden al 
1.5% de las especies: Andreaea rupestris, 
Brachythecium stereopoma, Entodontopsis
leucostega, Gymnostomum aeruginosum, 
Haplocladium microphyllum, Neckeropsis
disticha, Octoblpeharum albidum, Philonotissphaerocarpa, Plagiomnium rhynchophorum
var. ligulatum, Pseudosymblepharis schim-
periana, Pyrrhobryum spiniforme, Racopilum
tomentosum, Syntrichia fragilis, Syrrhopodon
gaudichaudii, Zygodon reinwardtii.
7.- Elementos (1 spp.) que se distribuyen en 
las áreas Am 1, 2: Philonotis marchita
8.- Elementos (1 spp.) que se presentan en las 
áreas Am 1, 2, 4 a 6: Leptobryum pyriforme
9.- Elementos que ocuren en las áreas Am
1, 2, 4 (20 spp.), equivale al 2% de las 
especies: Atrichum oerstedianum, Barbula 
indica var. gregaria, Bryoerythrophyllum 
inaequalifolium, Bryum capillare, 
Campylopus tallulensis, Dicranodontium 
denudatum, D. pulchroalare, Didymodon 
rigidulus var. icmadophilus, D. rigidulus 
var. gracilis, D. tophaceus, Eurhynchium 
praelongum, Hamatocaulis vernicosus, 
Leptodontium fl exifolium, Meesia longiseta, 
Orthodicranum fl agellare, Pohlia elongata, 
Schistidium rivulare, Syntrichia pagorum, 
Taxiphyllum taxirameum, Tortella alpicola
10.- Elementos (6 spp.) que se presentan 
en las áreas Am 1, 2, 4 a 6: Anomobryum
julaceum, Bryum andicola, Leptobyum
periforme, Macrocoma tenuis subsp. 
sullivantii, Pseudocrossidium granulosum
var. replicatum y Sphagnum magellanicum.
11.-.Taxa (8) que se distribuyen en las áreas 
Am 1, 2, 4, 5: Ceratodon stenocarpus, 
Erythrodontium squarrosum, Orthodontium
pellucens, Polytrichum commune, Pireella
pohlii, Donnellia commutata, Sphagnum
tenellum, Thuidium philibertii.
12.- Elementos (11 sp.) que se presentan en 
las áreas Am 1, 2, 4, 6: Anacolia laevisphaera
var. laevisphaera, Brachythecium rutabulum, 
Bryum pseudotriquetrum, Conostomum
tetragonum, Didymodon umbrosus, D. 
vinealis, Distichum capillaceum, Hypnum
lacunosum, Orthotrichum pycnophyllum
var. pycnophyllum, Pohlia wahlenbergii y 
Schistidium apocarpum.
13.- Elementos (2 spp.) que se presentan 
en Am 1, 2, 6: Amblystegium serpens y 
Orthotrichum diaphanum var. diaphanum.
14.- Elementos (14 spp.) que se presentan 
en las áreas Am 1, 4 : Philonotis uncinata, 
Plagiopus oederianus, Eurhynchium 
pulchellum, Rhodobryum roseum, 
Scorpidium cossonii, S. scorpioides, 
Warnstorfi a exannulata, Weissia, condensa, 
Rhabdoweisia fugax, Dicranoweisia 
crispula, Sphagnum compactum, S. pylaesii, 
S., subsecundum, Tetraplodon mnioides
15.- Elemento (1 spp.) que se presentan en las 
areas Am 1, 4 a 6: Sphagnum cuspidatum.
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
329
16.- Elementos (3 spp.) que se distribuyen en 
las áreas Am 1, 4, 5: Sphagnum cyclophyllum, 
S. recurvum var. recurvum y S. tenerum.
17.- Nueve (9) especies que se presentan 
en las áreas Am 1, 4, 6: Bryum pallescens, 
Campyliadelphus polygamus, Didymodon
rigidulus var. rigidulus, Ditrichum diffi cile, 
D. heteromallum, Drepanocladus aduncus, 
Pleurozium schreberi, Pohlia nutans y 
Straminergon stramineum.
18.- Una especies que se presenta en las áreas 
Am 1, 5, 6: Bryum apiculatum.
19.- Dos especies que se presenta en las áreas 
Am 1, 6: Warnstorfi a fl uitansWarnstorfi a fl uitansWarnstorfi a y Calliergonella
cuspidata.
20.- Elementos (4 spp.) que se presentan 
en las áreas Am 2 a 4, 6: Philonotis
scabrifolia, Campylopus nivalis var. 
nivalis, Plagiothecium conostegium y 
Bryoerythrophyllum campylocarpum.
21.- Elementos (112 spp.), se distribuyen en las 
áreas Am 2 a 5 y equivalen al 11.4% del total 
de especies registradas en el país: Pogonatum 
campylocarpon, Adelothecium bogotense, 
Squamidium isocladum, S. leucotrichum, 
Zelometeorium patulum, Z. recurvifolium, 
Brachymenium globosum, Bryum 
limbatum, Calymperes afzelii, C. erosum, 
C. nicaraguense, C. palisotii, Leucophanes 
molleri, Octoblepharum cocuiense, O. 
pulvinatum, Syrrhopodon africanus subsp. 
graminicola, S. circinatus, S. gardneri, S. 
incompletus var. berteroanus, S. leprieurii, S. 
lycopodioides, S. prolifer var. acanthoneuros, 
S. prolifer var. cincinnatus, S. prolifer var. 
tenuifolius, S. rigidus, S. tortilis, Catagonium 
brevicaudatum, Cryphaea fi liformis, Daltonia 
stenophylla, Bryohumbertia fi lifolia, 
Campylopus richardii, C. savannarum, C. 
subcuspidatus, Leucoloma cruegerianum, 
L. tortellum, Microcampylopus curvisetus, 
Ditrichum diffi cile, Entodon beyrichii, E. 
macropodus, Fissidens angustelimbatus var. 
angustelimbatus, F. elegans, F. lagenarios 
var. muriculatus, F. submarginatus, F. 
subulatus, F. weirii var. weirii, Entosthodon 
bonplandii, Helicophyllum torquatum, 
Mittenothamnium langsdorffi i, M. reptans, 
Phyllodon truncatulus, Rhacopilopsis 
trinitensis, Orthostichella pentasticha, 
Pilotrichella fl exilis, Leucobryum albicans, 
L. crispum, L. giganteum, L. martianum, 
Meteorium sinuatum, Papillaria deppei, 
Trachypus bicolor var. viridulus, Pohlia 
papillosa, Helicodontium capillare, 
Isodrepanium lentulum, Porotrichum 
lancifrons, P. substriatum, Thamnobryum 
fasciculatum, Macromitrium cirrosum, M. 
longifolium, M. podocarpi, M. punctatum, 
Schlotheimia torquata, Phyllodrepanium 
falcifolium, Phyllogonium fulgens, P. viride, 
Crossomitrium patrisiae, C. saprophilum, 
C. sintenissii, Cyclodictyon albicans, C. 
cuspidatum, Hemiragis aurea, Lepidopilum 
brevipes, L. cubense, L. polytrichoides, L. 
scabrisetum, L. tortifolium, Pilotrichum 
bipinnatum, P. fendleri, Thamniopsis 
cruegeriana, T. undata, Trachyxiphium 
hypnaceum, Atrichum polycarpum, Barbula 
arcuata, Leptodontium viticulosoides var. 
sulphureum, Streptopogon calymperes, 
Prionodon densus, Hildebrandtiella 
guyanensis, Orthostichopsis praetermissa, O. 
tetragona, Pireella angustifolia, Pterobryon 
densum, Acroporium estrellae, A. pungens, 
Aptychella proligera, Pterogonidium 
pulchellum, Sematophyllum galipense, S. 
loxense, Pilosium chlorophyllum, Thuidium 
tomentosum, T. urceolatum, Calymperes 
lonchophyllum, Leucoloma serrulatum, 
Leucomium strumosum.
22.- Elementos (21 spp.), distribuídos en las 
áreas Am 2 a 6: Aerolindigia capillacea, 
Eustichia longirostris, Fissidens asplenioides, 
F. fl accidus, Funaria calvescens, Groutiella 
tomentosa, Hedwigidium integrifolium, 
Isopterygium tenerum, Lepidopilum surina-
mense, Lepyrodon tomentosus, Meteoridium 
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
330
remotifolium, Microthamnium smithii, 
Neckera scabridens, N. urnigera, Pogonatum 
perichaetiale var. oligodus, Rhacocarpus 
purpurascens, Rhodobryum beyrichianum, 
Rigodium toxarion, Schlotheimia rugifolia, 
Sematophyllum subsimplex, Thamniopsis 
incurva.
23.- Elementos (1 sp.) que se distribuyen en 
Am 2, 3: Campylopus campylophyllus.
24.- Elementos (1 sp.) que se distribuyen en 
las áreas Am 2, 3, 4: Bartramia angustifolia
y Dolotortula mniifolia.
25.-Elementos (1 spp.) que se encuentran en 
las áreas 2, 3, 5: Thamniopsis pendula.
26.- Elementos (108 spp.), que se distribuyen 
en las áreas Am 2, 4, estos taxones 
equivalen al 11% de las especies registradas 
en Colombia: Lepidopilum muelleri, 
Bartramia strumosa, Breutelia brittoniae, 
B. chrysea, B. subarcuata, Flowersia 
campylopus, Brachythecium cirriphylloides, 
B. occidentale, Eurhynchium semiscabrum, 
Lindigia debilis, Meteoridium tenuissimum, 
Rhynchostegium scariosum, Rozea subju-
lacea, Acidodontium megalocarpum, Ano-
mo bryum plicatum, A. semiovatum, Bra-
chy menium consimile, Bryum renauldii, 
Rhodobryum procerum, Syrrhopodon 
isthmi, Drepanocladus sordidus, Cryphaea 
apiculata, C. jamesonii, Daltonia tenui-
folia, Campylopus asperifolius, C.
cavifolius, C. concolor, C. huallagensis, C.
sharpii, C. trivialis, C. zygodonticarpus, 
Chorisodontium mittenii, C. wallisii, 
Holomitrium pulchellum, H. sinuosum, 
Microdus lindigianus, Pilopogon laevis, 
Schliephackea meteorioides, Ditrichum 
crinale, D. gracile, Entodon complicatus, 
Mesonodon fl avescens, Fissidens lagena-
rios, var., lagenarius, F. neglectus, F.
perfalcatus, F. steerei, F. townsendianus, 
F. weirii var. hemicraspedophyllus, 
Loeskeobryum giganteum, Herzogiella 
cylindricarpa, Mittenothamnium leh-
mannii, M. viscidulum, M. volvatum, 
Pseudotaxiphyllum distichaceum, Pylai-
sia falcata, Taxiphyllum laevifolium, 
Leskea angustata, Ochrobryumsessile, 
Leucodon curvirostris, Rhynchostegiopsis 
costaricensis, Papillaria imponderosa, 
Schizymenium gracilisetum, Epipterygium 
immarginatum, Pohlia richardsii, 
Neckera ehrenbergii, Porotrichodendron 
substolonaceum, P. superbum, Macrocoma 
frigida, Macromitrium aureum, M. 
contextum, M. contextum, M. contextum, 
M. contextum, M. contextum, M. contextum, 
M. contextum, Schlotheimia angustata, 
Zygodon ehrenbergii, Amblytropis hispidula, 
Brymela obtusifolia, Callicostella ciliata, 
C. tenerrima, Crossomitrium acuminatum, 
Cyclodictyon rubrisetum, Cyclodictyon 
subtortifolium, Lepidopilum pallido-nitens, 
Lepidopilum permarginatum, L.. contextum, 
Stenodictyon wrightii, Thamniopsis diffusa, 
Bryoerythrophyllum jamesonii, Hennediella 
limbata, H. polyseta, Leptodontium 
brachyphyllum, L. longicaule var. 
longicaule, L. proliferum, L. stoloniferum, 
L. syntrichioides, L. viticulosoides var. 
exasperatum, Mirona ehrenbergiana 
var. ehrenbergiana, Syntrichia andicola, 
Trichosteleum fl uviale, Wijkia costaricensis, 
W. subnitida, Sphagnum sancto-josephense, 
Splachnum weberbaueri, Rauiella praelonga, 
Campylopus anderssonii.
27.- Elementos (10 spp.) que se presentan en 
las áreas Am 2, 4 a 6: Philonotis curvata, 
Campylopus heterostachys, Entosthodon ob-
tusifolius, Erpodium coronatum, Fabronia
ciliaris, Leptodontium capituligerum, 
Leptodontium pungens, Leptodontium viticu-
losoides var. viticulosoides, Schoenobryum
concavifolium, Zygodon obtusifolius.
28.- Elementos (36 spp.), que se distribuyen 
en Am 2, 4, 5: Squamidium diversicoma, 
Aongstroemia julacea, Atractylocarpus 
longisetus, Brachymenium exile, Calym-
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
331
peres rubiginosum, Campylopus densicoma 
var. densicoma, C. refl exisetus, C. 
jamesonii, Chryso-hypnum elegantulum, 
Dicranum frigidum, Entodontopsis nitens, 
Erythrodontium longisetum, Fissidens go-
yazensis, F. wallisii, Hygrohypnum luridum, 
H. reduncum, Hypnum amabile, Lepidopilum 
affi ne, Leucobryum subobtusifolium,
Mniomalia viridis,Ochrobryum gardneri, 
Octoblepharum stramineum, Plagiothecium 
novogranatense, Porotrichum longirostre, Ra -
uiella lagoensis, Regmatodon, Or thostegius,
Rhodobryum grandifolium, Schizymenium 
campylocarpum, S. lindigii, Sematophyllum 
decumbens, Squamidium macrocarpum, 
Symphyodon imbricatifolius, S. cryptocarpus, 
Thamniopsis killipii, Trachyxiphium 
variabile, Zelometeorium patens.
29.- Elementos (13 spp.) que se encuentran 
en las áreas Am 2, 4, 6: Brachythecium
conostomum, Bryum chryseum, Cryphaea
patens var. patens, Entosthodon lindigii, 
Macromitrium guatemalense, Molendoa
sendtneriana, Orthotrichum aequatoreum, 
Orthotrichum pariatum, Ptychomitrium 
chimborazense, Pyrrhobryum mnioides, 
Rhizogonium novae-hollandiae, Sageno-
tortula quitoensis, Tristichium mirabile.
30.-Elementos (2 spp.) que están en las áreas 
Am 2, 5: Ectropothecium leptochaeton y 
Tayloria scabriseta.
31.-Elementos (12 spp.) distribuídos en Am 
3 a 5: Brymela parkeriana, Calymperes 
guildingii, C. othmeri, Campylopus 
lamellinervis var. lamellinervis, Fissidens 
inaequalis, Holomitrium crispulum, 
Lepyrodontopsis trichophylla, Macromitrium 
swainsonii, Octoblepharum erectifolium, 
Platyhypnidium aquaticum, Porotrichum 
piniforme, Trichosteleum sentosum.
32.- Elementos (3 spp.) en Am 3 a 6: 
Eurhynchium remotifolium, Chrysoblastella
chilensis y Plagiothecium lucidum.
33.-Elementos (12 spp.) que se presentan 
en Am 3, 4: Actinodontium integrifolium, 
Callicostella colombica, C. rivularis, 
Cyclodictyon lindigianum var, lindigianum, 
Entodon pallescens, Leskeodon cubensis, 
L. elongatus, Macrocoma gastonyi, 
Oligo trichum erosum, Sematophyllum 
oedo physidium Sphagnum limbatum, 
Trachyxiphium glanduliferum.
34.-Elementos (1 spp.) presentes en Am 3, 4, 
5: Taxithelium pluripunctatum.
35.- Elementos presentes (1 spp.) en Am 3, 
4, 6: Dicranella hookeri.
36.- Elementos (3 spp.) en Am 4 a 5: 
Syrrhopodon simmondsii, Campylopus
luteus y Pilotrichum evanescens
37.- Elementos (8 spp.) en Am 4 a 6: 
Limbella pachyloma, Bryum dichotomum, 
Octoblepharum ampullaceum, Fabronia
jamesonii, Grimmia elongata, Leptodontium
fi licola, Blindia magellanica y Thuidium
peruvianum
38.- Elementos (68 spp.), que se distribuyen 
en Am 4, 5 y equivalen al 7% de las especies 
registradas para el país: Anomobryum 
conicum, Barbula calyculosa, Brachymenium 
morasicum, Breutelia subdisticha, Bryum 
densifolium, B. pabstianum, Callicostella 
mosenii, C. rufescens, Calymperes bartramii, 
C. pallidum, Calyptothecium planifrons, 
Campylopus dicnemioides, Colobodontium 
vulpinum, Cryphaea ramosa, Eurhynchium 
oedogonium, Fissidens allionii, F ama-
zonicus, F brachypus, F guianensis var. 
guianensis, F leptophyllus, F ornatus, F 
pellucidus var. papilliferus, F prionodes, 
Floribundaria plumaria, Groutiella 
obtusa, Holomitrium moritzianum, Hydro-
pogon fontinaloides, Macromitrium 
stellu latum, M. trinitense, Micromitrium 
the le phorothecum, Mielichhoferia mega-
locarpum, Mittenothamnium substriatum, 
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
332
Ochrobryum subulatum, Oreoweisia bra-
siliensis, Philonotis cernua, P. gracilenta, P. 
rufi fl ora, Porotrichum fi liferum, Potamium 
lonchophyllum, Racomitrium subsecundum, 
Rhynchostegium subro tundum, Schizymenium 
bogotense, S. clavellatum, Schoenobryum 
rubicaule, Sematophyllum cochleatum, S. 
pacimoniense, Sphaerotheciella pachycarpa, 
S. aciphyllum, S. fl accidum, S. negrense, 
S. ornatum, S. oxyphyllum, S. sparsum, 
Syrrhopodon cymbifolius, S. fi mbriatus, S. 
helicophyllus, S. hornschuchii, S. incompletus 
var. luridus, S. lanceolatus, S. rupestris, S. 
steyermarkii, S. xanthophyllus, S. incompletus 
var. lanceolatus, Trichosteleum arrectum, T 
cyparissoides, T papillosum, T schlimii.cyparissoides, T papillosum, T schlimii.cyparissoides, T papillosum, T schlimii
39.- Elementos (67 spp.), que se extienden 
en las areas Am 4, 6: Acroschisma 
wilsonii, Amphidium tortuosum, An-
dreaea karsteniana, Brachythecium 
austroglareosum, B. praelongum, Breu-
telia austro-arcuata, B. polygastrica, 
Bryoerythrophyllum fuscinervium, Bryum 
laevigatum, B. perlimbatum, Dicranella 
campylophylla, Didymodon laevigatus, 
Encalypta asperifolia, Entosthodon laxus, 
Fissidens rigidulus, Grimmia austrofunalis, 
G. navicularis, Leptodontium longicaule 
var. microruncinatum, Leskeadelphus 
bolivianus, Neckera andina, N. chilensis, 
Notoligotrichum trichodon, Orthotrichum 
cupulatum var. austro-americanum, O. 
pycnophyllum var. verrucosum, Raco mitrium 
lamprocarpum, Schizymenium andinum, 
Syntrichia percarnosa, Tayloria magellanica, 
Tristichium lorentzii, Zygodon pichinchensis.
40.-Elementos (4 spp.) en Am Status 
desconocido: Lepidopilum maculaum, L. 
mniaceum, L. wallisii y Leskeodon wallisii
(probablemente destruído en Berlín)
B.- Elementos mesoamericanos:
1.- Elementos (64 spp.), que equivalen al 6.4% 
de las especies presentes en el país y están 
presentes en las areas Am 2 a 4: Aongstroemia 
fi liformis, Barbella trichophora, Bartramia 
longifolia, Breutelia tomentosa, Callicostella 
depressa, Calyptothecium duplicatum, 
Campylopodiella fl agellacea, Campylopus 
albidovirens, C. oblongus, C. pauper var. 
lamprodictyon, C. pauper var. pauper, 
C. pittieri, Caribaeohypnum polypterum, 
Crossomitrium epiphyllum, Cyclodictyon 
albicaule, C. roridum, Daltonia longifolia, 
D. longifolia, Dicranella perrottetii, 
Entodon jamesonii, Entosthodon jame-
sonii, Eulacophyllum cultelliforme, Fi-
ssi dens dissitifolius, F. serratus var. 
leptochaete, Groutiella chimborazensis, 
G. husnotii, Hypnella diversifolia, H. 
pallescens, Isopterygium tenerifolium, 
Leiomela bartramioides, L. aristifolia, 
Lepidopilum diaphanum, L. longifolium, 
Leptotheca boliviana, Leskeodon andicola, 
L. pusillus, Macromitrium scoparium, Mitte-
no thamnium scalpellifolium, Philonotis 
elongata, Phyllogonium viscosum, 
Pilotrichidium callicostatum, Plagiothecium 
drepanophyllum, Pogonatum tortile, 
Porotrichodendron lindigii, Porotrichumkorthalsianum, P. mutabile, Prionodon 
dichotomus, P. fuscolutescens, P. luteovirens, 
Sematophyllum cuspidiferum, S. fl avidum, 
S. swartzii, Splachnobryum obtusum, 
Squamidium livens, S. nigricans, Steereobryon 
subulirostrum, Streptopogon cavifolius, 
S. erythrodontus var. erythrodontus, 
Syrrhopodon erubescens, S. prolifer var. 
prolifer, Trachyxiphium guadalupense, T. 
subfalcatum.
C.- Elementos extra-neotropicales que se 
distribuyen en las áreas Am1 a Am4:
1.- Especies que se prsentan en Am 1.: Bryum 
alpinum y B. canariense
2.- Especies que estan en Am 1 a 3: Philonotis
longiseta, Dicranella varía, Leucobryum
antillarum
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
333
D.- Elementos con distribución disyunta
(Am4 y Asia), 15 spp. el 1.5 %: Philonotis 
thwaitesii, Rhynchostegium serrulatum, 
Bryum paradoxum, Schoenobryum conca-
vifolium, Fissidens minutus, Entosthodon 
jamesonii, Racomitrium subsecundum, 
Pseudotaxiphyllum distichaceum, Pylaisia 
falcata, Leucobryum albicans, Meesia 
longiseta, Macrocoma tenuis subsp.
sullivantii, Barbula indica var.gregaria, 
Orthostichopsis, tetragona
E.- Elementos neotropicales-africanos: 
(54 spp.), 5.5%: Adelothecium bogotense, 
Limbella pachyloma, Bartramia brevifolia, 
Breutelia tomentosa, Leiomela aristifolia, 
L. bartramioides, Aerolindigia capillacea, 
Bryum ellipsifolium, Rhodobryum pers-
pinidens, Leucophanes molleri, Syrrhopodon 
africanus subsp.graminicola, S. cryptocarpus, 
S. incompletus var.incompletus, Aongstroemia 
fi liformis, A. julacea, Campylopus fl exuosus 
var.incacorralis, C. jamesonii, C. nivalis 
var.nivalis, Oreoweisia erosa, Erpodium 
coronatum, Eustichia longirostris, Fissidens 
fl accidus, F. weirii var.weirii, Phyllodon 
truncatulus, Rhacopilopsis trinitensis, 
Orthostichella pentasticha, Ochrobryum 
gardneri, Schizymenium campylocarpum, 
Neckeropsis disticha, Porotrichum subs-
triatum, Orthotrichum aequatoreum, Phyllo-
gonium viride, P. viscosum, Notoligotrichum 
trichodon, Pogonatum perichaetiale var.
oligodus, Leptodontium brachyphyllum, L. 
capituligerum, L. longicaule var. longicaule, 
L. longicaule var. microruncinatum, L. lu teum, 
L. pungens, Pseudocrossidium granulosum 
var. replicatum, Pseudosymblepharis 
schim periana, Streptopogon calymperes, 
Syntrichia amphidiacea, Calyptothecium 
planifrons, Henicodium geniculatum, 
Jaegerina scariosa, Rigodium toxarion, 
Brachydontium fl exisetum, Sematophyllum 
subpinnatum, Taxithelium planum, 
Trichosteleum papillosum, Cyrto-hypnum 
involvens. 
F.- Elementos de distribución continental 
amplia:
1.- Am, Afr y Oce.: Syrrhopodon
gaudichaudii, Fissidens submarginatus
y Streptopogon erythrodontus var. 
erythrodontus
2.- Am, Afr. y Aus: Fissidens serratus var. 
leptochaete, Entosthodon laxus, Syntrichia
pagorum y Rhacocarpus purpurascens
3.- Am, As y Oce. : Fissidens zollingeri, 
Hookeria acutifolia, Taxiphyllum laevifolium
y Barbula arcuata
4.- Am, Afr, As, Eru y Oce.: 
Campyliadelphus polygamus, Orthotrichum
diaphanum var. diaphanum, Didymodon
tophaceus, D.vinealis, Hyophila involuta, 
Trichostomum tenuirostre var. tenuirostre y 
Sphagnum cupidatum.
5.- Am, Afr, As, Aust y Oce: Calymperes
palisotii, Zygodonreinwardtii y Pyrrhobryum
spiniforme.
G.- Elementos pantropicales: Calymperes 
othmeri, Octoblepharum albidum, Cam-
pylopus pilifer subsp. pilifer var. pilifer, 
Mesonodon fl avescens, Ochrobryum 
subulatum, Leucomium strumosum, Papi llaria 
nigrescens, Trachypus bicolor var. viridulus 
Bryoerythrophyllumin ae qualifolium, 
Leptodontium fl exifolium, L. viticulosoides 
var. viticulosoides, Syntrichia fragilis, 
Regmatodon orthostegius, Amphidium 
tortuosum, Entodontopsis leucostega, E. 
nitens.
H.- Elementos cosmopolitas (8spp.): El 
0.8% de eslas especies registradas en el país 
se pueden encontrar en este rango: Bryum
argenteum, Campylopus dicnemioides, 
Ceratodonpurpureus, Funariahygrometrica, 
Racomitrium lanuginosum, Hypnum
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
334
cupresiforme var. cupresiforme, Polytrichum
juniperinum y Weissia controversa
I.- Endemismos: El endemismo es 
relativamente bajo en los musgos solo 
un género es hasta ahora endémico 
para Colombia: Gradsteinia Ochyra 
(Amblystegiaceae): G. andicola Ochyra. 
En el páramo no hay familias endémicas y 
al nivel de especies aproximadamente el 9% 
son endémicas, pero este tipo de evaluación 
parece que se reduce a medida que se aumenta 
el conocimiento taxonómico y la distribución 
geográfi ca (Churchill & Linares, 1995). 
Se estima en 86 el número de especies 
endémicas para Colombia: Gradsteinia 
andicola, Bartramia the lioides, Breutelia 
maegdefraui, Phi lonotis striatula, 
Camptothecium pseudolutescens, 
Eurhynchium rugisetum, Eurhynchium 
semitortum, Rhynchostegium 
chrysophylloides, Trematodon brevirostris, 
Acidodontium rhamphostegium, Anomo-
bryum clavicaule, Bryum innovans, Bryum 
leptochaeton, Bryum sordidum, Rhodobryum 
roseodens, Octoblepharum costatum, 
Dendrocryphaea latifolia, Calyptrochaeta 
defl exa, Calyptrochaeta nutans, Daltonia 
brevinervis, Daltonia cucullata, Daltonia 
fenestrellata, Leskeodon paisa, Campylopus 
cleefi i, Dicranella mittenii, Dicranella 
bogotensis, Dicranella callosa, Dicranella 
consimilis, Dicranella ditisima, Dicranella 
strumulosa, Holomitrium aberrans, Mi-
crodus muralis, Microdus pusillus, Sphae-
rothecium phascoideum, Pleuridium lin-
digianum, Pleuridium subenerve, Entodon 
cupressiformis, Entodon propinquus, 
Fi ssidens cylindrothecus, Fontinalis 
bogotensis, Racomitrium dichelymoides, 
Ectropothecium campanulatum, 
Mittenothamnium loriforme, Schizymenium 
dolichothecum, Schizymenium pectinatum, 
Pohlia leptodontium, Poro trichodendron 
nitidum, Macromitrium attenuatum, 
Macromitrium crenulatum, Macromitrium 
tocaremae, Amblytropis ovata, He li-
coblepharum daltoniaceum, Lepidopilum 
an gustifrons, Lepidopilum frondosum, 
Lepidopilum wallisii, Polytrichadelphus 
abriaquiae, Polytrichum ericoides, Barbula 
lavardei, Barbula novo-granatensis, Barbula 
stenocarpa, Didymodon lindigii, Pottia 
cucullata, Trichostomum lindigii, Pterobryon 
excelsum, Blindia gradsteinii, Sematophyllum 
agnatum, Sematophyllum aureosulphureum, 
Sematophyllum constrictum, Sematophyllum 
fl avidum, Sematophyllum fragilirostrum, 
Sematophyllum pennellii, Sematophyllum 
roridum, Sematophyllum sticticola, Sema-
tophyllum subbrachycarpum, Sematophyllum 
tequendamense, Trichosteleum masto-
pomatoides, Trichosteleum papillosum, 
Sphagnum boyacanum, Sphagnum cleefi i, 
Sphagnum cundinamarcanum, Sphagnum 
imperforatum, Sphagnum laxirameum, 
Cyrto-hypnum arzobispoae, Thuidium 
pseudodelicatulum, Eurhynchium pseudo-
piliferum y Sematophyllum cucullatifolium.
Similaridades de la fl ora de musgos con 
otros continentes
De la fl ora de musgos, se comparten: 
Con Africa 54 taxones (5.5%): Adelothecium 
bogotense, Limbella pachyloma, Bartramia 
brevifolia, Breuteli atomentosa, Leiomela 
aristifolia, Leiomela bartramioides, 
Aerolindigia capillacea, Bryum 
ellipsifolium, Rhodobryum perspinidens, 
Leucophanes molleri, Syrrhopodon 
africanus subsp. graminicola, Syrrhopodon 
cryptocarpus, Syrrhopodon incompletus 
var.incompletus, Aongstroemia fi liformis, 
Aongstroemia julacea, Campylopus 
fl exuosus var.incacorralis, Campylopus 
jamesonii, Campylopus nivalis var.
nivalis, Oreoweisia erosa, Erpodium 
coronatum, Eustichia longirostris, Fissidens 
fl accidus, Fissidens weirii var.weirii, 
Phyllodon truncatulus, Rhacopilopsis 
trinitensis, Orthostichella pentasticha, 
Aguirre-C. & Rangel-Ch.
335
Ochrobryum gardneri, Schizymenium 
campylocarpum, Neckeropsis disticha, 
Porotrichum substriatum, Orthotrichum 
aequatoreum, Phyllogonium viride, Phy-
llo gonium viscosum, Notoligotrichum 
trichodon, Pogonatum perichaetiale var.
oligodus, Leptodontium brachyphyllum, 
Leptodontium capituligerum, Leptodontium 
longicaule var. longicaule, Leptodontium 
longicaule var. microruncinatum, Lepto-
dontium luteum, Leptodontium pun-
gens, Pseudocrossidium granulosum 
var. replicatum, Pseudosymblepharisschimperiana, Streptopogon calymperes, 
Syntrichia amphidiacea, Calyptothecium 
planifrons, Henicodium geniculatum, 
Jaegerina scariosa, Rigodium toxarion, 
Brachydontium fl exisetum, Sematophyllum 
subpinnatum, Taxithelium planum, Tri-
chosteleum papillosum, Cyrto-hypnum 
involvens.
Con Asia se comparten 14 taxones 
(1.4%): Philonotis thwaitesii, Rhyn-
chostegium serrulatum, Bryum para-
doxum, Schoenobryum concavifolium, 
Fi ssi dens minutus, Entosthodon jame-
sonii, Racomitrium subsecundum, 
Pseudotaxiphyllum distichaceum, Pylaisia 
falcata, Leucobryum albicans, Meesia 
longiseta, Macrocoma tenuis subsp.
sullivantii, Barbula indica var.gregaria, 
Orthostichopsis Terragona.
Con Australia 12 taxones (1.2%): 
Andreaea nitida, Philonotis glaucescens, 
Bryum densifolium, Bryum dichotomum, 
Dicranella campylophylla, Dicranella 
hookeri, Chrysoblastella chilensis, 
Fissidens rigidulus, Grimmia austrofunalis, 
Racomitrium crispipilum var. crispipilum, 
Zygodon rufescens, Pyrrhobryum mnioides.
Con Europa: Se comparten pocas 
especies Scorpidium cossonii, Warnstorfi a
trichophylla, Didymodon umbrosus, 
Sphagnum pylaesii y S. strictum.
Con Oceania: Orthodontiumpellucens.
Cosmopolitas 8 spp. (véase página 333).
CONSIDERACIONES FINALES
La composición de la fl ora de musgos de nuestro 
país se asigna a elementos esencialmente 
neotropicales y extra-neotropicales de 
acuerdo con su distribución mundial y 
regional. A pesar de que el conocimiento 
sobre la taxonomía y distribución de los 
musgos en Colombia, sigue en progreso, las 
siguientes apreciaciones nos indican que el 
número de taxones endémicos en Colombia 
es aproximadamente de 135, el único género 
endémico es Gradsteinia.
El 66% de los musgos colombianos hacen 
parte del área ANDINA que incorpora 
principalmente aquellos elementos señalados 
en las categorias (Am4) con 290 spp. 
(29,8%), seguido del elemento Am2 a Am5 
con 112 spp. (11.4%); Am2, Am4 con 108 
spp. (11%), el Am4, 5 con 67 spp.y Am4, 6 
con 67 taxones (6.8%). 
En los elementos extra-neotropicales el 
más representativo es el elemento meso-
americano con 62 taxones (6.8%) le siguen 
los elementos extra-neotropicales y el de 
distribución disyunta con un porcentaje muy 
bajo (1.5%).
En las especies que se establecen en 
Colombia también se reconocen las catego-
rias cosmopolitas, pantropicales y de distri-
bución amplia. Se comparten especies con 
otros continentes de la siguiente manera:
Con Africa se comparte 54 taxones (5.5%), 
con Asia 14 (1.4%), con Australia 12 
especies (1.2%), con la antartida no comparte 
especies, con Europa 5 (0.5%), con Oceanía 
una (0.1%).
Riqueza y aspectos ecológicos y fi togeográfi cos de los musgos
336
LITERATURA CITADA
CHURCHILL, S.P & E.L. LINARES. 1995. 
Prodomus Bryologiae Novo- Granatensis. 
Introducción a la fl ora de musgos de 
Colombia. Biblioteca José Jerónimo Triana 
Nº 12. Tomos I y II. Instituto de Ciencias 
Naturales. Facultad de Ciencias. Universidad 
Nacional de Colombia. Bogotá. 924 pp.
GRADSTEIN, S. R., G. B. A. VAN REENEN & 
D. GRIFFIN III. 1989. Species richness and 
origin of the bryophyte fl ora of the Colombian 
Andes. Acta Bot. Neerl. 38: 439–448.
GRADSTEIN, S. R. 1995. Bryophyte diversity 
of the tropical rainforest. Archs. Sci. Geneve 
48(1): 91-95.
GRIFFIN, D., III & S. R. GRADSTEIN. 1982.
Bryological exploration of the tropical 
Andes: current status. Pages 513-518 in: P. 
Geissler & S. W. Greene (eds). Bryophyte
Taxonomy. J. Cramer, Vaduz.
LATMOSS, 2006. A catalogue of Neotropical 
Mosses. In: C. Delgadillo-M., B. Bello & 
A. Cárdenas-S. Monographs in Systematic 
Botany from the Missouri Botanical Garden 
56:1-191.
LINARES C., E., A. GÓMEZ & S. P. CHURCHILL. 
1996. Estado actual de la fl ora de musgos 
de Colombia. Anales Inst. Biol., Univ. Nac. 
Auton. Mexico, Bot. 67: 67-71.
LINARES, E., AGUIRRE-C. J., & J. O. RANGEL-
CH. 2000. Musgos. En: Colombia diversidad 
Biótica III. La región de vida paramuna. 
473-527.Universidad Nacional de Colombia. 
Instituto Ciencias Naturales. Bogotá.
VAN REENEN, G. B. A. & S. R. GRADSTEIN. 
1984a. An investigation of bryophyte 
distribution and ecology along an altitudinal 
gradient in the Andes of Colombia. Journal of 
the Hattori Botanical Laboratory 56:79-84. 
VAN REENEN, G. B. A., D. GRIFFIN III & S. 
R. GRADSTEIN. 1984b. Briófi tos del transecto 
Buritaca-La Cumbre, Sierra Nevada de Santa 
Marta, Colombia. En: T. van der Hammen & 
P.M. Ruíz (eds). La Sierra Nevada de Santa 
Marta (Colombia) Transecto Buritaca-La 
Cumbre. Estudios de Ecosistemas 
Tropandinos. 2:177-183. J. Cramer, Berlin. 
VAN REENEN, G. B. A. 1987. Altitudinal 
bryophyte zonation in the Andes of Colombia: 
A Preliminary report. Symp. Biol. Hung 35: 
631-637.
WIJK, R. VAN DER, W. D. MARGADANT & P. A. 
FLORSCHÜTZ. 1959-1969. Index Muscorum 
I-V. Regnum Veg. 17, 26, 33, 48, 65.